ANALYSE - Vorige maand schokten twee rechtse partijen in Spanje de wereld. In Andalusië, de Spaanse regio met de meeste inwoners, vormden ze een regering met gedoogsteun van de omstreden nieuwe partij VOX. Opmerkelijk, gezien andere reacties op anti-immigratiepartijen in Europa.
“We zijn heel duidelijk over één ding: allianties met extreemrechts kunnen niet door de beugel. Daar zouden we zwaar aan tillen.” Met die woorden waarschuwde de Franse president Emmanuel Macron op 9 januari de Spaanse liberale partij Ciudadanos om niet in zee te gaan met VOX in Andalusië. Die partij was bij regionale verkiezingen aldaar gestegen van 0,45% in 2015 tot 10,97% in december.
De bemoeienis van Macron met coalitievorming in een Spaanse regio is opmerkelijk. Het valt te verklaren uit de voorbereidingen voor de verkiezingen voor het Europese parlement in mei. Ciudadanos is lid van ALDE, de liberale fractie in dat parlement waar ook VVD en D66 deel van uitmaken. Macrons partij La République En Marche! zou overwegen zich bij ALDE aan te sluiten.
De situatie in Andalusië zal Macrons aansluiting bij ALDE niet vergemakkelijken. Ciudadanos sloeg zijn waarschuwing in de wind. Sterker, diezelfde dag nog maakte Ciudadanos bekend dat de partij met de conservatieve Partido Popular in Andalusië een regering had gevormd, gesteund door de nieuwe partij VOX. De zetels van VOX helpen die partijen aan een meerderheid in het regioparlement.
Felicitaties van Verhofstadt
In tegenstelling tot Macron feliciteerde de voorzitter van ALDE, Guy Verhofstadt, Ciudadanos met regeringsdeelname. Uitte hij in december nog zijn zorg over de winst van “extreemrechts,” op 10 januari liet Verhofstadt weten dat de regering was gevormd “zonder concessies of overeenkomsten” met VOX. “Een historische mogelijkheid opent zich voor hervorming en modernisering,” twitterde hij.
Het lijkt er inderdaad op dat VOX haar aanvankelijke 19 eisen aan Ciudadanos en Partido Popular heeft ingeslikt. Die punten behelsden onder andere uitzetting van 52.000 illegale immigranten. Verder keert ze zich tegen “feminazis” en tegen het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven. Onduidelijk is hoeveel de partij uiteindelijk heeft gekregen in ruil voor de gedoogsteun aan de minderheidsregering.
Ook al verschilt VOX van andere nieuwe partijen op rechts in Europa, de partij deelt met veel van hen dat ze fel ageert tegen massaimmigratie naar Europa. Vorig jaar steeg in Spanje het aantal aankomsten van immigranten over zee. Onderzoek van mijn Leidse collega Dimiter Toshkov suggereert dat het succes van VOX samenhangt met zulke immigratie. Hij vond daar twee sterke aanwijzingen voor.
De factor immigratie
Op gemeenteniveau ontdekte Toshkov dat hoe meer mensen in een gemeente buiten West-Europa geboren waren, des te hoger het stempercentage op VOX. Op individueel niveau was het meest gekozen antwoord op de vraag naar redenen om VOX te stemmen “haar discours over immigratie.” Maximaal drie antwoorden waren mogelijk; liefst 41,6% van de respondenten koos dit antwoord.
In die zin past VOX bij Brexit, Trump en de West-Europese anti-immigratiepartijen. Hoe te reageren? Links Spanje riep op tot een cordon sanitaire; rechts besloot anders. Het accepteren van gedoogsteun onderstreept verschillen in reacties op de opkomst van die partijen. Enerzijds worden sommige stelselmatig buitengesloten, zoals het Duitse AfD, het Vlaamse VB, het Franse RN en de Zweedse SD.
Zweden is bij uitstek een voorbeeld van buitensluiting. Andere partijen wringen zich al jarenlang in allerlei bochten om SD buiten de macht te houden. In 2015 sloten zes (!) partijen een overeenkomst hiertoe. Na de verkiezingen in september, waarin SD de derde partij van het land werd met 17,53% van de stemmen, sloten links en rechts een monsterverbond om haar buiten de deur te houden.
Een andere strategie
Anderzijds zijn er partijen waarmee wordt samengewerkt. Net als de PVV heeft de Deense DF jarenlang formeel een nationale minderheidsregering gedoogd; in Italië (Lega), Noorwegen (FrP) en Oostenrijk (FPÖ) regeren ze zelf. Dat zijn grote partijen waar andere partijen nauwelijks omheen kunnen. VOX niet. Toch zetten haar rivalen zonder slag of stoot de (regionale) poort voor haar open.
Is dit een goed idee? Mijn eigen onderzoek suggereert een heel andere strategie voor gevestigd rechts. Experimenteel en non-experimenteel onderzoek in 15 landen sinds 1944 wijst uit dat, gemiddeld genomen, anti-immigratiepartijen stemmen verliezen indien ze tegelijkertijd worden geïsoleerd en geïmiteerd. De stemmen die deze partijen in dat geval verliezen zijn vooral beleidsgedreven stemmen.
