ANALYSE - door Matthijs Rooduijn, eerder verschenen op Stuk Rood Vlees.
Afgelopen weekend stond er een mooi maar ook zorgwekkend artikel in de NRC over de staat van de democratie in de wereld. Eén van de redenen waarom er reden tot zorg is: volgens verschillende organisaties die onderzoek doen naar het democratische gehalte van staten gaat het op veel plekken in de wereld de verkeerde kant op. Denk aan landen als Hongarije, Venezuela en Turkije.
In deze blog wil ik ingaan op een andere in het artikel geopperde reden voor bezorgdheid. De lead van het NRC-stuk luidt: “Jongeren, ook in Nederland, zijn negatiever over democratie dan hun ouders. Waar mankeert het aan, en is het tij nog te keren?” Met andere woorden: niet alleen de democratische instituties van sommige landen staan onder druk, ook de steun voor de democratie kalft af. Zelfs in Nederland.
Ik heb goed en slecht nieuws.
Het goede nieuws is dat dit verhaal van de ontevreden jongeren niet klopt. Het slechte nieuws is dat dit verhaal desalniettemin wijdverspreid is, en ook nog steeds verspreid blijft worden.
Het verhaal van de ontevreden jongeren vindt zijn oorsprong in een invloedrijk artikel van de politicologen Roberto Stefan Foa en Yascha Mounk uit 2016. Op pagina 7 schrijven ze:
“What we find is deeply concerning. Citizens in a number of supposedly consolidated democracies in North America and Western Europe have not only grown more critical of their political leaders. Rather, they have also become more cynical about the value of democracy as a political system, less hopeful that anything they do might influence public policy, and more willing to express support for authoritarian alternatives. The crisis of democratic legitimacy extends across a much wider set of indicators than previously appreciated.”
Dit is een opzienbarende bevinding, en het is niet zo gek dat er flink wat media-aandacht was voor het onderzoek.
In de dagen, weken, maanden en jaren na het verschijnen van de studie kwam er steeds meer kritiek op de manier waarop Foa en Mounk hun onderzoek hebben uitgevoerd. Tom van der Meer schreef hier bijvoorbeeld 5 kraakheldere kritieken op het onderzoek van de politicologen. En hier ontkracht politicoloog Erik Voeten de centrale claim van Foa en Mounk.
Is het dan misschien zo dat jongeren niet zozeer cynischer zijn geworden over de democratie als waarde of als systeem, maar dat ze ontevredener zijn geworden met het functioneren ervan? Nou, nee. Uit een recent artikel van Jan Zilinksy blijkt dat jongeren eerder tevredener zijn dan vroeger, en bovendien ook hoger scoren op de tevredenheidsschaal dan de meeste andere leeftijdsgroepen.
Hoe staan de zaken er voor in Nederland? In de figuur hieronder is te zien dat Nederlandse jongeren tussen 2002 en 2016 niet ontevredener zijn geworden met het functioneren van de democratie. In 2008-2012 waren ze zelfs significant tevredener dan in 2002 en 2004. Na een kleine dip in 2014 lijken ze nu weer relatief tevreden. (Ik heb hier ingezoomd op de veranderingen over de tijd en dus niet de hele schaal op de verticale as weergegeven. Het is belangrijk te benadrukken dat de veranderingen klein zijn: de schaal loopt van 0 tot 10.)
Het idee van de ontevreden jongere verdampt ook als we jongeren vergelijken met andere leeftijdscategorieën in Nederland. Jongeren zijn gemiddeld zelfs tevredener met het functioneren van de democratie dan mensen van 35-64 en mensen van 65 en ouder. Deze verschillen zijn echter niet significant. Maar voor de claim dat jongeren minder tevreden zijn is er dus helemaal geen steun.
Dat het met de onvrede onder jongeren wel meevalt betekent natuurlijk niet dat we ons niet druk hoeven te maken over de staat van de democratie in de wereld. In het NRC-artikel worden genoeg terechte redenen voor zorg aangehaald.
Maar de nadruk die in het stuk wordt gelegd op de onvrede onder jongeren laat zien hoe gebakken lucht zich kan blijven verspreiden. Het probleem is dat een opzienbarende claim veel meer aandacht krijgt dan de eventuele weerleggingen ervan, daardoor herhaald blijft worden, en uiteindelijk een eigen leven gaat leiden. Precies wat hier is gebeurd.