Overzicht

serie

Economie van Morgen

Foto: daisy.images (cc)

Journaliste Frederieke Hegger spreekt met experts over de crisis en de hervorming van de financiële sector.


Foto: daisy.images (cc)

Euro is splijtzwam, geen bindmiddel

, door

INTERVIEW - Terwijl de Trojka het IMF de deur wijst en de Zuid-Europese landen steeds verder wegzakken, richt men in Brussel stapje voor stapje een bankenunie op. Wat is er aan de hand in Europa? En wat is de toekomst van de euro?

Ik spreek erover met Arjo Klamer, hoogleraar culturele economie en bekend criticus van de euro. Eerder dit jaar was hij samen met onder meer financieel geograaf Ewald Engelen en historicus Thierry Baudet betrokken bij Burgerforum EU: een burgerinitiatief met een oproep tegen ‘de sluipende overdracht van bevoegdheden aan de EU’ en voor een referendum wanneer een overdracht zich toch voordoet.

Maar dat was niet de eerste keer dat Klamer zich uitsprak tegen de euro. Al voor de invoering sprak hij zijn zorgen uit over de nieuwe munt. In 1992 schreef hij zijn eerste kritische column over de euro voor de Volkskrant getiteld “Europese spooktrein”, waarin hij uitlegde waarom een gemeenschappelijke munt niet zou gaan werken. De krant wilde het in eerste instantie niet plaatsen omdat het ’te radicaal’ was. De column werd uiteindelijk toch geplaatst en Klamer kreeg een storm van kritiek over zich heen.

Wat zag u toen aan de euro wat andere mensen niet zagen?

Foto: daisy.images (cc)

Toekomst van bankieren: lenen van je buurman

, door

INTERVIEW - Bruce Davis is een van de oprichters van Zopa, een initiatief waarbij mensen niet van banken, maar van hun spreekwoordelijke buren lenen. Is dat het bankieren van de toekomst?

Bankieren zonder bank: het kan. Nu veel burgers, als gevolg van de financiële crisis, de reguliere bankier niet meer vertrouwen, komen de peer-to-peer initiatieven als paddenstoelen uit de grond. Geen hiërarchisch bancair systeem of mannen in pak die met je spaargeld gaan speculeren. De burger wil zelf bepalen waar zijn geld naartoe gaat.

Naast de opkomst van crowdfunding en de digitale munteenheid Bitcoin, wint het Britse initiatief Zopa aan populariteit. Meer dan 700.000 Britten lenen, spreekwoordelijk gezien, van hun buurman. Mensen lenen van andere mensen; er zit geen bank tussen. Hoe werkt dat? Bekijk dit filmpje.

Een van de oprichters van Zopa is Bruce Davis: antropoloog en tevens oprichter van Abundance, een investeringsfonds voor ‘de gewone burger’.

Ik spreek met Bruce over deze twee revolutionaire initiatieven en over zijn visie op de toekomst van bankieren.

Wat maakt dat je begint met dit soort nieuwe financiële instituties? Wat mist er in de financiële sector?

‘Er is een gebrek aan democratische financiering. Als je je geld aan een bank geeft, heb je er geen controle meer over. Mensen raken gefrustreerd, omdat ze geen keuze hebben om het geld te stoppen in iets waar ze om geven. Alleen de rijken hebben veel mogelijkheden. Iedereen die minder dan duizend pond heeft, heeft bijna geen keuzes. Je kan het op de bank zetten, maar iets anders kan bijna niet. Dus we wilden het democratischer maken; meer open voor gewone mensen. Burgers worden daardoor minder afhankelijk van banken of grote financiële instituties. Er is opeens een alternatief. En initiatieven als de onze kunnen ervoor zorgen dat reguliere banken zich anders of beter gaan gedragen.’

Foto: daisy.images (cc)

Gaat de islam ons geld redden?

, door

INTERVIEW - Renteloos bankieren. Het klinkt als de ideale oplossing voor een fatsoenlijke financiële sector. Geen graaicultuur, minder winstoogmerk. Of is dat islamitisch bankieren toch een beetje een fata morgana?

Ik spreek erover met Hans Visser (70), emeritus hoogleraar economie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en – als één van de weinigen in Nederland – gespecialiseerd in islamitisch financieren.  We ontmoeten elkaar in Haarlem, de stad waar we allebei wonen. Het is vijf minuten fietsen, maar ik kom door een plotselinge stortbui compleet doorweekt aan bij onze ontmoetingsplek. Meneer Visser staat gelukkig al klaar met een paraplu. ‘Een echte Hollandse lente he?’ zeg ik. Heel anders dan de Arabische.

