serie

Oorlogsnotities

Foto: Tim Reckmann (cc)

De pacifisten over wapens

ANALYSE - Oorlog is slecht. Wapens zijn slecht. Dat zullen de eerste gedachten zijn van de pacifist die ’s-ochtends de ogen opent. Bij het ontbijt wordt de Amerikaanse wapenindustrie nog even vervloekt. De rest van de dag wordt besteed aan vreedzame activiteiten.

Nu valt er iets voor te zeggen om in de tijd terug te willen tot voor het moment dat de atoombom werd uitgevonden, of het buskruit, of het mes. Maar zolang die mogelijkheid niet bestaat, zou het ook een idee kunnen zijn om met iets meer nuance en kennis van zaken over wapens te spreken. Wapens die in de afgelopen decennia ook lang de vrede hebben gediend.

Verdedigen

Verbazingwekkend aan de pacifistische geluiden over de oorlog in Oekraïne is bijvoorbeeld, dat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen verschillende soorten wapens. Wapens zorgen voor oorlog en oorlog is slecht, dus wapens zijn slecht. Dat lijkt de gedachte. Iets meer onderscheid maken tussen verschillende soorten wapens zou helpen voorbij die te simpele retoriek te komen.

Dat een pacifist blij is dat Scholz de Taurus middellange afstandsraket, waarmee Moskou wellicht geraakt zou kunnen worden, niet aan Oekraïne levert, daar kan ik inkomen. Al kun je er ook de Kerch brug mee raken, die de Krim met het Russische vasteland verbindt. Dit wapen zou dus het punt kunnen onderstrepen dat Duitsland en Europa willen dat Rusland de territoriale integriteit van Oekraïne respecteert. Grenzen waar Rusland overigens zelf in 1994 ook voor getekend heeft. Met de pacifisten lijkt Scholz echter bang te zijn dat het afdwingen van die internationale erkende grens van Oekraïne de oorlog doet escaleren. Een misvatting in mijn optiek, maar geen onredelijke misvatting.

Foto: Tim Reckmann (cc)

De pacifisten en het negeren van Oost Europa

ACHTERGROND - Nederland kende ooit een grote vredesbeweging. Ondanks de oorlog op ons continent, kunnen we daar tegenwoordig slechts enkele publieke personen toe rekenen. Zij vinden de oorlog van Rusland tegen Oekraïne maar niets en pleiten voor onderhandelingen, want die oorlog leidt toch alleen maar tot meer doden. Daarover schrijven ze af en toe een opiniestuk in een krant. Je hoort ze op de radio, in een interview in De Groene Amsterdammer, aan de tafel van De nieuwe wereld, of in een debat georganiseerd door The Hague Peace Projects. Ze luisteren naar namen als Ewald Engelen, Martijntje Smits, Ad Verbrugge, Henk Overbeek, Jakob de Jonge.

Vredesbeweging of niet, veel mensen willen vrede. Natuurlijk vooral in Oekraïne, waar de Russen dagelijks burgers vermoorden. Maar vermoedelijk wordt de wens voor vrede op het hele Europese continent gedeeld, ook aan de Russische kant van de grens. Al lijken deze pacifisten dat te betwijfelen. In hun ogen zijn wapenleveringen, waar in Nederland en Europa veel steun voor is, niet te rijmen met de wens voor vrede.

Ze vinden dat er een ander gesprek over de oorlog nodig is, willen dat de wapenleveringen stoppen en dat er onderhandeld gaat worden. Niet omdat Oekraïne dat wil, maar omdat zij dat willen. Scenario’s die de vrede dichterbij brengen hebben ze echter niet en met concrete alternatieven komen ze niet. Wel beklagen ze zich over hoe weinig ruimte ze in de media krijgen. Dat dat te maken zou kunnen hebben met de kwaliteit van hun argumenten, lijken ze niet in overweging te nemen. Ze voelen zich vaak weggezet als Putinversteher. Dat dat te maken zou kunnen hebben met de door hen verkondigde denkbeelden en hoe die zo mooi passen in de Kremlinpropaganda lijken ze niet te zien. Ze zouden bovendien aan geloofwaardigheid winnen als ze hun eigen argumenten serieuzer zouden nemen.

Foto: Tim Reckmann (cc)

Volgend jaar oorlog

Laten we de volgende gedachte eens serieus nemen. Oorlog met Rusland. Niet dat het Rode Leger volgend jaar bij Enschede het land dreigt binnen te vallen, maar wel dat ons land in oorlog raakt omdat een Navo-land wordt aangevallen. Niet een aanval ver weg, op een Navo-land ver weg. Nee, een aanval op een Navo-land dat valt onder artikel 5 – een aanval op één is een aanval op ons allen – en dat maakt elke aanval dichtbij.

