Recensie Zomergasten 2025-1 Özcan Akyol

RECENSIE -

Ik dacht, ik ga me niet voorbereiden en alles gewoon over me heen laten komen. En daar kwam me toch een stoet! Ik vond Eus altijd al sympathiek, maar dat hij zo dicht bij mijn eigen levenshouding zou staan had ik niet verwacht. Natuurlijk, zijn achtergrond is heel anders, 2^e generatie Turks-Nederlands, Aleviet (vrijzinnig islamitisch) – wat binnen de Turkse gemeenschap weer een minderheidsgroepering is, en daardoor had hij altijd het gevoel nergens bij te horen. Maar door die achtergrond heeft hij wel geleerd om zich binnen verschillende sociale groepen te bewegen, en tegelijk heel erg op zichzelf te vertrouwen. Hij was altijd een buitenbeentje, eigenzinnig. En daar kun je ver mee komen, heb ik ook ervaren.

Met het eerste fragment van Jan Cremer in New York maakt hij meteen dat punt; ook die werd in de literaire wereld gezien als ordinair, een branieschopper, een indringer. Maar hij schopte het toch maar mooi tot bestsellerschrijver. Erkenning kwam niet van de “eigen groep”, maar van buiten, van de lezers.

En erkenning is wat we allemaal zoeken, eigenlijk de rode draad door deze hele uitzending. Tegelijkertijd zoekend naar eigenheid, júist niet conformeren aan de bestaande mores.

Je kiest niet je eigen uitgangspunt. Zoals Eus, jongste zoon in een Turks afwijkend gezin, geboren na de dood van een halfzusje – zijn moeder had liever een meisje gehad, een goedmaakkindje, maar het was Eus, helaas, helaas.

Een volgend fragment gaat over Salman Rushdie’s Duivels Verzen; er braken rellen uit, en in het huis van Eus was paniek. Hij mocht weken niet naar buiten, niet omdat hij er iets mee te maken had, maar omdat hij als Turk door buitenstaanders in dezelfde groep werd gepropt als de islamisten die zich zo druk maakten om dat boek. Maar de Turkse “gemeenschap” is dus niet homogeen, hij en zijn familie vielen buiten het Soennitische  bootje. Discriminatie van twee kanten, ga er maar aan staan.

Maar Eus maakt van de nood een deugd. Toen in de jaren ’80 de werkloosheidscrisis aanbrak – we zien een fragment van de documentaire Deventer Blik (over een blikvoerfabrikant) – wilde zijn pa wel met een oprotpremie terug naar Turkije. . Maar daar stak mams toch mooi een stokje voor. En passant maakt hij het punt dat migratieproblemen altijd aan politiek links worden toegeschreven, terwijl het toch echt een volstrekt ondoordachte graai-actie was van rechtse kapitalisten. Het woord slavenmarkt viel zelfs, waar mannen in bruine pakken in Turkije wanhopige mannelijke arbeiders oppikten. Zonder enig nadenken over de impact op de samenleving die de vreemdelingen wel eens zouden kunnen hebben. Eus’ moeder leerde nooit goed Nederlands, bijvoorbeeld.

Zijn vader had, zoals Eus het zelf zegt, geen talent voor het vaderschap. Die vond de kids maar lastig. Hij was gefrustreerd, dronk en werd agressief…en toch heeft Eus wel compassie voor hem – en daar vinden we elkaar. Ik heb ook ouders die, uh, niet om door een ringetje te halen waren, zeg maar. Daar word je wel sterk van, en het geeft je inzicht. Ook grappig: mijn ouders (en ik, als meissie) zaten bij een revuegezelschap. En volgens Eus vond zijn vader zichzelf een artiest, en zong zijn moeder de sterren van de hemel in de huiskamer.