Te midden van alle politieke onrust, lijkt het Midden-Oosten de financiële crisis beter te doorstaan dan de westerse wereld. Is het de islam die hun geld heeft gered? En wat kunnen wij daarvan leren?

Wat hebben de Arabische banken goed gedaan wat wij hebben nagelaten?

‘In de islamitische financiële sector hebben banken een minder grote klap te verduren gehad dan de grote banken in Amerika en Europa. Ze zijn de crash beter doorgekomen doordat de Islamitische banken zich minder in de schulden hebben gestoken. Ze hebben daarnaast een betere solvabiliteit: meer eigen vermogen ten opzichte van uitstaande gelden. En een betere liquiditeit: de mate waarin een bank, op korte termijn, schulden kan afbetalen.’

Foto: daisy.images (cc)

De echte economie gaat over mensen. Niet over geld.

, door

INTERVIEW - Wat is er misgegaan in bijna alle sectoren in de Nederlandse samenleving? En hoe richten we andere systemen in? Een gesprek met Arnold Heertje over de werkelijke betekenis van de economie en de omschakeling naar een humanere samenleving.

De economie. Waar we hebben we het dan eigenlijk over? Economen op televisie spreken voornamelijk over de cijfers van het Centraal Planbureau en over banken. Maar volgens Arnold Heertje (79) krijgen we daardoor een te  beperkt beeld van de economie.

Arnold Heertje is Emeritus hoogleraar en in 2006 verscheen van zijn hand het boek Echte economie. Ik ontmoet hem in Hotel Jan Tabak, in de villarijke omgeving van Naarden-Bussum. Het is duidelijk een locatie waar veel (geld)zaken worden besproken. We worden omringd door heren in pak en af en toe vang ik gesprekken op over deals, directies en grootse toekomstplannen. Maar ondanks deze chique locatie, houdt Heertje, als PvdA’er en rebelse econoom, al vanaf de eerste minuut een pleidooi voor minder groei en een samenleving van de menselijke maat.

Wat bedoelt u met ‘echte economie’?

‘De meeste mensen denken bij economie aan geld. Dat is veel te beperkt. Het gaat om het voorzien van de behoeften van mensen van nu en straks en waar ook ter wereld. Dat gaat dus ook over zaken als arbeidsvreugde of duurzaamheid, zoals natuur en duurzame energie.’

Foto: daisy.images (cc)

De vrije markt als paradijs

, door

INTERVIEW - Welke ideologie legde de basis voor het desastreuze beleid in de financiële sector? Een gesprek met Hans Achterhuis over beroemde filosofen en hun aanhangers die zich blindstaarden op een vrije markt.

‘Het woord “neoliberaal” lijkt bijna een scheldwoord in de huidige tijd, dat is zeker niet mijn bedoeling.’ Ik ben nog maar net binnen en filosoof Hans Achterhuis vertelt gelijk over de uiteenlopende reacties op zijn boek De utopie van de vrije markt. ‘Ik krijg af en toe mailtjes van mensen die zeggen: “U hebt het verkeerd begrepen. Filosofe Ayn Rand had het niet zo gewild.” Dat kan, maar de visie die ik beschrijf staat toch echt letterlijk in haar boek.’

Hij heeft me bij hem thuis uitgenodigd. Een prachtig appartement met hoge plafonds, grote ramen en een enorme boekenkast, zoals je van een filosoof verwacht. Achterhuis schreef in 2010 het boek De utopie van de vrije markt, over de ideologie die belangrijk is (geweest) voor de kopstukken in de financiële wereld. Ik spreek met hem over de grote filosofen achter het vrijemarktdenken, de staat van de Europese Unie en mijn generatie, die misschien juist een nieuwe ideologie nodig heeft.

Waar komt het idee van een vrije markt vandaan?

Foto: daisy.images (cc)

Van piramidespelletjes naar sociaal financieel systeem

, door

INTERVIEW - Welke spelletjes zijn er gespeeld in de hoogste torens van de bancaire sector? Een gesprek met Dirk Bezemer over zelfveroorzaakte zeepbellen en een nieuw sociaal financieel systeem.

Hij was één van de belangrijkste beleggers op Wall Street en zit nu een straf uit van 150 jaar wegens fraude. Bernie Madoff moet flink boeten voor zijn financiële misdaden en blijft volhouden dat hij niet alleen handelde. Zijn partners in crime, de grote Amerikaanse banken, wisten ervan en deden vrolijk mee, zei hij deze week in een interview met The Wall Street Journal.