Sommigen zullen zo’n scenario als vergezocht afdoen en hopelijk hebben ze gelijk. Maar er is genoeg recent verleden waarvan we kunnen leren dat de toekomst niet altijd voor de hand ligt. We willen graag geloven in een toekomst die we ons wensen, maar dat is niet perse de toekomst waarheen de gebeurtenissen ons leiden. Zeker niet als we ons zo door de gebeurtenissen laten leiden als Europa doet.

En vergezocht of niet, de waarde van scenario’s ligt niet louter in de waarschijnlijkheid ervan, maar in het serieus nemen van alternatieve toekomsten. Want hoe ziet de wereld eruit als de geschiedenis een andere afslag neemt dan we verwachten? En moeten we daar dan niet op anticiperen?

Daarom die gedachte. Hoe zouden we met Rusland in oorlog kunnen geraken? De actualiteit bedient ons op onze wenken. Trekken we enkele gebeurtenissen en ontwikkelingen door, dan ziet onze toekomst er heel anders uit dan we hem wensen.

Foto: Tim Reckmann (cc)

Het gaat in Oekraïne niet om vrede

ANALYSE - Terwijl Rusland met het opblazen van de Nova Kakhovka dam weer eens laat zien op wat voor vernietiging ze uit is, wordt er elders af en toe gesproken over onderhandelingen en vrede. Door politici op het internationale toneel en bij delen van het westerse publiek. ’Zo snel mogelijk een staakt het vuren en dan de wapens neerleggen’ lijkt dan de vast goed bedoelde gedachte te zijn. Maar onder het oppervlak van die goede bedoeling vinden we morele verwarring en een gebrek aan humaniteit.

Internationale initiatieven

Op het internationale toneel was er bijvoorbeeld een Chinees initiatief dat weinig enthousiast werd ontvangen. Het kreeg toch een vervolg met een Europese rondreis van de Chinese minister van buitenlandse zaken Qin Gang. Topdiplomaat Li Hui voerde vervolgens gesprekken met Zelensky. Wel temperde hij daarna de verwachtingen. Waarschijnlijk omdat de innige banden tussen Beijing en het Kremlin, die hij zelf heeft helpen versterken, in Oekraïne bekend zijn en terecht met argwaan worden bekeken. Het leidde gelukkig niet tot westerse druk op Oekraïne om met de bezetter te gaan onderhandelen.

De Braziliaanse Lula, president van een land dat zich neutraal voordoet, volgde met een soortgelijke oproep. In april ontving Brazilië minister van buitenlandse zaken Lavrov, die er werd uitgenodigd voor een staatsreceptie. Lula sprak er met hem, terwijl hij gedurende de G7 in Japan, Zelensky juist leek te mijden. Diezelfde Lula weigerde recent Duits luchtafweergeschut terug te leveren aan Duitsland, dat het wilde inzetten voor de verdediging van Oekraïne tegen door Rusland afgeschoten Iraanse drones. Lula wil wel vrede, maar liever geen mensenlevens redden.

Foto: Tim Reckmann (cc)

Verhalen van het front

REPORTAGE - De oorlog in Oekraïne duurt deze week precies een jaar. Ardy Beld sprak voor zijn nieuwe boek ‘Hoe Poetin zijn tanden stukbeet’ met soldaten van de Oekraiense troepen aan het front. Het leven aan het front bestaat uiteraard uit heel wat meer dan succesvolle heroveringen en dodelijke nederlagen die het nieuws halen. ‘Enkele soldaten vertelden mij – op basis  van anonimiteit – hun ervaringen in korte verhalen en anekdotes. Deze herinneringen zijn niet glorieus of heldhaftig. Het zijn verhalen over de daadwerkelijke omstandigheden  van mannen en vrouwen die onze vrijheid verdedigen.’ Hieronder enkele fragmenten als voorpublicatie.

