'recensie'

Het nieuwste boek van Joris Luyendijk handelt over zijn tijd als Midden-Oosten correspondent. Luyendijk had toen nauwelijks enige training als journalist gehad, en zodoende viel hij van de ene verbazing in de andere. Geregisseerde demonstraties, propaganda, tegenwerkende persvoorlichters, grove ellende, het komt allemaal langs. Gaandeweg gaat hij steeds meer beseffen dat je in dictaturen eigenlijk geen journalistiek kunt bedrijven.

Als hij zijn aandacht verlegt naar de Palestijnse kwestie, zie je hem als het ware met de handen in het haar zitten. Je kan er niet objectief over schrijven, laat staan filmen. Door de strijd te presenteren als een ruzie tussen twee tegenstanders ben je eigenlijk al verkeerd bezig. Wat moet je als journalist doen als één van de twee partijen de media veel beter kan bespelen dan de ander?

Tussendoor probeert Luyendijk te laten zien dat de bewoners van het Midden Oosten ‘net mensen’ zijn. De angst voor bombardementen, de urban legends, en de humor van de mensen die hij spreekt komen allemaal aan bod. Hij slaagt niet echt in die opzet: wie zelf niet in de gebieden is geweest, krijgt vooral een beeld van domme, xenofobe, analfabete woestijnbewoners. Het grootste verschil met Nederlanders is dat ze dom worden gehoùden, in plaats van er zelf voor te kiezen, maar sympathie wekt het allemaal niet op.

Vorige week klaagde ik over de eindeloze zelfbevlekkende zaadheid van de Nederlandse literatuur. Nederlandse boeken worden geschreven voor mensen die graag genieten van de kunstvorm ‘boeken’. Lezers die behoefte hebben aan een spannend verhaal of zelfs een plot, dat staat een beetje beneden ons schrijversgilde.

Een greep uit de verhalen: ‘Ik worstel met mijn streng-christelijke identiteit’ (Wolkers, ’t Hart). ‘Ik worstel met mijn Joodse identiteit’ (De Winter). ‘met mijn identiteit als patiënt’ (Rubinstein), ‘Mijn identiteit als loser’ (’t Hart, Reve). Na de middelbare school heeft elk normaal mens er meer dan genoeg van, en beperken ze zich tot buitenlandse literatuur, waar wèl met durf en fantasie geschreven wordt.

Ik was dan ook heel blij toen ik Armelia van Gerardo Soto y Koelemeijer uithad. Dromerige vertelstijl, een prikkelende achtergrond (een dorpje tijdens de Spaanse burgeroorlog), en magisch-realistische elementen die doen denken aan Gabriel Garcia Márques.

Het is wel even doorbijten voor je zover komt. In het begin dartelt een schier eindeloze reeks Spaanse namen door elkaar en pas als ze allemaal voorgesteld zijn komt het verhaal op gang. Waar Weijts’ roman vlot wegleest, is dit toch wat zwaardere kost.

Net als Art. 285b is Armelia een debuutroman, dus wil ik het de tekortkomingen niet al te zwaar aanrekenen. Ik zou willen dat Armelia op mijn literatuurlijst had gestaan indertijd. Liefhebbers van Márquez kunnen zich er in elk geval geen buil aan vallen.

Voortaan gaan we op GC elke woensdag een recensie plaatsen. We beginnen de traditie met een boek dat al opvallend veel gerecenseerd is: alle professionele boekenlezers van Nederland zijn al over Art 285b van Christiaan Weijts heen geweest.

Zij zijn vrijwel zonder uitzondering laaiend enthousiast. NRC sprak van ?de Nederlandse Philip Roth?, HP/De Tijd van ?het beste debuut sinds Grünberg? en Vrij Nederland tipte Weijts alvast voor de AKO-literatuurprijs. Het kan haast niet anders of een boek valt tegen na zoveel aanprijzingen.

Dat doet het dan ook. Art 285b is vlot geschreven, Weijts doet scherpe observaties en weet de psychologie die hem zijn hoofdpersoon tot stalker maakte goed neer te zetten. Zeker voor een debuutroman maakt het een behoorlijke indruk.
Maar een meesterwerk? De uitgebreide aandacht voor klassieke muziek (voor de Engelse vertaling is als titel The Scarlatti Fingerings voorgesteld) zal niet iedereen bekoren, en de vergelijkingen (?haar sexleven was als een hotelkamer?) zijn soms wel erg vergezocht.
Het grootste probleem met Art 285b is dat het een typisch stuk Nederlandse literatuur is. Professionele boekenlezers vinden dat geen probleem: als zij niet van Nederlandse literatuur hielden hadden ze wel een andere baan gehad. Maar het nauw verholen autobiograferen, het gebrek aan lef om eens een groots en meeslepend verhaal te vertellen, het is een plaag die de Nederlandse boeken teistert. Met behulp van de literatuurlijsten krijgen hele generaties scholieren een welhaast lichamelijke afkeer van hun vaderlandse schrijvers.
Zo?n afkeer zou overdreven zijn voor Weijts? debuutroman. Het is geen meesterwerk, maar daar worden er in Nederland maar bar weinig van geschreven. Misschien wint hij zelfs inderdaad die AKO-prijs.

Als je dit jaar één boek gaat kopen, laat het dan ‘Jimmy Corrigan: the Smartest Kid on Earth’ zijn. Zelfs voor eventuele striphaters is dit een te belangrijk boek om niet gekocht te laten.

Jimmy Corrigan is een semi-autobiografisch boek (of eigenlijk de Graphic Novel) van de Amerikaanse comic schrijver Chris Ware. En met comic bedoel ik dan niet de Superman/Spawn/etc.-hoek van comics maar de hoek waar de betere (underground) comics vandaan komen (Robert Crumb, Art Spiegelman, je kent ze wel..).

Chris Ware is naast begenadigd schrijver en tekenaar ook nog eens een bijzonder goede designer en één van de unieke aspecten aan dit meesterwerkje is dat alles, maar dan ook alles, aan het boek dat je als lezer in handen hebt volledig ontsproten is aan Ware’s creatieve brein. Naast de plaatjes zelf en de lettering zijn dus ook de opmaak, de vorm en grootte van het boek en last but not least de geniale kleurstellingen het werk van Ware. Hierdoor ontstijgt het boek als het ware zijn eigen inhoud en wordt het een kunstwerk opzichzelf waar alles met elkaar in evenwicht is.

Het verhaal is zoals gezegd auto-biografisch en vertelt over een in-en-in-trieste, eenzame man die voor het eerst zijn vader zal gaan ontmoeten. Wie niet tegen zielige verhalen kan is geexcuseerd dit verhaal te lezen, je wordt er namelijk niet vrolijk van. We krijgen behalve dit verhaal ook een keur aan kinderherrineringen en neurotische fantasieen voorgeschoteld. Een flashback naar de wereldtentoonstelling van 1893 stelt Ware in staat zijn fascinatie voor architectuur te botvieren.
Door het hele boek heen verschijnen een aantal Brechtiaanse pagina’s waar de lezer er plotseling aan herinnerd wordt dat hij potverdikkie wel een strip zit te lezen en dat het maar papier is. Eén van de pagina’s bestaat uit een knip-en-plak-bouwplaat voor een draaimolen, maar mooi niet dat ik in mijn exemplaar ga zitten knippen, meneer Ware!