‘Die spelletjes van toen hebben zich ook al eerder afgespeeld,’ vertelt Dirk Bezemer mij. Bezemer doet onderzoek naar de rol van de financiële sector in de economie en hij volgt de bancaire sector op de voet. In de jaren ’90 verdiepte hij zich in Oost-Europese landen die de overstap maakten van een communistische centraal geplande economie naar een markteconomie. Het was de tijd van deregulering van de financiële markten. Het kleine land Albanië bleek het beste jongetje van de klas. Ze deed alles volgens het IMF-boekje: minder regels op de financiële markten, kleinere overheid, je meer open stellen voor handel. En met succes: de economie groeide als kool. Totdat in 1996 de Albanese economie onverwacht volledig instortte, met alle gevolgen van dien: paniek in de samenleving en stromen vluchtelingen.

Foto: daisy.images (cc)

Utopie of de ideale oplossing: geld zonder schuld

, door

INTERVIEW - Wat is er mis met het huidige financiële systeem? Een gesprek met Ben Dyson over ons geldsysteem en een socialer alternatief.

Tienduizenden Spanjaarden gingen vorige week wederom de straat op. Ze streden ‘voor een Europa van de mensen en tegen de EU van de markten.’ Maar ze eisten vooral verandering: ‘Een nieuw sociaal en economisch model.’

Een nieuwe economie, een ander financieel systeem. Is het mogelijk? De zevenentwintigjarige Ben Dyson denkt van wel. In zijn studententijd had hij een eigen bedrijf en bevond hij zich met drie vrienden midden in de financiële wereld. De bancaire excessen speelden zich voor zijn neus af. Toen in 2008 de bom barstte, begon hij zich verder te verdiepen in de oorzaken van de crisis en de wereld waarin hij zich bevond. Dyson ontdekte de werking van het geldsysteem en de desastreuze werking ervan op de economie. Vol frustratie zag hij daarna elke dag op het journaal dat politici en media de kern van de problematiek lieten liggen.

Met zijn initiatief Positive Money informeert hij nu het Britse publiek over hoe banken te werk gaan en hoopt hij het financiële systeem te veranderen. Zijn idee wordt omarmd door veel Britten. Door het hele land vinden meet ups plaats van mensen die willen dat het nieuwe geldsysteem wordt ingevoerd. Ook elders in Europa worden Positive Money initiatieven opgestart.

Foto: daisy.images (cc)

Groeiend stil burgerlijk verzet

, door

In hoeverre handelen banken in het belang van de burger en toekomstige generaties? Een gesprek met Ruud Schuurs over een financiële sector die vooral met zichzelf bezig is.

Wie de Tegenlichtdocumentaire ‘Power to the People’ heeft gezien, had na afloop waarschijnlijk veel zin in de toekomst. Burgers trekken gezamenlijk ten strijde voor een betere en duurzamere wereld. Ze starten bijvoorbeeld  een lokale energiecorporatie en hun eigen zorgverzekering. Want: de grote instituties staan te ver van het volk. De Nuons en Aegons hebben het vertrouwen van de man op straat verloren. En wie vertrouwen we het minste? Uit onderzoek blijkt de financiële sector.

Maar hoe hard werkt de sector om dit vertrouwen terug te winnen? Zijn bankiers nu wel bezig met drastische hervorming en het maatschappelijke belang? En kunnen we bottom up de bancaire wereld veranderen?

Ik spreek erover met Ruud Schuurs, adviseur op gebied van verantwoord ondernemen en duurzaamheid. Voor Platform Pure Winst deed hij onderzoek naar de mate waarin banken bezig zijn met duurzame ontwikkeling.

De financiële sector blinkt tot nu toe niet uit in toekomstbestendigheid en maatschappelijk toegevoegde waarde. Zijn bankiers überhaupt wel bezig met het effect van hun handelen op de maatschappij?

Foto: daisy.images (cc)

Pensioen ten koste van de allerarmsten

, door

INTERVIEW - Wat doet de financiële sector met ons pensioengeld? Een gesprek met Rens van Tilburg over Nederlandse pensioenfondsen die willens en wetens bijdragen aan stijgende voedselprijzen.

