Overzicht

serie

Boeken

Foto: Abhi Sharma (cc)

Sargassoredacteuren bespreken boeken in alle soorten en maten: van non-fictie tot kinderboek, van roman tot politieke essays.


Foto: Abhi Sharma (cc)

Onder het ijs

, door

RECENSIE - Ik lees de laatste jaren steeds minder fictie. Ik probeer het wel, maar haak vaak na een bladzijde of twintig alweer af. Soms is zelfs de flaptekst al voldoende om er niet aan te beginnen. Weer zo’n verzonnen verhaal waarin ik mezelf niet herken, waarin ik me niet met iemand kan identificeren. Vooral Nederlandse schrijvers boeien me steeds minder. Zelfs het bejubelde Kwaadschiks van Van der Heijden verveelde me al na tien minuten. Zo bedacht, zo kunstmatig, zonde van mijn tijd. Terwijl die man echt wel kan schrijven.

Het fijne van Google Play Books is dat je het eerste hoofdstuk van een boek gratis kunt downloaden. Zo scheid ik snel het kaf van het koren. Dat deed ik ook bij de nieuwe roman van Ellen de Bruin. Waarschijnlijk zou het boek me niet eens opgevallen zijn, ware het niet dat ik vorig jaar een uitstekende non-fictie van haar las, Onsterfelijkheid voor beginners, dat ik in een eerder blog besprak. Nu hoeven goede non-fictieschrijvers geen goede romanciers te zijn, maar mijn belangstelling was gewekt. De flaptekst leek een dertien-in-een-dozijn-boek aan te prijzen, doch ik negeerde mijn weerzin en begon aan hoofdstuk 1.

Dat viel niet tegen. Genoeg identificatie voor deze jongen. Zeker, Onder het ijs gaat over wetenschap, over reizen, over onbeantwoorde liefde, over jezelf ontdekken. Maar wat mij betreft gaat het vooral over rouw. Geen zwaarmoedig geneuzel, maar rouw zoals ik die zelf ook heb ervaren. Over een constante knoop in je maag. Over een dikke mist in je hoofd. Over het niet kunnen geloven en accepteren dat iemand er niet meer is en daardoor een beetje losgezongen raken van de werkelijkheid. Het is een soort depressiviteit, maar dan anders. Lastig in woorden te vangen, maar dat is dus net het knappe van deze roman.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Zilver uit de woestijn

, door

RECENSIE - Het is een bekende klacht op social media in Egypte, en in Egyptische praatprogramma’s: de mahr is onbetaalbaar geworden. Heb je als jonge man een leuk meisje op het oog, en wil zij ook best trouwens, komt dan ineens haar familie om de hoek met exorbitante eisen: hij moet een mooi huis bieden, liefst volledig ingericht, kleding, apparatuur, en natuurlijk de shabka: sieraden. Veel mooie, dure sieraden.

Voor menige jonge Egyptenaar is deze traditionele bruidsgave niet op te brengen. Of ze moeten jaren krom liggen. Voor de aanstaande bruid hoeft het niet, maar ja.. de familie. Die wil tijdens en na de bruiloft kunnen laten zien hoeveel hun dochter wel niet waard was.

De mahr (die vroeger vrijwel uitsluitend uit sieraden bestond) was ooit de levensverzekering van de vrouw. Haar man kon haar deze niet afnemen (zoals de Koran al duidelijk maakt), en de vrouw had zo een aardig kapitaaltje ‘om het lijf’ voor na een eventuele scheiding, of als de nood aan de man kwam.

Maar ze had en heeft ook andere functies. Niet alleen de bruidegom droeg bij aan de mahr, ook de vader van de bruid en de familie. Al die bijdragen werden uiteraard nauwkeurig vergeleken met elkaar en met de mahr bij een eerder huwelijk. Archeologe Sigrid van Roode maakte dat persoonlijk mee na afloop van een bruiloft, waarbij de bruid (die niets tekort kwam) en haar familie alle giften nauwgezet langsliepen: waarom gaf die-en-die maar één armband? En waren deze armbanden niet lichter dan degene die ooit aan een nichtje waren geschonken? Het gewicht in zilver bleek nog steeds een nauwkeurige maat voor onderlinge relaties en statusverschillen.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Christenvervolging

