Een dikke tien jaar geleden begon ik, heel argeloos, te reageren op de desinformatie die door pseudosceptici werd en wordt verspreid over klimaatwetenschap. Ik heb niet de pretentie dat ik het perfecte recept tegen desinformatie heb gevonden. Maar ik heb, met vallen en opstaan, wel wat geleerd. Dit zijn de vuistregels waar ik me, met wisselend succes, aan probeer te houden.
Een pragmatische aanpak
Het is geen diepgravende analyse, want die zijn er al genoeg. Ik vraag me wel eens af of die diepgravende analyses veel bijdragen aan een oplossing. Misschien is een pragmatische aanpak wel beter. Pseudowetenschap en wetenschapsontkenning zijn er altijd geweest en ze zullen waarschijnlijk nooit verdwijnen. Wat er is veranderd is de omgeving: social media, de opkomst van populistische partijen, de toenemende onvrede in de maatschappij. De allerbelangrijkste regel voor communicatie blijft, in welke omgeving dan ook: houd rekening met je publiek. Ik weet dat ik daarmee een open deur intrap, maar dat kan geen kwaad omdat die basisregel nogal eensover het hoofd wordt gezien. Hoe interessant en diepgravend een analyse van het fenomeen ook is, je legt er je buurman niet mee uit waarom die meer waarde zou moeten hechten aan het standpunt van een grote meerderheid van de virologen en epidemiologen danaan de praatjes van Maurice de Hond. Daarom wat tips voor een pragmatische aanpak. Wie weet zijn ze bruikbaar, tijdens de zoom-bedrijfsborrel, of een online-discussie, of in een talkshow op de nationale tv, mocht iemand daar ooit in belanden.
1. Verwacht geen wonderen. Fanatieke aanhangers van pseudowetenschap en complottheorieën hebben zich zo diep ingegraven in hun eigen gelijk dat ze zelden te overtuigen zijn. Reken er dus niet op dat ze vatbaar zijn voor, of zelfs maar geïnteresseerd in, tegenargumenten. In eerste instantie verdient iemand altijd het voordeel van de twijfel, dus probeer er niet meteen vol in te vliegen, maar verwacht ook niet teveel. Hou daarom altijd de meelezers of -luisteraars van de discussie in het achterhoofd, die wel gevoelig kunnen zijn voor jouw argumenten. Je opponent doet dat waarschijnlijk ook.
2. Verlies het doel van desinformatie niet uit het oog. Desinformatie is vaak niet bedoeld om te overtuigen. Twijfel zaaien is voldoende. Want dat helpt al om het draagvlak voor bijvoorbeeld corona-maatregelen of klimaatbeleid te ondermijnen. Daarmee heb je als verdediger van de wetenschap een lastige klus: jij moet overtuigen, je opponent hoeft alleen maar te proberen dat te verhinderen.
3. De perfecte methode bestaat niet. Als de perfecte strategie tegen desinformatie zou bestaan, zou die allang overal toegepast worden. Mensen verschillen nu eenmaal van elkaar, en dus zijn er ook verschillen in wie of wat ze geloofwaardig vinden. Laat je daarom niet teveel leiden door zoiets als eenlijstje met vuistregels van een ervaringsdeskundige, hoe zinnig tips van anderen ook kunnen zijn. Blijf in elk geval jezelf. Dat werkt altijd beter dan een “how to debunk” lijstje af te draaien dat je ergens hebt gevonden.
4. Maak het niet te ingewikkeld. Lange discussies over het nut en de beperkingen van klimaatmodellen, de finesses van een RNA-vaccin, de ins en outs van de wetenschappelijke methode of epistemologische details kunnen erg interessant zijn voor enkele geïnteresseerden, maar de meeste mensen zijn met andere dingen bezig. En dat valt ze niet te verwijten. Een buitenstaander ziet dit soort discussies als gekissebis tussen ingewijden die het duidelijk niet eens zijn met elkaar. Om dan vermoedelijk te concluderen dat de waarheid wel ergens in het midden zal liggen. Waarmee de twijfelzaaier zijn doel heeft bereikt.Natuurlijk is het belangrijk dat pseudowetenschap inhoudelijk wordt weerlegd. Maar sommige plekken zijn daar meer geschikt voor dan andere. Een gespecialiseerde website of een lang achtergrondartikel is een betere plek voor een gedetailleerde weerlegging van pseudwetenschappelijke argumenten dan een Twitter-discussie of een debat in een zaaltje of op radio of tv.
