‘Polarisatie ten faveure van de rechts-radicale minderheid’

COLUMN - Hoe moet Europa reageren op het loslaten van alle vormen van factchecking door de grote Amerikaanse platforms? Volgens Meta is de maatregel bedoeld om de vrijheid van meningsuiting te bevorderen en beschuldigingen van vooringenomenheid bij het modereren van content te verminderen. In Europa wordt daar over het algemeen anders over gedacht.

Extreemrechts is wel ingenomen met de maatregelen van Trumps adjudanten Zuckerberg en Musk. Van Wilders zul je geen kritiek horen. Die heeft zelf ook nooit enige maat gekend. Ophef is net als bij Trump zijn businessmodel en dan neem je het niet zo nauw met de feiten en gebruik je grote, liefst aanstootgevende woorden. De AfD kan Musk ook goed gebruiken in de verkiezingscampagne om de uitsluiting en cancelling van de op een na grootste partij van Duitsland aan te vechten. Maar verder is er in Europa nog wel een meerderheid om de macht van de techplatforms in te perken en desinformatie actief te bestrijden. 

Want het gaat hier niet om uitingsvrijheid, maar om macht. De macht om de publieke opinie te beïnvloeden en te ontregelen. Met uitgekiende algoritmes waar niemand een vinger achter kan krijgen. Vorig jaar schreef Rob Wijnberg op De Correspondent naar aanleiding van de overname van X door Musk: ‘Nadat hij eerst zijn eigen tweets voorrang had gegeven in de feeds van X, gingen de sluizen steeds verder open voor conservatieve, rechtse en radicaal-rechtse content. Accounts en posts van (radicaal-)rechtse aard groeien sinds zijn overname als kool, ontdekte The Washington Post na uitvoerig dataonderzoek.’ De Groene Amsterdammer deed onderzoek in Nederland en kwam tot de conclusie dat het inruilen van factchecking door community-opmerkingen geleid heeft tot ‘polarisatie ten faveure van de radicaal-rechtse minderheid.’ In het systeem van Musk blijft het nepnieuws overigens gewoon staan omdat de gebruikers het niet eens kunnen worden. In de praktijk, schrijven de onderzoekers, ‘lijkt het systeem vooral een manier om je politieke opponenten aan te vallen.’ Zo past het misschien wel in het Amerikaanse gepolariseerde tweepartijensysteem, maar hier is het destructief voor het openbare debat.

Ook José van Dijck, hoogleraar media en digitale samenleving aan de Universiteit van Utrecht wijst op de macht van de techbedrijven vanwege de algoritmes die bepalen welke inhoud boven komt drijven in tijdlijnen. “Ik noem dat de Freedom of Reach. En die is veel groter dan de Freedom of Speech.” De platforms zeggen op te komen voor de vrijheid van meningsuiting, maar hebben in feite juist steeds meer controle over die vrijheid, zegt Van Dijck. Het gaat de platforms vooral om zoveel mogelijk gebruikers trekken die zo lang mogelijk op het platform blijven en zoveel mogelijk klikken, zodat ze zoveel mogelijk advertenties kunnen verkopen. Content die dat bevordert komt bovenaan.’ En dat hoeft niet de waarheid te zijn. Integendeel. ‘Flood the zone with shit’ was het advies van Steve Bannon, de voormalige politiek strateeg van Donald Trump, vrij vertaald: overvoer het publieke debat met troep. Met shit vangen Trump c.s. de aandacht en Musk en Zuckerberg de winst. Een win-win-formule.

Feiten controleren, fouten ontzenuwen, misleiding ontmaskeren: dat hoort bij de ‘checks & balances‘ van de democratische rechtsstaat. Wie dit wil verhinderen kan geen democraat meer worden genoemd.