, door

RECENSIE - Vier jaar geleden las ik in de Huffington Post een artikel dat even goed bedoeld als verbijsterend was. Drie godsdienstwetenschappers wezen erop dat de Bijbel nergens het huwelijk definieert als verbintenis tussen een man en een vrouw, waaraan ze de conclusie verbonden dat er dus geen bijbelse bezwaren konden zijn tegen het openstelling van het huwelijk voor homoseksuelen. Een sympathieke conclusie, daar niet van, maar niet op basis van dit argument. Iedereen ging er in het oude jodendom namelijk van uit dat alleen een man en een vrouw konden trouwen. Zoiets hoefde niet op papier te worden gezet. De antieke teksten laten wel meer zaken onvermeld. De Bijbel biedt bijvoorbeeld ook nergens de taakomschrijving van een messias.

Dat wisten die drie godsdienstwetenschappers natuurlijk ook. Ze moeten hun studenten hebben uitgelegd dat je, bij elke tekst die je begint te lezen, eerst behoort na te denken over dat wat de auteurs bekend veronderstelden. Wat me verbijsterde was dat ze dit inzicht ondergeschikt maakten aan een op dat moment actueel politiek doel en zo alle vooroordelen bevestigden als zouden de humaniora een linkse hobby zijn (wat “links” ook moge betekenen). Ik dacht dat het een incident was, maar er lijkt echt iets grondig mis in de Amerikaanse humanities. Ik voel althans dezelfde ergernis bij het boek van Candida Moss over de christenvervolgingen, The Myth of Persecution. How Early Christians Invented a Story of Martyrdom. De politieke boodschap aan de Amerikaanse christenen ligt er te dik bovenop.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Herfsttij van het Romeinse Rijk?

, door

RECENSIE - Als een straatventer ben ik rondgegaan om uitgeverijen te overtuigen dat ze echt een vertaling van het geschiedwerk van de Grieks-Romeinse auteur Herodianus moesten publiceren. Het is een van de aardigste teksten uit de oude wereld en er lag al een prachtvertaling door M.F.A. Brok, die weliswaar geactualiseerd moest worden maar ook een degelijke basis vormde voor een opgepoetste heruitgave. Pas toen ik het project voor de tweede keer plugde bij Athenaeum – Polak & Van Gennep, stemde men er daar mee in. Vincent Hunink – full disclosure: ik werk geregeld met hem samen – heeft de vertaling van Brok herzien en zoals te verwachten is het een prachtige tekst geworden, ingeleid door de Nijmeegse oudhistoricus Olivier Hekster.

Herodianus’ boek heette oorspronkelijk Geschiedenis van het Keizerrijk sinds Marcus Aurelius. De beschreven periode is die van keizer Commodus (r.180-192), het vijfkeizerjaar 193, Septimius Severus, diens ruziënde zonen Caracalla en Geta, een intermezzo ten tijde van keizer Macrinus, vervolgens Heliogabalus en Alexander Severus, generaal-keizer Maximinus en het zeskeizerjaar 238. Deze jaren vormden de nabloei van het vroege Romeinse Rijk. Hierna begon een overgangsfase waaruit een heel ander Romeins Rijk zou voortkomen. Herodianus, die in Rome woonde tijdens de door hem beschreven gebeurtenissen, zag de aanzetten tot deze crisis.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Toptitels

, door

OPINIE - Stel, je zit in een café waar alle gasten over alles hetzelfde zouden denken. Dan zou de conversatie snel ten einde zijn. Er zouden nooit kroegruzies ontstaan, maar meer voordelen kan ik zo snel niet bedenken. Als er geen verschillende visies, geen verschillende interesses, geen verschillende vooronderstellingen zijn, is er geen uitwisseling van ideeën en is een café eigenlijk nogal saai.

Zo zie ik het ook met onze cultuur. Als iedereen dezelfde belangstelling zou hebben, is de lol er snel vanaf. Hoe meer meningen en ideeën, hoe rijker een cultuur. Helaas heeft niet iedereen daar belang bij. Ik heb het eerder opgemerkt (en in die zin is dit stukje evenmin een bijdrage aan de variatie) maar de grootste vijand van een gevarieerd cultureel leven is een sinister en sluw sujet: uw boekhandelaar.