Pokemon

‘Het moet in september zijn geweest. Nadat we de rivier de Donetsk waren overgestoken, gingen we verder om ons gebied te heroveren in de richting van Liman. We passeerden vakantiecentra die langs de “goloebye ozjora’ (blauwe meren) lagen. Ergens in de bossen namen we posities in om vijandelijke aanvallen af te kunnen slaan. Er was geen paniek in mijn eenheid, maar er was natuurlijk wel spanning. We waren de hele tijd aan het graven. We groeven loopgraven, groeven bunkers, het was geregeld zo dat we twee keer per dag loopgraven maakten, omdat we van positie moesten veranderen. Op een dag stonden we op onze positie en voor ons liep de verkenning. Plots werden ze beschoten en begonnen ze zelf te schieten. Ik weet zeker dat twee van hen werden gedood en één in een hinderlaag liep. De vijand zette hem klem zodat hij niet terug kon naar ons. Een van de commandanten zei dat we tien vrijwilligers nodig hadden om onze verkenner daar weg te krijgen. Ik was een van hen. Toen we de vijandelijke posities naderden, liepen we in een hinderlaag, er ontstond weer een klein vuurgevecht. In de buurt ontploften mijnen en granaten; er was enorm veel lawaai en was het onduidelijk waar het schieten vandaan kwam. Nadat alles gekalmeerd was, zaten we met vier gewonden. De commandant besloot me achter te laten met een hospik om eerste hulp te verlenen aan de gewonden. De anderen gingen de verkenner helpen. Twee van hen hadden lichte verwondingen en de andere twee waren ernstig gewond. We verplaatsten ze uit de vuurzone. Een van hen was een soldaat met de roepnaam Pokemon. Hij keerde terug in onze gelederen na een lange ziekenhuisopname en revalidatie. Toen hij na Nieuwjaar weer terugkwam was hij nog steeds zo woedend op de Russen dat hij in een volkomen roekeloze actie alleen een tank onschadelijk maakte! Iedereen grapte later dat we hem drie maanden eerder niet voor niets hadden gered.’

Foto: Tim Reckmann (cc)

De nieuwe tijd van Olaf Scholz en wat hij ons daarover niet vertelt

ANALYSE, LONGREAD - De Duitse bondskanselier Olaf Scholz schreef een artikel voor Foreign Affairs, getiteld Die globale Zeitenwende. Het is te prijzen dat een politiek leider z’n geopolitieke inzichten met het publiek deelt, maar wat vertelt het stuk ons? En wat niet? De ondertitel verraad meer angst dan leiderschap.

The Global Zeitenwende – How to Avoid a New Cold War in a Multipolar Era, luidt de volledige titel van de hier gebruikte Engelse vertaling. De aanleiding is natuurlijk de oorlog van Rusland tegen Oekraïne. Hij plaatst het conflict echter in een bredere context van drie decennia aan geopolitieke en geo-economische veranderingen. Daarbij komen ook de Europese Unie, China, de Verenigde Staten, democratieën en wereldordes langs.

Scholz is de leider van het grootste land in Europa wat betreft bevolking en economie, met vaak een toonaangevende stem. Alleen al daarom verdient zijn uiteenzetting, die ik paragraafgewijs heb proberen samen te vatten, onze aandacht. Op een paar punten, die vooral te maken hebben met de positie van Duitsland in deze oorlog, ga ik verder in. Aan die positie is overigens niets waarmee het de toon aangeeft, we mogen blij zijn als onze oosterburen de melodie volgen.

Scholz samengevat

De wereld aanschouwt een nieuwe tijd, gemarkeerd door de Russische oorlog tegen Oekraïne. Het roept volgens Scholz de centrale vraag op, hoe wij als Europeanen en als Europese Unie, onafhankelijk kunnen blijven in een multipolaire wereld.

Foto: Tim Reckmann (cc)

Duitsland gijzelt Europa

OPINIE - Er werd gehoopt en verwacht dat er gisteren in het Duitse Ramstein overeenstemming zou worden bereikt over het leveren van tanks aan Oekraïne. Over Poolse Leopard tanks, Finse Leopard tanks en Spaanse Leopard tanks. Allemaal gemaakt in Duitsland. Overeenstemming bleef echter uit, want Duitsland ligt dwars. En Duitsland heeft daarin een stem omdat ze een veto heeft op exportvergunningen van in Duitsland geproduceerde tanks.

Daar zit wel enige logica in. Als een in Duitsland geproduceerde, door Polen aangekochte tank verkocht gaat worden aan Tsjechië, waar Duitsland op dat moment mee op voet van oorlog staat, dan wil Duitsland dat natuurlijk voorkomen. Zo beschouwd is zo’n veto begrijpelijk.