Elke maand bouwen we een stukje pensioen op. Geld waarmee we straks, grijs en achter de geraniums, boodschappen kunnen doen. Althans, dat denken veel mensen. In werkelijkheid staat het geld dat opzij wordt gezet niet vast op een rekening en wordt het later ook niet uitbetaald aan onszelf. Het wordt belegd en vervolgens uitgekeerd aan de huidige generatie ouderen. Klik vooral hier voor een spoedcursus ‘Hoe werkt het Nederlandse pensioenstelsel’. Kort gezegd proberen pensioenfondsen het geldbedrag dat je opzij zet te vergroten door te beleggen of te speculeren. Deze fondsen bevinden zich onder andere op de grondstoffenmarkt, waar wordt gespeculeerd met bijvoorbeeld olie, edelmetalen en graan. Aangezien van graan broodjes worden maakt en het een belangrijke voedselbron is voor een groot deel van de wereldbevolking, wordt voor dit fenomeen ook wel de term ‘voedselspeculatie’ gebruikt.

Maar hoe gaat dat speculeren eigenlijk in zijn werk? En wat hebben de investeringen van pensioenfondsen voor effect op ons en op de Afrikaan?

Ik spreek erover met Rens van Tilburg, onderzoeker bij SOMO, een organisatie die onderzoek doet naar de maatschappelijke gevolgen van de activiteiten van multinationale ondernemingen. Daarnaast is hij lid van de Sustainable Finance Lab, het clubje onder leiding van Herman Wijffels dat zich bezighoudt met de toekomst van de financiële sector.

Foto: daisy.images (cc)

Bang voor bankiers

, door

INTERVIEW - Hoe beïnvloedt de financiële sector de publieke opinie? Een gesprek met Jan Kuitenbrouwer over de taal van de politiek in dienst van banken.

Jan Kuitenbrouwer is taalexpert en schrijver van het boek ‘De woorden van Wilders. Hoe ze werken’. Als campagneadviseur en journalist weet hij als geen ander hoe groot de invloed van taal is. Hoe het mensen hoop kan geven, maar ook bang kan maken. Kortom, hoe het onze kijk op de werkelijkheid bepaalt.

Welke taaltrucs worden ingezet door politici en de financiële sector? En wat doet dat met de man op straat?

Op Jans verzoek spreken we af in café Dauphine, een restaurant in Amsterdam. De zakelijke ambiance, het trendy interieur en de handige locatie (naast BNR Nieuwsradio en tegenover het Amstelstation), maken het tot een hotspot voor journalistiek Nederland. Zo ook voor Jan. De taalexpert staat bekend om zijn kleurrijke bloezen, maar vandaag is het een bescheiden blauwe kleur geworden. Tot mijn spijt kijk ik tijdens het interview dus niet aan tegen een roze bloemetjesprint.

In je werk adviseer je politieke partijen over het succesvol beïnvloeden van de publieke opinie. Zitten er ook spindoctors aan tafel bij de financiële instellingen?

‘De grote partijen in de financiële sector zijn zich heel erg bewust van hoe de moderne media werken. Er wordt natuurlijk achter de schermen overlegd, nagedacht en een communicatiestrategie opgesteld.’

Foto: daisy.images (cc)

Financieel systeem is sprookje

, door

INTERVIEW - Consumenten hebben vertrouwen in een geldsysteem waarvan ze niet eens snappen hoe het werkt, zegt journalist en ondernemer Willem Middelkoop. Tijd voor een nieuw financieel systeem.

Het kantoor van journalist en ondernemer Willem Middelkoop (50) ligt in een dorp waar in elk geval nog genoeg geld aanwezig is: Aerdenhout, vlakbij Haarlem. Zijn bedrijf, de Commodity Discovery Fund, zit in een idyllisch pand uit de zestiende eeuw met houten balken en hoge plafonds. De schrijver van ‘Goud en het geheim van geld’ zit zelf duidelijk in de goud-business. Aan de muur hangt een kunstwerk van Ruud de Wild met de tekst ‘Where there’s gold’. En goudklompjes functioneren als deurstops.

Willem klapt gelijk aan het begin van het interview zijn laptop open en houdt af en toe de koersen in de gaten. Althans, daar ga ik vanuit. Misschien is het wel Facebook: ‘Net goud gekocht. Vind ik leuk.’

De bonus van Sjoerd van Keulen is een mediahype. Maar is dat wel het belangrijke nieuws waarover we moeten lezen als we de crisis willen begrijpen?

‘De bonussen waar je over leest zijn excessen. Wat iedereen altijd vergeet te vragen is: ‘Waar komt het geld van die bonussen eigenlijk vandaan?’ Dat is veel interessanter. Waarom kunnen banken zo veel geld uitkeren en waarom kunnen andere bedrijven dat niet? Dan kom je bij het hart van het financiële systeem: hoe geld wordt gecreëerd bijvoorbeeld.’