Overzicht

serie

Boeken

Foto: Abhi Sharma (cc)

Sargassoredacteuren bespreken boeken in alle soorten en maten: van non-fictie tot kinderboek, van roman tot politieke essays.


Foto: Abhi Sharma (cc)

Klassieker | Effi Briest

, door

RECENSIE - Als er één klassieker in de Duitse literatuur is die de ongelijkheid tussen man en vrouw aan de kaak stelt, dan is dat Effi Briest. Deze roman van Theodor Fontane verscheen in 1896. Net als Anna Karenina en Madame Bovary is Effi Briest een realistische roman. Fontane concentreert zich niet alleen op de leef- en gevoelswereld van een jonge barones, hij slaagt er in om de motieven van alle personages en daarmee de Pruisische samenleving inzichtelijk te maken. Effi Briest is een hoogtepunt uit de Duitse literatuur, niet alleen vanwege de mooie taal, maar ook omdat het je de sleutel geeft om alle rolmodellen uit die tijd te kunnen begrijpen.

Effi wordt op haar zeventiende door haar ouders gekoppeld aan de twintig jaar oudere Geert von Instetten. Baron von Instetten is een goede partij, hij heeft voortreffelijke vooruitzichten. Het enige wat Effi zorgen baart, is dat haar aanstaande man er nogal wat principes op nahoudt. Effi houdt niet van regels, zij houdt juist van het gevaar. Na de bruiloft gaat het stel in een afgelegen badplaats in Vorpommern wonen. Geert von Instetten neemt zijn huwelijk serieus, maar zijn carrière ook. Daardoor is Effi vaak op zichzelf aangewezen in het saaie dorp Kessin. Majoor Crampas verschaft haar afleiding, samen rijden ze graag paard over het strand en door de bossen. Over de precieze aard van de relatie zwijgt Fontane, maar door de briljante dialogen valt er genoeg te raden voor de lezer.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Gratis meesterwerk: Het huis Lauernesse

, door

RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te downloaden meesterwerk uit de Nederlandse geschiedenis. Deze week: ‘Het huis Lauernesse‘ van A.L.G. Bosboom-Toussaint, uit 1840.

Een moeder ging niet lekker dood, aan het begin van de zestiende eeuw. De reformatie kwam over Nederland beuken en scheurde gezinnen uit elkaar. De een raakte er door Luther van overtuigd dat de kerk terug moest naar de wortels, de ander dacht dat de enige hoop voor de mensheid lag in een strenger katholicisme. En de verbitterde ruzies die dat opleverde werden tot aan het bed van moeder met fysiek geweld uitgevochten.

Lees toch allemaal Het huis Lauernesse van de schrijfster A.L.G. (‘Truitje’) Bosboom-Toussaint! Het beschrijft hoe verwarrend en angstaanjagend die reformatie was, hoe moeilijk het was voor allebei de partijen – van de Utrechtse vrouw die stiekem een katholieke priester ontving omdat haar bekeerde man het niet mocht weten, tot en met haar zus die moest toezien hoe haar man, Jan de Bakker, op de brandstapel werd gegooid vanwege Luthersanisme. Het doet wat de mooiste romans doen: het laat je alle kanten van het verhaal zien en werkt vooral daarom zo hartverscheurend. Een goede romanschrijver begrijpt iedereen, hoe oneens ze het ook met elkaar zijn.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Klassieker | Oil!

, door

Voor je plezier hoef je Oil!, van Upton Sinclair, niet te lezen. Toch kan de geschiedenisliefhebber er nog wat van leren, zegt Krekel.

RECENSIE - Op het succes van There Will Be Blood (2007) volgde hernieuwde belangstelling voor het boek waar het losjes op gebaseerd was: Oil!(1927), van Upton Sinclair (1878-1968). Voor wie de film goed vond en beter wil leren begrijpen is het boek inderdaad goed geschikt. Van sommige scènes in de film, waaronder de ‘I am an oil man’-speech bijna aan het begin, is zelfs bijna helemaal niets te begrijpen omdat ze vrijwel zonder context zijn overgenomen uit het boek, met als gevolg dat er soms wat ruimte ontstond voor speculatie over vermeende diepzinnige bedoelingen van de filmmaker, waar dan ook ten onrechte gebruik van werd gemaakt.

Houd voor een eventueel hermeneutisch gebruik van het boek wel in gedachten dat de film slechts is gebaseerd op grofweg het eerste eenderde deel van het boek, en dan ook nog vrij losjes en met de nadruk op de setting.