Heeft Macron dan gelijk? De president, die RN-leider Marine Le Pen versloeg in de presidentsverkiezingen in 2017, profileert zich als bestrijder van extreemrechts met zijn oproep voor buitensluiting. Dit kan tegen VOX goed werken, maar louter in combinatie met een strategie van het overnemen van de belangrijkste standpunten van VOX – met name standpunten over immigratie.
Dat is vast niet wat Macron voor ogen heeft.
Reacties (19)
Ik ben benieuwd hoe D66 zich in het Europese parlement op gaat stellen m.b.t. de samenwerking met Ciudadanos. (Ik verwacht dat de VVD zich niet roeren zal)
[q]dat, gemiddeld genomen, anti-immigratiepartijen stemmen verliezen indien ze tegelijkertijd worden geïsoleerd en geïmiteerd[q].
Het imiteren lukt in Nederland best aardig, daardoor kan de PVV ook steeds weer een stukje extremer worden.
Die opmerking van Verhofstadt “Een historische mogelijkheid opent zich voor hervorming en modernisering,” verbaast me toch al. Niet alleen is er de gedoogsteun van het uiterst conservatieve en extreemrechtse VOX (dat nog veel meer dan de PVV de klok decennia wil terugdraaien naar spruitjestijd), maar bovendien regeert Ciudadanos in Andalusië met de PP, een conservatieve en van corruptie doordrenkte partij die ook wars is van hervorming en modernisering. Overigens was dat ook landelijk het geval, zelfs toen het aankwam op een vertrouwensstemming vanwege het Gürtel-schandaal, stemde Ciudadanos voor Rajoy (die desondanks geen meerderheid meer had en moest aftreden).
Er is niks op tegen een anti-immigratie partij te wezen; immigratie formeler of moeilijker willen maken als je als rijk land je ziel hebt verkocht aan een supranationale organisatie die het niet eens voor elkaar krijgt om de juiste grenzen te formuleren laat staan af te dwingen en die in een politieke kramp schiet zodra iemand iets verzucht dat ook maar in de verste verte lijkt op het beperken van vrij verkeer van personen, is een rationele motivatie.
Er is van alles op tegen om een anti-immigranten partij te wezen daarentegen. Volgens mij halen mensen dit (doelbewust) door elkaar.
Hebben we een tweede LeRedoutable?
@4: “Volgens mij halen mensen dit (doelbewust) door elkaar.”
Niet in de minste plaats de anti-immigratie/immigrantenpartijen zelf. Of we moeten concluderen dat veel anti-immigratiepartijen tegelijk anti-immigrantenpartijen zijn; in Nederland geldt dat in ieder geval voor de grootste anti-immigratiepartij.
@5: nee, KJH doet geen link er bij die niet strookt met wat hij zegt.
@4: Er is ook volgens mij niks mis met een anti-immigratie partij. Maar die bestaan niet. Alle partijen die dat nu min of meer zijn, hebben gemeen dat ze immigratie uit sommige landen willen stoppen. En immigratie van personen met een zeker geloof. En immigratie van minder bedeelden, vaak op de vlucht voor honger, oorlog, uitbuiting, ziekte en dood. Deze partijen gunnen die immigratie wel aan investeerders, mensen met een lichte huidskleur, gristenen en dergelijke. Dat is niet inconsequent, maar discriminerend op basis van superioriteit.
Die “supranationale organisatie die het niet eens voor elkaar krijgt om de juiste grenzen te formuleren laat staan af te dwingen” lukt dat niet omdat men te nationalistisch is om afspraken te kunnen maken en bijvoorbeeld Poolse Jakub niet wil meebetalen voor meer faciliteiten aan de zuidgrenzen van de Unie.
@6:
Eens. Maar de bewijslast voor hun aanduiding (als die in negatieve zin gebruikt wordt) ligt niet bij hun.
@7:
Nou ja, dat is de vraag. Fortuyn (toegegeven, die bestaat niet meer) was heel expliciet in hoe hij dat zag: geen mensen er meer in, maar de toekomst bolwerken met de mensen die er zijn (interview met Van Gogh).
En ook daar is in principe niet heel veel mis mee. Heel veel respectabele landen doen dat namelijk ook (US Green Card Lottery, bijv). Om de expliciet gestelde reden dat zij een wat homogeen gemêleerde bevolking samenstelling willen bewerkstelligen (weinig ghetto’s).
Het probleem bestaat al wel wat langer en is wat omvangrijker dan dat. Sowieso zijn de issues ‘expansiedrift EU’ en ‘grensbewaking EU’ in elkaar overgevloeid. Er is nl ook niks mis met het argument ‘de Roemeense stukadoor heeft mijn baan ingepikt en dat gaat gewoon te makkelijk want hij ‘woont’ op een camping en hij verdient hier vier keer zo veel als in Roemenië maar hee – Roemenië is gewoon tot EU land gebombardeerd.’.