5. Retoriek en ontregeling. Aanhangers van nepwetenschap proberen weliswaar de indruk te wekken dat ze een wetenschappelijke discussie voeren, maar dat doen ze zeker niet. Denk dus niet dat je in een debat zit waarin de kwaliteit van je argumenten de doorslag geeft, zoals dat in de wetenschap gebruikelijk is. Het gaat om overtuigen en dat lukt niet zonder wat retorische handigheid. Je opponent kan onmogelijk winnen op inhoud, dus die heeft alleen maar retoriek. Als het lukt om die retorische trucs te doorzien en bloot te leggen of te ontregelen kom je vaak een heel eind. Vaak is dat niet zo moeilijk, want het trucje is vrijwel altijd het steeds weer verplaatsen van doelpalen. Bij gebrek aan een inhoudelijk antwoord op een tegenargument lepelt je opponent steeds weer een nieuwe kreet op uit zijn standaardrepertoire. Ga je daarin mee, dan kom je in de oeverloze discussie terecht die je juist niet zou moeten willen voeren, omdat die voor buitenstaanders niet meer te volgen is.
6. De aanval is de beste verdediging. Het zit in de natuur van veel wetenschappers om steeds weer te reageren op kritiek of op aanvallen. Dat levert een discussie op waarin de wetenschapper, of degene die het opneemt voor de wetenschap, steeds in de verdediging zit. Het levert niet alleen een onevenwichtige discussie op, maar het speelt de ontkenners en pseudowetenschappers ook in de kaart omdat ze zich prettig voelen in hun rol als aanvaller. In die rol houden zij het initiatief en daarmee controle over het onderwerp van gesprek. Probeer dat patroon te doorbreken, door zelf ook initiatief te nemen en de aanval te zoeken. Je opponent wenst immers als gelijkwaardige gesprekspartner te worden gezien, daar hoort ook een gelijkwaardig gesprek bij.
7. Wetenschappers zijn geen superhelden, wetenschap is gewoon een vak. Wetenschappers zijn geen betere mensensoort. Het succes van de wetenschap door de eeuwen heen komt dan ook niet omdat alle beoefenaren alwetend en onfeilbaar zijn en nog heiligen bovendien. De wetenschappelijke methode blijkt juist te werken ondanks dat wetenschappers hele normale mensen zijn, met alle kwaliteiten en tekortkomingen van dien. Wetenschap is “wisdom of the crowds”, met wel een voorwaarde: leden van de “crowd” moeten wel weten waar ze het over hebben. Die kennis opbouwen kost vaak jaren werk, omdat wetenschap zich nu eenmaal bezighoudt met complexe onderwerpen. Wetenschappers hebben, net als banketbakkers, loodgieters of piloten, alle recht om zich op hun vakkennis te beroepen. Daar is niks arrogants of elitairs aan.
8. Speculeer niet over iemands motieven. Wat mensen drijft om naar een waanwereld te verhuizen waarin ze alles veel beter menen te weten dan de echte deskundigen is best een interessante vraag. Maar het heeft weinig zin om in een gesprek met zo iemand te speculeren over zijn motieven. Die ken je nu eenmaal niet en het is maar de vraag of je opponent zijn motieven zelf wel helemaal doorziet. Het is misschien moeilijk voorstelbaar, maar heel vaak lijken deze mensen echt overtuigd van hun gelijk. Of ze zijn, daar lijkt het ook wel eens op, vooral heel hard bezig met zichzelf te overtuigen van dat gelijk, hoewel ze ergens in hun onderbewustzijn wel aanvoelen dat er iets niet klopt. Mocht iemand willen praten over zijn drijfveren, dan kan dat wel een opening zijn voor een gesprek. Het kan dus de moeite lonen om daarop in te gaan. Bij de fanatiekere aanhangers van nepwetenschap zit dat er meestal niet in. Als ze er al iets over zeggen maken ze zich er vanaf met een dooddoener. Het betekent overigens niet dat zo iemand niets te verwijten valt. Wie continu nonsens verkoopt en nooit een spatje interesse toont in tegenargumenten misdraagt zich. Zo iemand kun je best aanspreken op zijn gedrag, zonder over motieven te beginnen.
[Nepwetenschap, partijdige geschiedschrijving en kwakzalverij? In de serie “Quack?!” geven diverse auteurs hun visie op deze trends.]