Tumbleweeds

Het boek opent in 1912 met een autorit door het droge en olierijke Zuid-Californië over een net aangelegde weg. In de auto zitten J. Arnold Ross (Daniel Plainview in de film), in het boek vooral ‘Dad’ genoemd, en zijn dertienjarige zoon J. Arnold Ross Jr. (in de film H.W.), die onder zijn bijnaam ‘Bunny’ fungeert als de hoofdpersoon. ‘Dad’ is dan al opgeklommen van een eenvoudige voerman met een pakezel tot een olieman van meer dan bescheiden formaat, iemand die niet slechts gebruikmaakt van de wegen, bespiegelt Bunny vanaf de passagiersstoel, maar iemand voor wie ze worden aangelegd. Reeds tijdens dit autoritje in het eerste hoofdstuk wordt de basis gelegd voor de rest van het boek, zowel dramatisch (de vader is een man van de praktijk, zijn zoon en beoogde opvolger een romanticus) als thematisch (‘Dad’ houdt zich niet aan de snelheidsregels, maar komt ermee weg omdat hij een ‘grote man’ is).

Foto: Abhi Sharma (cc)

Gratis meesterwerk: Kamertjeszonde

, door

RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te verkrijgen klassieker uit de Nederlandse geschiedenis. Deze week: ‘Kamertjeszonde’ van Herman Heijermans, uit 1894.

Zaten mensen in Amsterdam aan het eind van de negentiende eeuw weleens scheef op de plee? Bepeuterden zij de knoopjes van hun gulp? Krabden ze soms in gezelschap aan hun kont?

Wel in het Amsterdam van Herman Heijermans’ roman Kamertjeszonde (1894). Ja, Heijermans! Anno 2013 kennen mensen nog maar één zin van hem – De vis wordt duur betaald, uit zijn toneelstuk Op hoop van zegen. Onbegrijpelijk: lees één bladzijde van die man en hij grijpt je bij je kraag en sleurt je zonder pardon Amsterdam binnen. Een bedompt,smerig, benauwd, armoedig, benepen, bang Amsterdam van het eind van de negentiende eeuw. Download het boek en treed een wereld binnen die dichtbij is en tegelijkertijd totaal anders.

Kamertjeszonde vertelt het verhaal van een schrijver, Alfred Spier, die, net als  zijn vrienden, op een armoedig kamertje in Amsterdam woont en gaat samenwonen met een getrouwde vrouw: Georgine, een actrice van wie de man al jaren in Amerika zit. Al dat gezanik over moraal en goede zeden, daar moeten Alfred en Georgine niets van weten. Het gaat om de echte hartstochtelijke liefde – wie maalt er dan om alle roddels en tegenwerking?

Foto: Abhi Sharma (cc)

Gratis meesterwerk: Een nagelaten bekentenis

, door

RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te verkrijgen klassieker uit de Nederlandse geschiedenis. Te beginnen met ‘Een nagelaten bekentenis’ van Marcellus Emants, uit 1894.

Hoe moet je toch leven? Hoe moet je in vredesnaam leven, hier in onze polder, waar het zo vol mensen is? De anderen lijken het allemaal precies te weten, van het leven te genieten en te begrijpen hoe het allemaal verder moet. Hoe doen ze dat toch? Hoe kiezen ze uit de oneindige mogelijkheden die de wereld biedt? De moed erin houden of chagrijnig zijn? Opeens meer op je werk verschijnen of  iedere ochtend vroeg opstaan? Je vrouw vermoorden of het toch nog eens proberen?

Wat de zelfhulpboeken en de godsdienstige leiders ook beweren: er zijn geen regels. Je kunt op zijn best wat leren uit voorbeelden, uit eindeloze voorbeelden, door goed en nauwkeurig te kijken hoe anderen het doen, wat er maalt en omgaat in hún hoofden, hoe zij reageren op alles wat er gebeurt. Je enige hoop om wat te leren is, kortom, gelegen in het lezen van mooie boeken.

Overwoekerd

Een woeste kreet uit 1894 bijvoorbeeld, een verzameling woorden waaruit zonder dat je het kan helpen ineens een man voor je opstaat, Willem Termeer. Een aangenaam mens is hij bepaald niet, integendeel: verwend, kleinzerig, opgeblazen, verwaand, achterdochtig, egocentrisch, narcistisch. Net zo iemand, kortom, als jij en ik. Een man die van allerlei plannen heeft, maar er uit pure lamlendigheid niet toe komt, die ieder menselijk contact zoveel mogelijk vermijdt tot op het eind als hij eindelijk eens iets doet met een medemens. Hij vergiftigt zijn vrouw.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Klassiekers in de koffer

, door

OPROEP - ‘Max Havelaar’ van Multatuli? ‘De ontdekking van de hemel’ van Mulisch? ‘Harry Potter en de gevangene van Azkaban’ van JK Rowling? Welke klassieker gaat er steevast in uw koffer mee op vakantie?