Die heeft namelijk geen enkel belang bij een breed aanbod. Hij moet immers al die boeken met al die uiteenlopende meningen op voorraad hebben en opslagruimte is kostbaar. Als iedereen daarentegen alleen de laatste Grunberg zou lezen, hoeft hij maar één titel op voorraad te houden. Sneaky als uw boekhandelaar is, manipuleert hij u dus om zoveel mogelijk de titels te kopen die iedereen leest. Vandaar dat u wordt overvoerd met nieuws over literaire prijzen: eerst de long list, dan de short list, vervolgens de nominatie, tot slot de prijsuitreiking. U raakt geïnteresseerd, koopt het gehypete boek en laat de rest liggen. Hierboven ziet u de kortingsbon die ik kreeg van mijn Amsterdamse boekhandelaar, die ook liever heeft dat hij alleen maar “toptitels” op voorraad hoeft te hebben. Alles om onze belangstelling te richten op titels die de boekenbranche de moeite waard vindt. We worden afgericht.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Snouck Hurgronje

, door

RECENSIE - Wie in Leiden over het Rapenburg naar het Academiegebouw wandelt, passeert op nummer 61 het huis waar Christiaan Snouck Hurgronje heeft gewoond. Afgezien van de in steen gebeitelde naam herinnert er weinig aan de geleerde, die leefde van 1857 tot 1936 en tot op de dag van vandaag ietwat omstreden is. Snouck was namelijk de islamoloog die de strategie ontwierp waarmee generaal Van Heutsz tussen 1898 en 1903 de bevolking van Atjeh onderwierp. Niet iedereen kan, om het zacht uit te drukken, waardering opbrengen voor de architect van een koloniale oorlog.

Er is echter meer. Snouck Hurgronje had zich in 1885, minimaal in naam, bekeerd tot de islam en had enige tijd in Mekka en gewoond en gestudeerd. Voor menig moslim gold hij als vertrouwenspersoon, ja als leraar. Tegelijk schreef hij rapporten voor de Nederlands-Indische autoriteiten, waarin hij doorgaf wat hem was verteld. Was het, zoals Snouck Hurgronjes biograaf Philip Dröge in zijn onlangs verschenen boek Pelgrim opmerkt, wel eerlijk van de Nederlandse geleerde om de mensen die hem bewonderden, zó te belazeren? Was hij niet in feite gewoon een spion?

Dröge beantwoordt de vraag door de rol van Snouck Hurgronje te contextualiseren. De Leidse wetenschapper staat in de traditie van de participerende observatie, zoals die eind negentiende eeuw populair was onder cultureel antropologen. Hierbij probeerde de onderzoeker als het ware één te worden met het onderzochte volk. Snouck Hurgronje

Foto: Abhi Sharma (cc)

Op het scherp van twee werelden

, door

RECENSIE - Het restaurant lag langs een snelweg buiten Karachi. Het gezelschap was intimiderend. Maar het eten was prima. Souad Mekhennet kwam gelukkig niet voor de gezelligheid. Ze was gekomen om een commandant van de Taliban te interviewen. Ze had zich goed voorbereid, ging gekleed zoals de Taliban dat graag ziet, en werd door het terroristische gezelschap als een bezienswaardigheid ontvangen. Een Duitse vrouw, een moslima, werkend voor de New York Times. Dat wilden ze wel eens meemaken.

Ze had veel vragen, en kreeg de geijkte antwoorden. De Amerikanen zijn arrogant, de boerka is inderdaad niet gebaseerd op de Koran maar is een beslissing van ‘het volk’, en iedere man moet zelf beslissen hoe zijn vrouw erbij loopt. En toen:

‘Nu zei de sjeik: “Hou op met schrijven. Nu is het tijd voor belangrijke vragen. Laten we het over het leven hebben. Weet je, zuster Souad, ik ben op zoek naar een tweede vrouw. Ik heb veel goeds over Duitse vrouwen gehoord. Ik hoor dat ze de wensen van hun man op zijn lippen kunnen lezen. Volgens mij ben jij eraan toe.”’

