Recensie  | Een wagon vol duivels van Anton Valens

RECENSIE - Er is een nieuw boek van Anton Valens, zijn laatste, het verscheen postuum, Anton Valens overleed verleden jaar november. Hij werd maar 57 jaar oud, kanker. En Anton Valens was een goede schrijver, die een bijzondere plek had in de Nederlandse letteren, En hij liet een fijn oeuvre achter na, waar nu nog een nieuwe titel aan is toegevoegd. Dat was zijn wens: publiceren na mijn overlijden.

Anton Valens was een erg veelzijdig mens, en dat las je terug in zijn boeken. Hij was kunstenaar en docent, hij had gewerkt in de thuiszorg (Meester in de hygiëne) en hij had de volkstuin verzorgd en onderhouden van een bevriend stel (Het Compost circulatieplan) hij had gewerkt op een kotter (Vis).

En met Het boek Ont, schreef hij een van de meest geestige boeken die ik gelezen heb. En dat terwijl het thema, het onderwerp zo treurig is: de hoofdpersoon, zelf niet de meest maatschappelijk geslaagde persoon, richt een zelfhulpgroep op Man&Post, waarin deelnemers elkaars post openmaken. ‘gedeelde post is halve post’. En er zitten wat pijnlijke brieven tussen.

Valens heeft een bijzondere stijl die de zon kan laten schijnen over deze treurigheid. Hij kan mededogen oproepen, en hij beschikt over subtiele humor. Er zijn typische Valens’ zinnen: beetje ouderwets Nederlands, veel oog voor details.

De personages die de romans van Valens bevolken zijn vaak anti-helden: krabbelaars, sociaal onhandigen, verlegen types, mensen rommelend in de marge, worstelend met geld, de wereld, relaties en zichzelf.

De hoofdpersoon in de novelle Een wagon vol duivels, heet Stanley. En Stanley rommelt zich ook door het leven heen. Hij woont in een kraakpand in Amsterdam, ergens achter de Warmoesstraat. Het boek handelt over de periode dat Stanley, van origine danser en bewegingskunstenaar, het plan heeft opgevat om met chansons enkele optredens te gaan verzorgen in zijn eigen De Broedplaats.

Een vriend van Stanley had over zijn vroegere dansoptredens gezegd: ‘Kaal, streng, volkomen onbegrijpelijke dus saai en zonder amusement. Het moet vooral heel moeilijk zijn. Kunst dus.’

Dus ja. Wie zit hier op te wachten? En wie vertelt dat Stanley?

Stanley die, geen relatie had, omdat hij bang was dat hij zijn geliefde iets aan zou doen of erger: om zou brengen. Stanley die geen baan had omdat hij vreesde dat hij zijn werkgever naar de keel zou vliegen. Stanley, die altijd bang was voor opname in Castricum (GGZ). Kortom, een echt Valens personage.

Bij een optreden zijn er twee zaken belangrijk: de artiest en het publiek. Stanley was alleen niet het meest heldere licht en professionele geest wat het uitnodigen en de publiciteit betreft. De eerste avond bestond zijn publiek dus maar uit twee vrouwen.

Stanley had voorzien dat zijn zaaltje niet helemaal zou vollopen, en had dus zijn vriend, de verteller van het verhaal, verzocht om op elke lege stoel een foto van een pissebed te plaatsen, formaat 30×45 cm. Typisch Valens.

Hoe was dat optreden van Stanley? ‘Als Stanley zong, bolden zijn wangen, bracht diepe tonen uit, daarna weer hoge, gromde, bewoog zijn lichaam met rukken en stoten en je verstond er niets van, geen woord. Zijn hoofd hing bij het zingen ter hoogte van zijn maag. De tempi wisselden, zijn lichaam vertoonde spasmen, het was haast krankzinnig.’ De verteller van het verhaal ervaart het optreden als rijden in een trein waarin een wagon vol duivels meerijdt.

‘Apart, heel bijzonder, een Geheimtip’ oordeelden de twee bezoeksters.

Moet u dit boek nu lezen? Dat mag altijd natuurlijk, maar als u echt een piek Valens ervaring wilt: lees dan Het boek Ont. (En wat ben ik jaloers op u als u dit nog niet gelezen heeft).