Aan de andere kant tast zo’n veto de soevereiniteit aan van het land dat die Duitse tanks in bezit heeft. Voor Polen bijvoorbeeld is de militaire slagkracht van het Oekraïense leger van belang voor haar eigen veiligheid. Oekraïne houdt de Russen op afstand van de Poolse grens. Maar Polen kan op dit moment niet zelf beslissen op welke manier ze haar eigen leger inzet voor haar eigen defensie. Want Duitsland ligt er voor. *

De Duitsers gijzelen op die manier de zeggenschap van landen over hun eigen leger. Polen mag best nadenken over haar eigen veiligheid. Polen mag ook vinden dat het voor haar defensie van belang is als Oekraïne de beschikking krijgt over Poolse Leopards. Maar Polen mag dat besluit niet nemen. Terwijl er geen enkel gevaar bestaat dat die tank tegen Duitsland gebruikt zal worden en dat dus geen reden voor een veto kan zijn. Oneigenlijk gebruik van dat veto dus.

Foto: Tim Reckmann (cc)

Kerstwens: Nederlandse Patriots naar Oekraïne

De kans is groot dat op het moment dat dit stukje online komt het weer raketten regent in Oekraïne (schrijf ik op 24 december). Het is tenslotte kerst en dat zal Poetin als een mooie gelegenheid zien om mensen die zich niet laten knechten stuk te maken.

Nu is er ook iets moois gebeurd deze week. Zelensky bezocht de V.S., sprak het congres toe, en kreeg de toezegging voor een Amerikaans Patriot-systeem. Eerst training en dan levering. Te laat, zoals het westen de hele oorlog door te laat alsnog de goede wapens levert, die het eerder niet durfde te leveren. Maar toch. Patriots zijn een welkome aanvulling op het luchtafweergeschut, dat het luchtruim van Oekraïne tot het best bewaakte van de wereld zal maken.

Maar met één patriotsysteem kom je er niet in een land zo groot als Oekraïne. En dan komt Nederland in beeld. Want nu Biden zijn fiat heeft gegeven en de V.S. Patriots gaan leveren, kunnen andere landen die dat systeem gebruiken dat ook. Dus we hebben nu, ondanks onze uitgeklede krijgsmacht, zowaar de mogelijkheid te laten zien dat we als klein land groot kunnen zijn. Door Oekraïne één van de beste kerstcadeaus te geven die het land zich op dit moment kan indenken: meer bescherming door een tweede batterij Patriots.

Foto: Tim Reckmann (cc)

Oorlogsnotities | Een scenario voor Oekraïne

ANALYSE - Hulp aan Oekraïne is onder westerse leiders terecht nog steeds onomstreden. Maar ondertussen zou je wel mogen verwachten dat er meer gesproken wordt over het doel van die hulp. Zowel van de militaire als de economische hulp. Waar moet het heen met Oekraïne? Welk scenario zien we voor ons en waar moet dat toe leiden. Daar is wel leiderschap voor nodig waar de EU vooralsnog niet toe in staat gebleken. Ze reageert vooral op Poetin die het verloop van het conflict bepaalt.

Onderdelen van een scenario

Het meest precaire onderdeel van wat voor scenario dan ook is natuurlijk de vraag hoe de veiligheid van Oekraïne gegarandeerd kan worden. In hoeverre kan Oekraïne voor haar eigen veiligheid zorgen en waarin kan ze niet zonder de steun van het westen? Daarnaast zou een scenario iets kunnen vertellen over de economische toekomst. En over de energie-infrastructuur, die zowel voorwaarde van bestaan, als een potentieel gevaar vormt door de aanwezige kerncentrales.

Het doel van zo’n scenario zou een volledig bevrijd Oekraïne moeten zijn, dat naast Rusland bestaat, zonder voortdurend bedreigd of beschoten te worden. Een vorm van vreedzame co-existentie dus.

Een kleine koude oorlog

De koude oorlog kan daarbij in zekere zin als voorbeeld dienen. Wederzijdse afschrikking vormde een belangrijke conditie voor langdurige vrede. En dat kan in de verhouding tussen Rusland en Oekraïne een wenselijke status quo opleveren.

Foto: Tim Reckmann (cc)

Oorlogsnotities | Een rode lijn van elastiek

ANALYSE - Er is angst voor de rode lijn van Poetin. Wordt die overschreden dan zou een nucleaire reactie en mogelijk een wereldoorlog dichtbij zijn. Maar niemand weet precies waar die rode lijn loopt. En Poetin vergroot vooral de onduidelijkheid. Hebben we dan wel met een rode lijn te maken? Behoedzaam kunnen we ons er maar beter niet teveel van aantrekken. Wel zou de Navo zelf nog een rode lijn moeten trekken.

