Perverse prikkels in de energiebelasting

OPINIE - Gastauteur Hans Schneider heeft geen moeite met het betalen van belastingen. Ook niet met het betalen van belasting over het energieverbruik. Alleen wat is er gebeurd met het idee: de vervuiler betaalt?

I love tax

Ik behoor tot de zwijgende meerderheid van de Nederlanders die belasting betalen helemaal niet erg vindt. Uit de Rijksmiddelen worden immers nuttige zaken betaald zoals zorg, onderwijs, politie, dijken en leger en soms ook dingen die het leven mooier maken zoals kunst, cultuur en natuur. Ik betaal daar graag aan mee.

Daarnaast wordt belasting soms geheven om schadelijke bestedingen af te remmen. Stevige accijnzen op benzine en rookwaren dragen respectievelijke bij aan het tegengaan van energieverspilling en longkanker. Ook prima, wat mij betreft.

Belasting op elektriciteit stabiel, op gas omhoog

Op het eerste gezicht dragen als maar hogere belastingen op energie ook bij aan zowel het vullen van de schatkist als aan het terugdringen van verspilling. We betalen zowel voor stroom als voor gas bovenop de kale energieprijs nog een EnergieBelasting (EB), een Opslag Duurzame Energie (ODE) en de BTW. De BTW wordt niet alleen over de energieprijs geheven, maar óók over de belastingen EB en ODE. Vlek op vlek, zou je kunnen zeggen.

De totale belasting op stroom is voor kleinverbruikers al jaren relatief stabiel op zo’n 14 cent per kWh (EB + ODE inclusief de BTW over die twee). De belasting op gas stijgt snel: van zo’n 23 cent per m3 in 2013 naar 42 cent per m3 in 2019.

De vervuiler betaalt nauwelijks

Nu iedereen het belang wel inziet van energiebesparing, het dichtdraaien van de gaskraan in Slochteren én het terugdringen van CO2-emissies, zou je verwachten dat de energiebelasting in Nederland is ingericht volgens het principe ‘de vervuiler betaalt’. Helaas is dat niet het geval. Grootverbruikers betalen nauwelijks EB en ODE en natuurlijk al helemaal geen BTW (die kunnen ze immers verrekenen). De grootste grootverbruikers betalen over de kubieke meters boven de 10 miljoen slechts € 0,0159/m3 aan EB en ODE. Dat is 26 keer minder dan een kleinverbruiker aan EB+ODE+BTW over haar kubieke meters gas betaalt. Voor elektriciteit is het nog schever: voor kilowatturen boven de 10 miljoen betaalt een gigant slechts € 0,0015 EB en ODE per jaar, dat is 97x minder dan de belasting (EB + ODE + BTW) die een kleinverbruiker per kWh betaalt.

EB en ODE werken ‘regressief’: hoe méér je verbruikt, hoe láger je belastingtarief. Vanuit een milieuperspectief is dat heel vreemd: die tien-miljoen-en-eerste kilowattuur of kuub is natuurlijk even vervuilend als de eerste. Het tarief zou tenminste vlak moeten zijn: elke kWh of m3 even zwaar belasten.

Perverse prikkel

Hoge belastingen stimuleren gebruikers om te besparen. Hoe hoger de prijs, hoe meer je kan verdienen met besparingsmaatregelen. Nu is het in de praktijk zo dat besparingsmaatregelen voor huishoudens relatief duur zijn, terwijl ze voor grootverbruikers relatief goedkoop zijn. Nederland kan elke euro maar één keer uitgeven dus het ligt voor de hand te investeren in besparing waar dat het goedkoopst is: dus in de eerste plaats bij de (industriële) grootverbruikers en pas als het echt niet anders kan bij huishoudens.

Je ziet dat verschil in kosten voor besparingen tussen groot- en kleinverbruikers terug in de besparingskosten per ton CO2-uitstoot. Voor huishoudens kost het besparen van een ton CO2 vaak honderden euro’s. Bij de grote gas- en elektriciteitsverbruikers, in de energiesector en de industrie, zijn de reductiekosten per ton CO2 veel lager of zelfs negatief: er valt vaak meteen geld te verdienen met besparing. De huidige regressieve belastingtarieven (hoe meer je verbruikt, hoe lager de belasting) geven dus een ‘perverse prikkel’. De hoge belastingtarieven bij kleinverbruikers stimuleren hen sterk om relatief dure besparingsmaatregelen te nemen, en de lage tarieven bij de super-grootverbruikers stimuleren hen juist niet om relatief goedkope besparingsmaatregelen te nemen…

Dat is de wereld op zijn kop!

Energierechtvaardigheid

Er zit nóg een ernstige fout in de energiebelasting. Iedereen krijgt een vast bedrag ‘belastingvermindering’ per jaar, een belastingvrije voet. Deze belastingvermindering is bedoeld om energie met name voor de mensen met de laagste inkomens niet al te duur te maken. Over het eerste stukje van je energierekening hoef je als het ware geen belasting te betalen. Deze belastingvermindering had de afgelopen jaren moeten meegroeien met de stijging van de belastingen op aardgas. Juist mensen met lage inkomens zullen immers geen middelen hebben om op hun gasverbruik te besparen, terwijl gas als maar duurder wordt. Hier ligt energie-armoede op de loer!

Een voorbeeld. Stel dat je een relatief bescheiden energieverbruik van 1000 m3 en 1000 kWh per jaar hebt (het gemiddelde verbruik van huishoudens in Nederland is een elektriciteitsverbruik van circa 3000 kWh per jaar en een gasverbruik van 1470 m3 per jaar). In 2013 betaalde je daarover netto geen belasting: de belastingvrijstelling en de belastingen (EB, ODE inclusief BTW) over eerste 1000 m3 en 1000 kWh waren ongeveer even hoog. In 2019 betaal je voor dit ‘basisverbruik’ van 1000 m3 en 1000 kWh ineens € 248 euro belasting, dankzij de gestegen ODE en EB op gas en de gedaalde belastingvrijstelling.

Mensen in een huurwoningen en met een laag inkomen gaan dus méér betalen, terwijl ze nauwelijks mogelijkheden hebben om hun energieverbruik terug te dringen.

Volgens mij is dat oneerlijk. Gelukkig kan Wopke Hoekstra, onze minister van financiën, dit vrij gemakkelijk repareren. Gewoon de belastingvrijstelling verdubbelen en deze voortaan laten meestijgen met de belastingverhogingen op energie.

Als hij daarnaast de belastingen op energie vlakker maakt (of tenminste fors verlaagt voor kleinverbruikers en stapje voor stapje verhoogt voor grootverbruikers), wordt héél Nederland daar beter van doordat er een besparingsstimulans komt op de plek waar besparingen het makkelijkste en goedkoopst zijn, namelijk bij de hele grote grootverbruikers!

Energietransitie via de belastingen is zó makkelijk eerlijker te maken: tarieven vlak maken en belastingvrijstelling verdubbelen en voortaan laten meegroeien met de belastingtarieven. Simpel!

PS: Voor de zekerheid moet u natuurlijk sowieso een geel veiligheidshesje aanschaffen, maar als Wopke verstandig is, kan dat gewoon in de kofferbak van de auto blijven liggen.

De auteur heeft dit artikel op persoonlijke titel geschreven en het artikel is met toestemming van de auteur overgenomen.