@4: “die het niet eens voor elkaar krijgt om de juiste grenzen te formuleren laat staan af te dwingen”
Dat ligt in grote mate aan de nationale organisaties die deel uitmaken van die supranationale organisatie en die zelf moeite hebben met het formuleren en afdwingen van hun eigen grenzen, alsmede van de grenzen binnen hun organisatie waarvoor ze willen dat de afspraken van die supranationale organisatie gelden (en welk deel van die afspraken, want ook daar willen de nationale organisaties in een heleboel gevallen graag een bijzonder uitgebreide menukaart).
@9:
Oh, dus je krijgt ghetto’s als gevolg van je nationaliteit, of religie? Leg eens uit. Al is dit op zich (en principieel) al voldoende fout, ga ik eens kijken hoe je niet uit gaat komen op een lekker stukje racistisch redeneren.
@11: Nee, je krijgt ghetto-vorming van een kritische massa van immigranten met dezelfde oorsprong. Omdat het op gegeven moment economisch haalbaar wordt om een ghetto ‘op te zetten’ (m.a.w. de scholen, winkels en andere centra kunnen exclusief bemenst en bezocht worden door de immigranten). Hierdoor vervalt de noodzaak tot daadwerkelijke integratie in het gastheer-land. Sterker nog: dit geeft het land van oorsprong in heel veel gevallen gewoon een machtsbasis in het gastheer-land.
Maar dat is helemaal niet wat ik opmerkte; ik merkte op dat overheden (van respectabele, ‘collega’-landen, maar andere trouwens ook hoor) immigratie aan banden leggen op basis van de oorsprong van de immigrant. Los van wat ik daar van vind (ook al ben ik het er mee eens).
@10: En precies daarom wil je niet dat Oekraïne ook maar denkt dat zij spoedig lid zal zijn van de EU. En precies daarom had een land als Roemenië (voorbeeld, er zijn slechtere voorbeelden) ook nooit lid mogen worden van de EU.
@2
Die indruk heb ik ook. Ik heb daar ook al meermaals op gewezen bij stukjes van Joost van Spanje, die immers altijd weer neerkomen op een pleidooi voor dat isoleren en imiteren.
De vraag aan hem staat nog steeds open: wat is het maatschappelijke effect van het imiteren van extreem rechts door gevestigde partijen? Schuift het hele politieke landschap daardoor niet steeds verder naar rechts? En wat is het gevolg voor het vertrouwen in de politiek als gevestigde partijen de retoriek (en dus ook sommige plannen die simpel weg niet uitvoerbaar zijn) van extreem rechts overnemen in verkiezingstijd?
IK heb de indruk dat het onderzoek van Joost zich beperkt tot het electorale effect op korte termijn van die strategie. Dat mag natuurlijk. Onderzoek heeft altijd zijn beperkingen. Maar het zou wel goed zijn als hij dat steeds duidelijk zou melden in zijn verhaal.
@13: “er zijn slechtere voorbeelden”
Me dunkt: Nederland, Frankrijk, het VK, Spanje? Roemenië snap ik dan weer niet, dat is nou net een nationale organisatie die de door jou genoemde zaakjes vrij netjes voor elkaar heeft.
@12: je kunt het wel tussen aanhalingstekens zetten, dat opzetten van een ghetto, maar je zegt het gewoon wel.
Als je geen camping met Roemenen of een rijtjeshuis met 15 Polen wil hebben, dan moet je maar even gaan praten met die oerhollandse, blanke, cultureel superieure personen die ze aannemen en huisvesten. Je bent het zelf, man. Jij bouwt ghetto’s. Jij zal liever een Davy op je vorklift zetten, dan een Mahmoud, als je mocht kiezen. En al die Mahmoudjes zullen daardoor langer uitkering moeten ’trekken’. Waar denk je dat hij en z’n familie kan wonen? In een lage huren buurt. Daar zit iedereen met een mager inkomen. En als je dan tzt meer en meer kleur en minder wit ziet, noem jij het een ghetto.
@16: Ik zet ‘opzetten’ tussen haakjes omdat het niet bewust zo gestuurd wordt. M.a.w. het is enigszins een passief proces. Voor het overige ga ik niet op je verdachtmakingen in, omdat je welke grond dan ook mist om ze te uiten.
@17: er zitten wel wat verdachtmakingen tussen, geef ik toe, maar je kunt nog altijd wel ingaan op de stellingen 1)het zijn ‘Hollanders’ die de Oostblokkers aannemen en ze hun huisjes verhuurt en 2) lage lonen en armoede creëert “ghetto’s”.
In Nederland zijn helemaal geen ghetto’s… Ook niet iets dat daar min of meer op lijkt. Mensen die dat zeggen zijn:
1. Weten niet wat ghetto traditioneel betekent of
2. Nog nooit in een modern ghetto geweest
@KJH
“Maar dat is helemaal niet wat ik opmerkte; ik merkte op dat overheden (van respectabele, ‘collega’-landen, maar andere trouwens ook hoor) immigratie aan banden leggen op basis van de oorsprong van de immigrant. Los van wat ik daar van vind (ook al ben ik het er mee eens).”
Probeer je het nou zo voor te stellen dat Nederland dat niet uit (okay, voor landen buiten de EU dan)? Really?