Wapens

Die rode lijn van Putin is het afgelopen jaar verschillende keren voorbij gekomen. Al voor de oorlog dreigde hij Navo-landen met een sterke reactie, als ze wapens of troepen in Oekraïne zouden inzetten. Met name noemde hij luchtafweergeschut, dat als dekmantel zou kunnen dienen voor raketten die Moskou kunnen bereiken. De Russische reactie zou kunnen bestaan uit het afschieten van (misschien wel supersonische) raketten richting Europa.

Maar al voor 24 februari leverde de Amerikanen wapens en sinds de Russische invasie hebben talloze landen steeds zwaardere wapens geleverd. Op 1 juli autoriseerde de Amerikanen een wapenpakket met daarin 2 NASAMS – geavanceerd luchtafweergeschut. Ondertussen staat er Duits IRIS-T luchtafweergeschut in het zuiden van Oekraïne. Die NASAMS worden dezer dagen geleverd. Spaanse Hawks en de Franse Crotale volgen. Van die rode lijn horen we niets meer en van supersonische Russische raketten boven Navo-grondgebied is nog niets vernomen.

Foto: Tim Reckmann (cc)

Oorlogsnotities | Rusland na Poetin

ANALYSE - Begin september werd nogmaals duidelijk dat het Russische leger niet zo machtig is als het Kremlin zichzelf en ons wil doen geloven. De flinterdunne verdedigingslinie van het noordoostelijke front stortte in. Met de grote hoeveelheden oorlogstuig en munitie die de vluchtende Russen achterlieten worden ze nu zelf weer bestookt. Niet echt een winnende strategie. Zelfs in de staatsmedia was het onder de voeten gelopen front groot nieuws. De rechtsnationalisten verlangden een stevig militair antwoord en kregen waarom ze vroegen.

Verdere escalatie

Zo was de nederlaag de dominosteen die de grootschalige mobilisatie inleidde, die nu weer voor verdere escalatie lijkt te zorgen. Vooralsnog vooral binnen Rusland. Voor veel Russen vond de eerste maanden van de oorlog ver van hun bed plaats. Maar nu staat de recruteringspolitie voor de deur. Het gevolg: protesten, brandstichtingen, geweldplegingen, tienduizenden Russen die hun vaderland ontvluchten, of soms zichzelf laten verwonden (let op: grafisch filmpje), om maar niet naar het front te hoeven. Naast de onrust verergert de mobilisatie de economische malaise. Want gevlucht of gemobiliseerd, het aantal mensen dat niet meer naar z’n werk kan zal in de honderdduizenden lopen. Zo wordt kennis en arbeid uit de economie onttrokken. Het leger krijgt daar onkunde en onervarenheid voor terug.

Foto: Tim Reckmann (cc)

Oorlogsnotities | Goed nieuws van het front

ACHTERGROND - In de zomer leken de vechtende partijen aan weerszijde van het front tot stilstand te komen. Er was nauwelijks beweging en de energiecrisis trok onze aandacht. Maar sinds een week of twee wordt er weer hevig gevochten, waarbij Oekraïne het initiatief heeft. Het front, dat zo’n 2500 kilometer lang is, blijkt op sommige plekken poreus. Dat leidde in de afgelopen dagen plotseling tot grote terreinwinst en de bevrijding van dorpen. De taferelen doen je onwillekeurig denken aan overgeleverde beelden uit 1945. Dat is naast goed nieuws wellicht ook een aankondiging van grotere veranderingen.

De zomer van de HIMARS en Oekraïens strategisch vernuft

Hoewel het front deze zomer dus nauwelijks verplaatste en Rusland de veroverde gebieden ogenschijnlijk leek te bestendigen, waren er toch belangrijke ontwikkelingen. In juni kreeg Oekraïne de beschikking over HIMARS. Een mobiel systeem waarmee precisieraketten kunnen worden afgeschoten, die in dit geval een bereik van zo’n 80 km hebben. Door dat bereik blijven ze buiten schot van de Russische artillerie. De raketten zijn te snel om effectief te worden bestreden door het Russische luchtafweergeschut. En omdat de Russen nauwelijks gevechtsvliegtuigen inzetten boven vijandig gebied (door de dreiging van veelal westere MANPADS die vliegtuigen neerhalen) zijn ze moeilijk uit te schakelen. Nadat Rusland claimde een aantal HIMARS te hebben uitgeschakeld kwam het nieuws naar buiten dat Oekraïne houten HIMARS gebruikte om raketbeschietingen uit te lokken, om het Russische raketarsenaal verder uit te putten.

Volgende