Reacties (18)
Het lijkt me verstandig om een onderscheid te maken tussen een wetenschappelijk debat en een publiekelijk debat. Het laatste heeft denk ik wat meer vuurwerk en show nodig en wat meer retorica. Een debat is niet alleen maar een uitwisseling van feiten. Het gaat om meer dan alleen maar gelijk te hebben. Want hebben is hebben maar krijgen is de kunst. En het zal nooit lukken om iedereen van je gelijk te overtuigen. Het is dan ook niet zinvol om dit te proberen. Het gaat er om dat je een meerderheid overtuigd dat het van belang is om noodzakelijke maatregelen te nemen tegen klimaatverandering en de gevolgen er van. Als dit lukt kom je al een heel eind. Laten we proberen om al de goede voornemens om te zetten in resultaten.
Om het oordeel te kunnen maken over wat informatie is of desinformatie verlangt een ultieme kennis die helaas op gebied van klimaatwetenschap niet aanwezig is en zeker niet bij de schrijver van dit verhaal. Het is de arrogantie van het onbenul om anderen de maat te nemen terwijl uit eigen cv blijkt dat die ultieme kennis gewoon ontbreekt.
Heb je een spiegel in huis, Frans? En kijk je daar wel eens in?
Hallo, Hans, vind je dat reacties weigeren van mensen met terechte kritiek ook een vuistregel moet zijn?
Nee, dat vind ik niet. Op ons blog doen wij dat ook niet, mocht je dat willen suggereren. Wel modereren we vrij streng op reacties die niet aan onze huisregels voldoen. Dat heeft een reden: de ervaring leert dat we anders eindeloos dezelfde antwoorden op dezelfde beweringen van dezelfde mensen moeten blijven geven. Volgens het bekende patroon: nooit een inhoudelijke reactie op antwoorden die we geven, maar na elk antwoord wordt er weer een nieuwe bewering uit het pseudosceptische standaardrepertoire opgeleverd. Aan dat spelletje doen wij niet mee. En dus zijn we vrij streng op off-topic reacties en op reageerders die steeds dezelfde beweringen herhalen.
Wie zinnige inhoudelijke kritiek levert krijgt gewoon antwoord. En als iemand op een fout in een stuk van ons wijst, dan corrigeren we die fout.
Dus als iemand die de AGW niet ontkent op Klimaatveranda aangeeft dat een wetenschapper zich beter niet als politiek activist op kan stellen vind jij dat een reden om dit te verwijderen en van hem geen enkele reactie meer toe te staan?
En vind je niet dat je een te grote broek aantrekt door als hobby-wetenschapper denkt regels op te kunnen stellen voor het klimaatdebat, of vind je überhaupt wel dat iemand van “klimaatveranda” anderen de maat kan nemen als ze zelf in de discussie over biomassa Martin Junginger stelselmatig aanhalen als “expert”, terwijl hij aantoonbaar een pro-biomassalobbyist is en wat jullie dus verzwijgen?
En dan moet ik op basis van alleen maar een voornaam en een vage omschrijving maar raden over wie en wat je het precies hebt? Maar goed, de rest van je reactie zegt genoeg. Wij bepalen geen “regels voor het klimaatdebat” en dat willen we ook niet. We bepalen wel de regels voor ons blog. We zijn uiterst genuanceerd geweest over voor- en nadelen van biomassa, maar in jouw ogen deugt het blijkbaar niet om dat Junginger een enkele keer is genoemd. Dat hij stelselmatig is aangehaald als expert is simpelweg onwaar. En in de draadjes over dat onderwerp zijn we op een bepaald moment inderdaad behoorlijk gaan modereren vanwege enkele deelnemers die eindeloos dezelfde riedel af bleven draaien, of die met allerlei onbewezen beschuldigingen en verdachtmakingen bleven strooien.
Sommige mensen hebben wat moeite met het onderscheid tussen onophoudelijk je gelijk proberen te halen en het leveren van terechte kritiek.
“Wij bepalen geen “regels voor het klimaatdebat” en dat willen we ook niet.”
Zie je de tekst boven dit artikel? “enkele vuistREGELS”
“We zijn uiterst genuanceerd geweest over voor- en nadelen van biomassa, maar in jouw ogen deugt het blijkbaar niet om dat Junginger een enkele keer is genoemd.”
