De surveillancestaat als neoliberale dystopie
Is de surveillancestaat een neoliberale dystopie, of anders gezegd, is de neoliberale utopie voor enkelen de surveillancedystopie voor velen? Zo, lekker begin voor een pretentieus stukkie.
Ik heb zojuist De Utopie van de Vrije Markt uit. In dit boek stelt de Groningse filosoof Hans Achterhuis dat het neoliberalisme net als ondermeer het socialisme een utopische ideologie is. ,,Veel mensen denken dat de vrije markt een objectief proces is dat niemand heeft bedacht en uitgevoerd. Niemand lijkt verantwoordelijk te zijn voor de ideologie en de utopie erachter. Er zou geen ‘kapitalistisch manifest’ bestaan’’, schrijft hij.
Achterhuis meent dat dat manifest er wel degelijk is, namelijk het boek Atlas Shrugged van de Amerikaanse schrijfster Ayn Rand. Dit boek beïnvloedde in twee frontmannen van het neoliberalisme ingrijpend: Milton Friedman en Alan Greenspan. De onderliggende idee van Atlas Shrugged – en in het verlengde daarvan het neoliberalisme, stelt Achterhuis – is dat het najagen van het zuivere eigenbelang de samenleving als geheel ten goede komt. Of zoals Gordon Gekko zo treffend verwoordde: greed is good.
In tegenstelling tot de klassieke liberalen zien de neoliberalen geen tot weinig taken weggelegd voor de staat. Een waarlijk vrije mens is een mens die kan kiezen met wie hij handel drijft. Een waarlijk vrije samenleving is een marktsamenleving, bevolkt door homo economii. Wie niets te verhandelen heeft, of zich niet rationeel gedraagt, heeft pech.