De zomer komt er nu echt aan, en of u nu de biezen pakt en met caravan en al richting Zuid-Frankrijk rijdt, het vliegtuig naar een exotisch eiland pakt of gewoon drie weken thuis in de achtertuin gaat zitten: de kans zit er dik in dat er een stapel(tje) boeken meegaat. Natuurlijk de beste nieuwe romans en non-fictieboeken, maar misschien gaat er ook een gouwe ouwe mee?

Wat is uw favoriete klassieker? Welk boek heeft u zo vaak gelezen dat de kaft er bijna af valt? Of: welk boek kent bijna niemand, maar hoort volgens u absoluut thuis in het rijtje Grote Klassiekers? Of: welke overbekende klassieker is het lezen eigenlijk niet waard en kan beter in de boekenkast blijven staan?

We horen graag uw mening erover in een recensie voor onze zomerserie Klassiekers.  Dus heeft u altijd eens met uw naam (of pseudoniem) op Sargasso willen schitteren? Mail dan uw recensie of uw voornemen er een te schrijven naar [email protected].

Foto: Abhi Sharma (cc)

Schuld aan slavernij

, door

RECENSIE - In zijn boek ‘Het kasteel van Elmina’ beschrijft Marcel van Engelen de lucratieve Nederlandse slavenhandel in West-Afrika. Hoe schuldig waren wij eigenlijk?

Het kasteel van Elmina van schrijver en journalist Marcel van Engelen vertelt een drievoudig verhaal. Het boek behandelt de geschiedenis van de West-Afrikaanse handelspost Elmina onder Nederlands bewind, de bezoeken die Van Engelen – in navolging van de vroegere Nederlandse handelaren – bracht aan het huidige Ghana en, tenslotte, de uiteenlopende manieren waarop de slavenhandel, de economische kurk waarop Elmina onder de Nederlanders dreef, wordt herinnerd in Nederland, Ghana en door de nabestaanden van de uit Afrika weggevoerde slaven.

In het verlengde van laatstgenoemde kwestie komt ook een schuldvraag om de hoek kijken: in hoeverre waren de activiteiten van Europese slavenhandelaren uitzonderlijk voor de tijd waarin deze plaatsvonden? Is er inderdaad, zoals sommige academici en activisten beweren, sprake geweest van een ‘Afrikaanse holocaust’, waarbij blanke Europeanen complete Afrikaanse samenlevingen wegvaagden in hun genadeloze jacht op financieel gewin?

Elmina

In 1482 bouwden de Portugezen het kasteel São Jorge da Mina (St. Joris van de Mijn) aan de West-Afrikaanse Goudkust. Dit fort werd in 1637 door de Nederlandse Westindische Compagnie op de Portugezen veroverd. Dankzij een onverzadigbare vraag naar arbeidskrachten voor de Nieuwe Wereld, raakte de traditionele West-Afrikaanse goudhandel in de loop van de zeventiende eeuw steeds verder ondergeschikt aan een bloeiende handel in Afrikaanse slaven.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Spannende thriller over wetenschapsfraude

, door

RECENSIE - Ruud Abma schreef een reconstructie over de affaire-Stapel, dat volgens Taede Smedes leest als een spannende thriller.

De wetenschappelijke wereld stond op zijn kop toen sociaal psycholoog Diederik Stapel in september 2011 bekende onderzoeksgegevens te hebben verzonnen. Drie commissies probeerden vervolgens de aard en omvang van de fraude vast te stellen. Er is nog altijd onderzoek gaande. Ruud Abma schreef de – op dit moment – definitieve reconstructie van de affaire-Stapel. Een razendknap boek dat leest als een thriller, met een heldere boodschap, dat een breed lezerspubliek verdient.

In dit boek reconstrueert de sociale wetenschapper Ruud Abma de affaire-Stapel door rijkelijk te putten uit Stapels eigen boek “Ontsporingen”, commissierapporten, oraties, etcetera. Het is op dit moment het definitieve werk over de affaire, ofschoon er, zoals gezegd, nog altijd onderzoeken gaande zijn naar de fraude.