Jullie hebben maar 2 artikelen over biomassa, en in allebei wordt Junginger als “expert” aangehaald, terwijl de tegenstanders wel worden benoemd als anti-biomassa.
Dat is wat er niet deugt.
Dat heb ik zowel Guido als Je collega Bob op CG laten weten, maar dan komt er geen antwoord meer.
Doe dus niet of dat jullie ook in het geval van klimaatbeleid de wijsheid in pacht hebben, want er zijn honderden wetenschappers en tientallen studies die anders oordelen.
En over het modereren vermoedt ik dat je dommertje speelt.
Ik denk dat het voor de meelezers van deze draad nu wel duidelijk is. Daar laat ik het bij.
Ik had niet anders verwacht.
Cognitieve dissonantie, Paul Verhaeghe schreef erover in zijn boek: Identiteit (een aanrader). Hij schreef:
“Dit mechanisme is voor iedereen vrij herkenbaar: wij ordenen onze opvattingen zo coherent en zo consistent mogelijk, waardoor we een voorspelbaar en bijgevolg veilig wereldbeeld kunnen behouden. Als gevolg daarvan merken we onmiddellijk elke vorm van informatie op die bijdraagt tot ons consistente zelf- en wereldbeeld (‘Zie je wel!’), en – nog veel belangrijker – vermijden we informatie die het omgekeerde effect zou kunnen hebben. Worden we toch geconfronteerd met tegenstrijdige informatie, dan proberen we die tegenstrijdigheid weg te redeneren, of toch minstens te minimaliseren, teneinde onze overtuiging te kunnen behouden.”
“Het fenomeen van cognitieve dissonantie illustreert hoe moeilijk wij het hebben met informatie die onze heersende opvattingen en ons daarbij horende zelf- en wereldbeeld weerlegt. Het verklaart niet vanwaar dat zelf- en wereldbeeld en de dominantie ervan komen. Willen we dat begrijpen, dan kunnen we beter te rade gaan bij Thomas Kuhn en zijn paradigmatheorie. Hij bestudeerde de evolutie van wetenschap, met onder meer het volgende resultaat. Wanneer een bepaalde wetenschappelijke theorie en de erbij horende praktijk overtuigende resultaten geboekt heeft én aansluit bij de tijdgeest, dan wordt dit voor zo ongeveer iedereen de ‘normaalwetenschap’ en meteen ook de norm. Alles wat haar tegenspreekt, wordt beschouwd hetzij als een fout van de wetenschapper, hetzij als een verwaarloosbare uitzondering. Gevolg daarvan is dat de centrale opvattingen – het paradigma – niet in vraag hoeven te worden gesteld. In zekere zin is dit de collectief-wetenschappelijke versie van cognitieve dissonantie. Pas wanneer er te veel contradicties optreden wordt die normaalwetenschap in vraag gesteld, met als gevolg een wetenschappelijke revolutie en een shift inzake paradigma – waarna alles van voren af aan kan herbeginnen.”
Een ieder heeft helaas te maken met het fenomeen van Cognitieve Dissonantie. Ook in de wetenschap komt dit dus voor. Ook hier worden paradigma’s hardnekkig gevolgd ondanks dat feiten soms anders liggen. Dit alles maakt het m.i. nog lastiger om waarachtigheid te vinden. Ik zelf vind het bijvoorbeeld tekenend dat de “wetenschap” weigert in te gaan op Elongated Skulls die in Zuid-Amerika zijn gevonden. Of het voorbeeld van Copernicus/Gallileï versus het Vaticaan. Wetenschap is niet democratisch in de zin dat de meerderheid beslist. Het dient eeuwig nieuwsgierig te zijn en constant op zoek naar de waarheid waarbij twijfel de norm is.
[ dat de “wetenschap” weigert in te gaan op Elongated Skulls die in Zuid-Amerika zijn gevonden. ]
Waar haal je dat vandaan?
“Interestingly, the mitochondrial DNA…
Experts speculate…
The latest hypothesis … as proposed by Marta Alfonso-Durruty, an anthropologist at Kansas State University…”
https://www.snopes.com/fact-check/elongated-skulls-found-peru-aliens/
[ Copernicus/Gallileï ]
Veruit de meeste dwarsliggers zijn gewoon dwarsliggers zonder waarde.