Een kort fragment van Nigella Lawson, die ’s nachts een stuk vlees uit de koelkast snaait, snijdt een ander thema aan: sociale status. Vlees werd en wordt gezien als luxe en dat wil je laten zien, en dat wil je hebben, die koelkast (of ijskast, afhankelijk van je sociale klasse…ik hou het op koelkast) en dat ongegeneerde nachtelijke snaaien. Dat gevoel van “dit is het goede leven”. Ja dat heb ik ook – niet zozeer dat vlees een statussymbool is, maar meer dat ik niet de eindjes aan elkaar hoef te knopen zoals mijn moeder vroeger. Hoewel Eus wel iets gevoeliger lijkt te zijn voor status dan ik, maar laat ik het niet teveel over mezelf hebben.

Want ik heb zeker niet de ervaring die de volgende fragmenten bieden.  Gegen die wand is een Duitse film over een Turkse man en vrouw die een verstandshuwelijk aangaan, zodat vooral zij een vrij leven kan leiden. Een schrijnend voorbeeld van groepsdruk en hypocrisie binnen (in dit geval) de Turks islamitische gemeenschap. De mannen praten onderling over hoeren en neuken, maar zodra de hoofdpersoon vraagt waarom ze hun eigen vrouw niet gewoon neuken, breekt de pleures uit; zo praat je niet over ónze vrouwen! Eus heeft nogal een hekel aan dat conservatieve geleuter, en betreurt het dat die groep wel dominant is in Nederland. Waar hij zelf dus regelmatig bij ingedeeld wordt, want Turk, duh. Terwijl hij in feite nergens echt bij hoort. Wat hij overigens ook niet wil, hij heeft schijt aan de mores, vertrouwt op zichzelf en gruwt van groepsdenken.

Toch ontkomt ook hij niet aan hokjes. Hij komt zelf uit de “lagere sociale klasse” en voelt zich daar ook het meest thuis. Het heeft hem gevormd.

Een fragment uit Menace II society toont goed aan hoe dat je levenshouding beïnvloedt. Een zwarte jongen in da hood krijgt van zijn opa de vraag: “Do you care whether you live or die?” I don’t know”, is het antwoord. Als het leven kut is en je nix meer te verliezen hebt, word je nihilistisch. Fuck it, just go with the flow, whatever.

Eus is ook in het criminele circuit beland. Kreeg van een reclasseringsambtenaar te horen dat ie zijn leven aardig verneukt had met een strafblad. Het was door te kijken naar anderen, kunstenaars, schrijvers, artiesten, dat hij zich realiseerde dat hij best nog wat van zijn leven kon maken.

En dat brengt me bij het volgende fragment, van voetballer Ronaldinho. Ik háát voetbal, maar potverdriedubbeltjes, die Eus heeft me zomaar doen genieten van de capriolen van die spring in het veld! Ja, ik snap wel dat je bewondering hebt voor die gast. En de wijze les die erachteraan kwam: voetbal verbindt. Waar komt de arbeider nog de dokter tegen? Bij het voetbal! Daar is geen speld tussen te krijgen. Al zul je mij evengoed met geen 10 paarden een stadion in krijgen, doei, maar dit terzijde.

Waar ik ook geen ervaring mee heb, maar waar ik me wel heel goed bij kan inleven, is de noodzaak van migrantenkinderen om voor hun ouders te tolken, zoals in het fragment van Favoriten (alweer een Duitse film, wat is dat toch…?), over een schoolklas van migrantenkinderen en het oudergesprek met de juf. Eus heeft die ervaring dus wel, en niet alleen op school natuurlijk. Het meest schrijnende verhaal gaat over de huisarts, waar moeder Ökyal met Eus als tolk heen ging omdat ze “last had van alles”. Daar kan een huisarts niks mee, maar zie maar eens om via zo’n kind te achterhalen wat precies het probleem is. Eus raadde dokter aan om maar gewoon een receptje voor paracetamol uit te schrijven, zodat ze het gevoel had serieus genomen te worden. Jaren later is er een arts met Turkse achtergrond, en blijkt dat moe al die jaren depressief is geweest…ja, dan heb je last van “alles”, ik kan erover mee praten. Heeft dat mensie dus jarenlang mee rondgelopen, maar gelukkig krijgt ze nu goede medicijnen.

