Pamflet tegen de efficiëntie

‘Slow Tech’ van Andrew Price manifesteert zich als een pamflet tegen overdreven efficiënt denken, maar ontpopt zich vooral als een pleidooi voor robuust ontwerpen.

De overstromingsmaatregelen in New Orleans waren zeker efficiënt. Tegen zo gering mogelijke kosten waren dijken gebouwd die voldeden aan de normen voor het weerstaan van een storm die maar eens in de honderd jaar zou voorkomen. Een net wat sterkere storm arriveerde in 2005, toen de stad bovendien al meer dan verwacht onder haar eigen gewicht het moeras ingezakt was en dus lager lag dan waar de ingenieurs enkele decennia eerder van uitgingen. Die aanpak contrasteert nogal met de Nederlandse aanpak, waar stormvloedkeringen worden aangelegd, die misschien wel nooit van hun technische leven werkelijk in actie hoeven te komen.

Andrew Price, hoogleraar aan de University of Warwick, haalt het contrast aan het begin van zijn boek ‘Slow Tech’ aan, om aan te geven hoe denken in termen van efficiëntie vooral de korte termijn dient. Wie kijkt naar wat op langere termijn de meeste waarde voor je geld geeft, kiest voor robuustere ontwerpen. De initiële investering is misschien groter, maar de levensduur en effectiviteit van de oplossing maakt dat goed.

Het illustreren van die stelling met talloze cases, verdeeld over zeven thema’s, is de hoofdmoot van het boek. Binnen die thema’s, variërend van economische globalisering tot de tunnels van de Viet Cong, speelt milieu een terugkerende rol. De natuur is immers een aangelegenheid van de lange termijn, schade waaraan doorgaans niet wordt meegenomen in efficiëntieberekeningen. Het tij begint echter wel te kenteren.

Price geeft een voorbeeld waar hij zelf als onderzoeker bij betrokken was, namelijk de ontwikkeling van de cruise-industrie op Bermuda. Dit eiland is al honderden jaren een belangrijke maritieme basis, dus de koraalriffen eromheen zijn nauwelijks meer ongerept te noemen, maar toch staat het voor een belangrijke beslissing, namelijk het toelaten van post-panamax schepen, drijvende gevaartes die ervoor zorgen dat toeristen in grotere ladingen, dus efficiënter, rondgevaren kunnen worden. Willen deze tot de havens van Bermuda toegelaten worden, dan zullen die fors uitgediept moeten worden.

Omwille van de economische efficiëntie werden daar vrolijk plannen voor gemaakt, totdat orkaan Fabian in 2003 het eiland eraan herinnerde wat de gevolgen zijn van eroderende koraalriffen: slechtere bescherming tegen de oprukkende zee. Het vermeende prijskaartje zag er daardoor ineens heel anders uit. Nadere bestudering leerde bovendien dat veranderende sedimentatie op de lange termijn ook een forse kostenpost zou zijn. De winst op korte termijn – meer inkomsten uit toeristen – was op lange termijn niet duurzaam.

Enkele tientallen cases ter ondersteuning van de centrale stelling komen op deze manier voorbij, van de ondergang van het Maja-rijk tot de opkomst van de ziekenhuisbacterie MSRA. Op zijn best zijn de cases en anekdotes echter wanneer ze uit Price’ persoonlijke ervaring komen, zoals de niet stuk te krijgen Bugatti van zijn grootvader en de traditionele levenswijze van de Rashaida bedoeïenen in de woestijn van Eritrea, die uiterst zuinig zijn op hun omgeving (en bij wie je terecht kunt voor recente Windows-updates).

Veel ingenieurs, die hun robuuste ontwerpen uitgekleed zien omwille van de kosten, zullen zich in het pleidooi van Price herkennen. Anderzijds definieert hij ‘efficiëntie’ wel heel erg als iets van de korte termijn, terwijl bijvoorbeeld het efficiënt omgaan met grondstoffen juist van het grootste belang is voor het milieu. Voor nieuwe ontwikkelingen om robuust en efficiënt tegelijk te werk te gaan, zoals zelfhelende materialen, is nauwelijks aandacht.

‘Slow Tech’ is een pamflet. Het probeert een punt te maken, dus verwacht geen afstandelijke afweging van argumenten. Dat wil niet zeggen dat Price monomaan op een aambeeld hamert of zich mordicus keert tegen alles wat het milieu bedreigt. Hij neemt alle pro’s en contra’s van zijn voorbeelden in overweging. Alleen zijn die voorbeelden zo gekozen dat ze ultiem de stelling ondersteunen. Binnen dat kader is dit een zeer gevarieerd en leesbaar boek.