Huwelijksaanzoeken – Mekhennet krijgt ze regelmatig, en dan vooral van de mannen die ze interviewt. De Taliban leider was van hetzelfde laken een pak. Allemaal zoeken ze een ‘intelligente, sterke vrouw’, en die Duitse moslima ziet er goed uit. Bovendien, een vrouw kan toch moeilijk haar hele leven verslaggever zijn? Ze moet toch een keer kiezen voor een man, kinderen, et cetera?

Foto: Abhi Sharma (cc)

Heeft het Amerikaanse leger niets gelezen?

, door

OPINIE - ‘We are not nation building again, we are killing terrorists.’ Aldus president Donald Trump over de taak van het Amerikaanse leger in Afghanistan, tijdens een toespraak afgelopen week in Arlington, Virginia. De aanwezige militairen knikten instemmend. Ze hadden de buit al binnen.

Het belangrijkste nieuws voor hen was wat Trump kort daarvóór had gezegd: dat de Amerikanen zich niet zouden terugtrekken uit Afghanistan. Die belofte van Barack Obama was gelukkig van tafel. De klus daar is immers nog lang niet geklaard, en terugtrekken zou, in de huidige constellatie van krachten, neerkomen op een overwinning voor de Taliban. Het land zou dan (Trump waarschuwde ervoor) opnieuw een uitvalsbasis kunnen worden voor organisaties als IS. En bovendien, een nederlaag is voor het leger (ever since Vietnam) onacceptabel. Nu was er in elk geval tijd voor het regelen van een quasi-eervol vertrek, zoals in Irak, of wie weet voor een genadeklap. Trumps opmerkingen over hun komende taakinvulling namen ze op de koop toe.

Volgens insiders was het adviseur Nationale Veiligheid Herbert McMaster die Trump heeft overgehaald om zijn verkiezingsbelofte (‘weg uit Afghanistan!’) niet na te komen. De Washington Post wist zelfs te melden dat hij dat bereikte door de president een foto te laten zien van vrouwen in Kaboel, veertig jaar geleden, gekleed in minirokjes. Met de boodschap: zie je wel, het kan daar anders.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Verpulverd door het Moederland

, door

RECENSIE - De nazi’s hadden het waarschijnlijk van de Russen. Ruim voordat boven de poort van Auschwitz het motto ‘Arbeit macht frei’ verrees, prijkte er boven de poort van het klooster op het grootste van de Solovetsky-eilanden de kreet: ‘Met een ijzeren vuist zullen we de mensheid naar het geluk leiden’.

En dat van die vuist, dat hebben de gevangen geweten. Van de ruim honderdduizend Russen die naar deze eilanden in het barre noorden werden verbannen (het was het eerste concentratiekamp van de Goelag), kwam de helft om door dwangarbeid, honger, kou, ziekte en executies uiteraard. Een favoriete straf gedurende de zomermaanden, zo lezen we in Alles voor het Moederland, was dat een gevangene naakt buiten moest staan, ten prooi aan de ontelbare muggen. Wie bewoog, werd doodgeschoten.

Michel Krielaars brengt een bezoek aan de eilanden en aan het kleine museum in het klooster. Maar eigenlijk is hij op zoek naar Maxim Gorki. De revolutionaire schrijver was in 1921 heel verstandig naar Italië vertrokken, waarvandaan hij zijn oude vriend Lenin boze brieven schreef over het verval van de revolutie. Maar plots, in 1928, besloot hij huiswaarts te keren. Een buitenkansje voor het regime, dat druk bezig was met het uitroeien van de ‘koelakken’. Gorki werd in de watten gelegd en ontpopte zich tot de trouwe verdediger van de Sovjet-Unie, en de middle man die voor iedereen een goed woordje kon doen bij de onbereikbare leider Stalin.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Het Verhaal | Sheila Sitalsing over Mark Rutte

, door

Voor de boekenpodcast Het verhaal praat Monique Huijdink met schrijvers over hun boek, in deze aflevering met columnist Sheila Sitalsing over Mark. Portret van een premier.

Over het boek
Mark is een portret van de minister-president, en daarmee ook een portret van Nederland, ‘dat ontzettend gave land’, aan het begin van de eenentwintigste eeuw.

Deze podcast is ook te beluisteren via iTunes, Hebban & Stitcher.