Nu moet ik zeggen wat ik níet met Eus deel, en dat is zijn muzieksmaak. Hiphop; bleh! We krijgen Chris Brown voor onze kiezen. Nou ja, heel slecht is het ook niet, en inderdaad is het visueel wel een spektakel.

Het gaat nog even over “gecancelde” collega’s, zoals Matthijs van Nieuwkerk, die wat Eus betreft morgen weer aan het werk mag. Mjah, mag van mij ook wel hoor, ik neem aan dat ie die grote bek inmiddels wel een beetje heeft ingeslikt na alle toestanden. En het is natuurlijk waar; dat iemand iets vervelends of slechts gedaan heeft, doet niet per se iets af aan zijn werk. Soms wel, soms niet, en je moet mensen ook wel een tweede kans gunnen.

Zoiets schijnt ook aan de hand te zijn met ene Charles Bukowski, nooit van gehoord, maar een schrijver, dichter, die blijkbaar prachtig schreef maar ook antisemiet werd. Aangezien ik geen flauw idee heb over wie en wat dit gaat, laat ik een oordeel maar achterwege. Net als Eus heb ik een hekel aan mensen die zich zonder kennis of kunde een mening aanmeten.

We hebben ook gemeen dat we allebei niet stil kunnen zitten. Altijd bezig zijn, anders voelt het als spijbelen, of zo. Al zoekt Eus naar eigen zeggen steeds naar nieuwe hobby’s om zich in te storten; daar ben ik allang mee opgehouden, ik heb er genoeg en daar ben ik tevreden mee. Zal de leeftijd wel zijn.

Het een na laatste fragment is uit een documentaire die ik beslist nog een keer helemaal wil zien: Het woord heeft mij gered, over Rodaan Al Galidi, naar eigen zeggen “Asielzoeker des vaderlands”. Wat een heerlijke, charmante, optimistische en hilarische man! Met een gedicht over vla! Humorrr! Ik ga het fragment niet helemaal uittekenen, maar de clou die Eus over wilde brengen is dat je zulke mensen nodig hebt, die vanuit een heel ander standpunt naar onze samenleving kijken en bijzondere observaties doen en een inzicht hebben dat we zelf ontberen. Rodaan vertelt dat hij 12 mensen (asielzoekers) gekend heeft die zelfmoord gepleegd hebben. Waarom hij er nog wel is? Volgens Eus is dat omdat “hij het woord heeft”. Hij heeft zich onze taal eigen gemaakt en kan zich dus goed uitdrukken. En hij is mild, brengt zachtheid. Of Eus dat zelf ook als missie heeft? Ja, best wel, al gaat ie er ook met gestrekt been in als het moet. Maar uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde; gewoon een fijn leven. En daarvoor heb je verbinding nodig, en daarvoor heb je empathie nodig. Dus.

Een van de laatste vragen van Griet (die ik eigenlijk helemaal buiten dit verhaal heb gelaten, sorry daarvoor, maar ik ben gebiologeerd geweest door Eus…) is waar hij het meest trots op is. Het verrassende antwoord is dat “ik niet mijn vader ben geworden”. Hoewel dat een negatieve insteek lijkt, kan ik helemaal invoelen wat hij bedoelt; trauma’s en dat soort dingen worden nogal eens generationeel. Maar daar heeft hij zich mooi aan ontworstelt.

Het laatste fragment van de avond is van rapper Fresku met het Metropool Orkest. Wow, ja ook weer helemaal niet mijn smaak qua muziek, maar potjandorie wat indrukwekkend! Niet alleen vanwege de tekst, over o.a. Palestina, 4 jaar geleden al (!), maar ook vanwege de samenwerking tussen een rapper en een wereldberoemd klassiek orkest. En daarmee is de cirkel rond; er kunnen mooie dingen ontstaan als verschillende groepen uit verschillende milieus bij elkaar komen.