Het boek is ongelooflijk goed gecomponeerd en is interessant op verschillende niveaus. Allereerst probeert Abma onder andere op basis van Stapels eigen biografische beschrijvingen te reconstrueren hoe Stapel dacht en hoe hij tot zijn fraude kwam. Daarnaast probeert Abma te analyseren in hoeverre het veld van de sociale psychologie Stapels omvangrijke fraude heeft mogelijk gemaakt en zelfs gelegitimeerd.

Verder is dit boek een doordringende analyse van het fenomeen citation index. Abma beschrijft het oorspronkelijke doel van de citation indexes en hoe die indexes in de loop van de tijd verworden zijn tot machtige instrumenten die misbruik en fraude in de hand werken. Ten slotte probeert Abma te analyseren welke lessen er getrokken kunnen worden uit de affaire-Stapel, waarbij hij een onverbiddelijke kritiek uit in de richting van het businessmodel dat de huidige universiteiten gegijzeld houdt.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Leren van de natuur

, door

RECENSIE - Marcel van Dam, oud-politicus, tv-presentator en voormalig voorzitter van de VARA, kocht met zijn vrouw Milou na zijn pensioen een verwaarloosd landgoed op de Veluwe. Ze wilden er een mooi stuk natuur van maken. Over het ‘krankzinnige avontuur’ dat zij daar de afgelopen twaalfeneenhalf jaar beleefden gaat het boek De Steigerberg. Van Dam heeft er veel van geleerd, schrijft hij. Niet alleen over de natuur, maar ook over zichzelf en over de samenleving.

‘We wisten totaal niet waar we aan begonnen,’ is een zin die in talrijke variaties voorkomt in Van Dam’s terugblik. ‘Toeval en onbezonnenheid’ stuurden de stadsmensen. Met de nodige hulp en bijstand van deskundige boeren, bosbouwers en grondwerkers uit de omgeving. En zonder groots plan. ‘We ontdekten gaandeweg dat telkens wanneer we iets hadden veranderd, we weer andere mogelijkheden zagen die we zonder die verandering niet hadden kunnen zien. Van het een komt het ander, al doende leert men.’ Ook van vergissingen, fouten en mislukkingen. Die ‘strategie van vallen en opstaan’ is intrigerend voor een oud-minister uit het kabinet dat meer dan alle andere gedragen werd door het idee van de maakbaarheid van de samenleving. Socioloog bovendien, opgegroeid met de gedachte dat mensen hun samenleving kunnen ordenen om het voor iedereen beter te maken. Van Dam rekent in zijn boek genadeloos af met het idee van langetermijnplanning. ‘Ik geloof niet meer in zaligmakende planning. Van het een komt het ander. Het beste is je daarbij neer te leggen en te blijven proberen alles in je omgeving, zo veel mogelijk aangepast aan de omstandigheden wat mooier en beter te maken.’ De levensles van een 75-jarige. Hoe komt het dat deze toch niet bepaald originele waarneming zoveel minder indruk maakt als je veertig jaar jonger bent?

Foto: Abhi Sharma (cc)

Wildgroei – een recensie in vijf vragen

, door

RECENSIE - Paul Teule las Wildgroei van Rob Hengeveld, maar bleef met vijf vragen zitten.

Soms is een boek zo machtig – als in ‘rich’ – dat je het niet te snel tot je moet nemen. Het recent verschenen Wildgroei van de emeritus hoogleraar Natuurbeheer Rob Hengeveld valt in die categorie. Het beschrijft minutieus hoe onze leefomgeving werkt, de hulpbronnen, de kringlopen, het afval. De verhouding tussen materie, energie en tussen orde en informatie komt aan bod, maar ook de chemische en economische geschiedenis van onze aarde en samenleving. Een zin: ‘Leven is slechts een stroom van degraderende energie.’ Soms moest ik het boek even wegleggen om mijn brein op adem te laten komen. Als Wildgroei een tikkie beter was geordend zou het makkelijker te lezen zijn.

Hengevelds probleemstelling is duidelijk: we zijn met teveel mensen op deze wereld en als mensheid losgebroken uit ons harmonieuze huwelijk met onze aarde. Grondstoffen en energie worden te snel opgebruikt, afval kan niet worden verwerkt. Uitputting en vervuiling zullen catastrofale vormen aannemen, als we niet als de bliksem onze voetafdruk gaan verminderen en kringlopen gaan sluiten. Toch is er ook veel niet duidelijk. Ik ben met vijf vragen blijven zitten.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Hoe koop je een boek Zonder Titel?