De auteur
Sheila Sitalsing ging na haar studie economie werken als journalist. Na het weekblad Elsevier kwam zij bij de Volkskrant terecht, waarin ze nu drie keer per week een column heeft op pagina 2. Sitalsing won in 2013 de Heldringprijs voor de beste Nederlandse columnist. Ook verschijnt zij met enige regelmaat in de rubriek schuim & as van het tv-programma Buitenhof.

Donaties
Deze boekenpodcast wordt gemaakt in eigen beheer en krijgt subsidie noch sponsorgeld. U kunt de podcast steunen met een donatie (al vanaf 5 euro). Alvast hartelijk dank voor uw bijdrage!

Monique Huijdink is tekstschrijver. Ze heeft tevens een thriller op haar naam staan over de intriges achter de schermen van de Tour de France.

 

Foto: Abhi Sharma (cc)

De wortels van het fascisme

, door

RECENSIE - Marx had gefaald. Het proletariaat had gefaald. In plaats van dat de geschiedenis onafwendbaar afstevende op de wereldrevolutie, liet de massa der arbeiders zich paaien met een loonsverhoging hier en wat wetgeving daar. De massa wilde bourgeois worden – en dat betekende dat het decadente kapitalisme zou blijven bestaan. En als er iets was wat George Sorel (1847-1922) haatte, dan was het de ‘sociale vrede’ waar iedereen het over had, en een verburgerlijkte arbeidersklasse.

In zijn Réflexions sur la violence (1908) schetste Sorel daarom een andere weg naar de revolutie en een betere samenleving. Als de revolutie niet vanzelf tot stand zou komen, moest zij worden georganiseerd door een visionaire elite. En het wapen waarover deze elite beschikte, was de algemene werkstaking. De elite moest de arbeidersklasse leiden, zodat deze zou opstaan tegen haar uitbuiters.

Om haar zo ver te krijgen was het ‘wetenschappelijk’ marxisme ontoereikend. Sorel kende de Franse psycholoog Gustav Le Bon (1841-1931) en zijn Pschologie des Foules (1895). De massa, schreef Le Bon, was irrationeel. Zij dacht niet logisch; zij dacht in termen van beelden. Maar terwijl Le Bon meende dat de massa vooral dom en conservatief was, meende Sorel dat zij net zo goed ingeschakeld kon worden voor de revolutie – mits de elite haar de juiste mythe aanreikte, en de juiste symbolen en leuzen, schreef hij in Reflexions:

Foto: Abhi Sharma (cc)

De Kroonboekenclub | Karakter, van Ferdinand Bordewijk

, door

COLUMN - Ieder boek dat je leest, plooit zich naar de tijd waarin je het leest. En zo las ik Karakter, de magistrale roman van Bordewijk uit 1938, ineens niet als een boek over hoe je door hard werken op kunt klimmen, hoe je als zoon vermorzeld kan raken tussen je vader en je moeder of over het vooroorlogse Rotterdam, maar als een boek over het feminisme.

Het boek gaat over Jacob Willem Katadreuffe, onwettig zoon van de deurwaarder Dreverhaven, die de naam van zijn moeder, de handwerkvrouw Katadreuffe aanneemt, en die op zekere leeftijd ineens tot grote ambitie wordt gedreven en zich dan, ondanks allerlei tegenwerking van zijn vader en kennelijke desinteresse van zijn moeder met hard werken weet op te werken tot advocaat. Maar op de achtergrond speelt de hele tijd de vraag een rol of en hoe vrouwen en mannen van elkaar verschillen, en vooral: wat dit betekent voor het werk.

In opkomst

Karakter speelt zich af in het interbellum, althans de periode waarin men zich ‘na de Oorlog’ waande. Het is ook de periode waarin vrouwen een plaats krijgen op de werkvloer: van de vier advocaten op het kantoor waar Katadreuffe wordt aangenomen is één vrouw. Al wordt zij daarover door haar mannelijke collega’s geregeld in de maling genomen – collega’s die zich als het feest is in de armen van ‘lichte vrouwen’ werpen –, die ene vrouw weet haar mannetje te staan. Zoals ook de telefoon op kantoor wordt aangenomen door een vrouw, hoewel de baas eigenlijk vindt dat zulk werk door een man gedaan moet worden. Die baas blijkt overigens een vrouw te hebben die beter auto’s bestuurt dan de mannen.

Vorige Volgende