Dat je er een kan vinden die succesvol was betekent niet dat je dat op elke dwarsligger of fantast kunt projecteren.
https://www.logicallyfallacious.com/logicalfallacies/Galileo-Fallacy
Walter,
“Wetenschap is niet democratisch in de zin dat de meerderheid beslist. Het dient eeuwig nieuwsgierig te zijn en constant op zoek naar de waarheid waarbij twijfel de norm is.”
Idd Walter en het sluit uit een stelligheid in het maken van onderscheid tussen wat informatie en hier desinformatie wordt genoemd. Echte wetenschappers kennen de valkuil van Confirmation bias en zijn terughoudend in hun oordeel. Het proces om tot informatie te komen en daarna tot kennis heeft twee momenten van interpretatie. Twee momenten waarbij interpretatie vanuit context en doel van informatie en kennis kan worden ‘aangepast’.
Daarbij begint alles met data of gegevens en ook hier kan van alles misgaan.
Misschien wat dubbel maar ik schreef het volgende al eerder.
Wat is informatie?
Informatie is geïnterpreteerde data binnen context van doel van informatie.
Hierin ligt de mogelijkheid dat voor de een gegeven informatie als juist wordt beoordeeld terwijl de ander vanuit ook een ander doel deze informatie als onjuist of als discutabel kwalificeert. Informatie moet vervolgens weer dienen om eventueel met andere informatie te leiden tot verlangde kennis echter ook dit is een interpretatiestap met wederom het doel van de kennis te gebruiken voor bepaalde context. Twee interpretatiestappen met twee niet per definitie gelijke contexten geeft alle mogelijkheden om tot kennis te komen die niet ‘optimaal’ zal kunnen zijn. Daarbij is in huidige wereld het belang van verlangde kennis (als vooraf al vaak omschreven) zo groot geworden dat dit een negatieve invloed heeft op het proces om via data en informatie tot kennis te komen.
De keten data-informatie-kennis begint dus met data en in complexe zaken zoals zeker klimaatverandering is het verzamelen van data problematisch. Wat moeten we meten en hoe? Meten leidt hier ook zelden direct tot ‘correct’ weten of ‘corrrecte’ kennis.
Zijn de juiste te meten variabelen bekend (processen zijn bekend), zijn de variabelen goed te meten en goed gemeten dan zijn verzamelde data een redelijk uitgangspunt om te komen tot informatie en kennis. Met ‘redelijk’ wordt de twijfel als basis voor voortschrijdend inzicht open gehouden.
In feite, ondanks genoemde beperkingen, is informatie gewoon informatie. Het doel van gebruik er van kan echter dubieus zijn en zou men kunnen spreken van desinformatie en desnoods pseudowetenschap(pers).
Onjuist. Dat twijfel de norm is doet namelijk niets af aan het gegeven dat er aantoonbare onwaarheden en drogredenen bestaan. Beweringen op basis van aantoonbare onwaarheden of drogredenen zijn desinformatie. Hoe veel andere drogredenen je er ook op loslaat.
Ik zou schrikken als je het wel met mij eens zou zijn.
Het leek overbodig maar oké voor jou dan nog even ter verduidelijking. Het gaat niet over informatie van mensen die denken te weten dat de aarde plat is, het coronavirus niet bestaat of dat de aliens al onder ons zijn. Overigens gezien het wereldvreemde gekonkel en geroddel op de jou bekende site twijfel ik bij nader inzien wel over het bestaan van aliens.
Ik neem aan dat er inmiddels wel wat begrip is ontstaan voor onze beslissing om ons klimaatblog vrij streng te modereren.
“En als iemand op een fout in een stuk van ons wijst, dan corrigeren we die fout.”
Dan wacht ik wel even tot jullie bij de betreffende artikelen vermelden dat de “expert” Junginger tevens een pro-biomassa-lobbyist is met financiele belangen in de bioenergie sector.
Zodat de lezers weten hoe “objectief” de informatie is.
Zoals verwacht wordt er nog steeds niets vermeld bij de betreffende artikelen op klimaatveranda.
Dus als iemand ziet dat (pseudo) wetenschappers zich voor het karretje laten spannen van belanghebbenden in de kwestie (in dit geval de pro-biomassa lobby) dan kun je beter niet op zoek gaan naar hun motieven (vuistregel 8), maar confronteer je hen gelijk met de ongemakkelijke waarheid ( vuistregel 6) en dan zul je zien dat ze uiteindelijk geen haar beter zijn dan de mensen waar ze altijd op afgeven.