, door

Sinds enige tijd verschijnt elke zondag een ‘Zonder Titel’ van de Rustende Jager op Sargasso: een tekening met een tekst eronder. Nu is er een boekje dat toepasselijk ‘Zonder Titel’ heet. Iets voor de liefhebber. Misschien bent u dat?

Uit onderzoek is gebleken dat het u als liefhebber niet alleen om het hebben van het boekje gaat, maar ook om de ervaring van het kopen zelf. Vandaar dat het boekje ‘Zonder Titel’ exclusief verkrijgbaar is bij Boekhandel Schimmelpennink in Amsterdam. Een bezoek aan deze charmante boekwinkel aan de Weteringschans, met zijn pijp rokende eigenaar, is al een belevenis op zich. Een bezoek en de aanschaf van het boekje samen, zou men een unieke ervaring kunnen noemen. Om deze ervaring passend in te leiden zou u onderweg naar de boekwinkel een paar keer onder het Rijksmuseum kunnen doorfietsen, dat daar gewoon om de hoek ligt. Hier heeft u dan wel een fiets voor nodig, of de nodige fantasie natuurlijk. (En als u over de nodige fantasie beschikt, zou u ook iets anders kunnen verzinnen, zoals over het Rijksmuseum heen springen of het Rijksmuseum als een pasgeboren kindje in uw armen wiegen.)

Verder zou lichte motregen met genoeg wind om uw opgestoken paraplu een paar keer binnenstebuiten te laten klappen ideaal zijn. Een huilend kind in combinatie met een lichte roes van iets teveel drank de avond ervoor komt het geheel ook zeer ten goede. En om bovenstaande ervaring nog iets meer diepte te geven, zou u uw partner (een relatie die ongetwijfeld zijn beste tijd gehad heeft) achterop mee kunnen nemen en slingerend met de paraplu onder het Rijksmuseum door kunnen fietsen richting boekhandel. Van tevoren zou u dan een lijstje kunnen maken met verwijten die u uw partner al fietsend naar het hoofd zou willen slingeren. (Het is wel aan te raden het lijstje uit uw hoofd te leren omdat u tijdens het fietsen geen hand meer over heeft om dit vast te houden, of u zou de paraplu los moeten laten.) Probeer de verwijten zo te rangschikken dat u de ergste voor het laatst bewaart, om deze vlak voor de boekwinkel op uw partner af te vuren. Laat vervolgens alles over u heen komen en stort uzelf even later, al dan niet huilend, in de armen van de heer Schimmelpennink. Deze zal meteen begrijpen dat u voor het boekje ‘Zonder Titel’ komt.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Recensie | België begrijpen

, door

RECENSIE - Begrijpen wij ‘Ollanders België? Begrijpen de Belgen België? Het antwoord op beide vragen zou wel eens ontkennend kunnen zijn, zo valt te concluderen uit de door Astrid von Busekist samengestelde bundel ‘België begrijpen. Verleden, heden en toekomst van een land op de tweesprong.’

De directe aanleiding voor het verschijnen van de bundel België begrijpen was de formatie die volgde op de federale verkiezingen van juni 2010. Maar liefst 540 dagen bleef België zonder regering. Daarmee werd de langste Nederlandse formatie ooit, die van het kabinet Van Agt I in 1977 (208 dagen), ruimschoots overtroffen. Ook Irak (289 dagen) en Cambodja (353 dagen) bleven achter bij de Belgische monsterformatie, waarbij informateurs, preformateurs, bemiddelaars, verhelderaars, conciliateurs, en formateurs elkaar bleven afwisselen.

België begrijpen handelt echter niet alleen over deze formatie, maar probeert een breder beeld te schetsen van het welvarende, vredelievende en democratische land waar regeren niettemin soms nagenoeg onmogelijk lijkt.

Actualiteit als unique selling point

Voor het schetsen van dit bredere beeld werden, afgezien van de samensteller, maar liefst 22 verschillende auteurs ingezet die in achttien hoofdstukken hun verhaal doen. Zodoende is het welhaast onvermijdelijk dat België begrijpen een eenduidige visie en focus ontbeert. Daar staat tegenover dat het selling point van deze bundel de actualiteit van het geschrevene is. Niet voor niets wordt het boek op de achterflap prominent aangeprezen als ‘Een geschenk voor iedereen die zich op 2014 [d.w.z. de volgende federale verkiezingen] wil voorbereiden…’ België begrijpen lijkt dan ook bedoeld voor het wat serieuzere lezerspubliek: politieke professionals, journalisten, wellicht bachelorstudenten Internationale Betrekkingen.

Vorige Volgende