“Vrouwenbesnijdenis vooral een probleem in moslimlanden”

Kan techniek stimuleren dat mensen de juiste keuze maken zonder hen daartoe te dwingen? Ja, leert de zware sleutelhanger in hotels.

Tussen individuele keuzevrijheid en sturing door de overheid bestaat altijd een zekere spanning. Het Wetenschappelijk Bureau van GroenLinks en de GroenLinks Academie verkennen een ‘derde weg’ met een lezingencyclus over ‘vrijzinnig paternalisme’. Emeritus hoogleraar filosofie Hans Achterhuis sprak op de laatste discussieavond van de cyclus over de mogelijkheid techniek in te zetten bij het stimuleren van mensen om de moreel juiste keuze te maken zonder hen daartoe te dwingen. Vrijzinnigheid en moralisme hoeven dus niet tegenover elkaar te staan.

Neutrale techniek bestaat niet

Het klinkt raar: techniek die mensen stimuleert de juiste keuze te maken. Is techniek niet gewoon een neutraal middel? Achterhuis: “Er is een common sense opvatting over techniek die stelt: mensen hebben een bepaald doel en technische middelen kunnen helpen om dat doel tebereiken. Dat is ook de mening van de Amerikaanse National Rifle Association: guns don’t kill people, people kill people.” Maar volgens Achterhuis is de relatie tussen de mens en de techniek veel complexer. Apparaten hebben invloed op de keuzes die we maken: “Neem de zware bal die aan hotelsleutels hangt. Je kunt die sleutel met zo’n bal in je zak niet makkelijk vergeten.” En zo word je eraan herinnerd om de sleutel in te leveren. De zware sleutelhanger doet als het ware een beroep op je.

Achterhuis noemt nog een ander voorbeeld: dat van de Amsterdamse metro, die werd ontworpen in de jaren zestig. Achterhuis: “Die metro had geen toegangspoortjes. Het was een algemene opvatting in die tijd dat mensen zelf vrij en zelfstandig moesten bepalen hoe ze wilden reizen. Men zette zich af tegen het paternalisme van de jaren vijftig. Er ontstonden grote problemen in de metro: veel vandalisme, veel mensen reden zwart. De zaak werd onhoudbaar. Er deden allerlei verhalen de ronde over de verloedering van de Amsterdamse moraal. Daarom werden erop scholen grote campagnes gevoerd om jongeren te wijzen op hun eigen verantwoordelijkheid. Dit leverde bitter weinig op. Toen werden er simpele toegangspoortjes neergezet. Het zwartrijden nam af van 35 naar 15 procent. Was het ontwerp van de metro van begin af aan anders geweest, dan was in Amsterdam niet zo gesproken over de verloedering van de moraal in de stad.”