Het begint onderhand een traditie te worden, mijn furieuze woorden richting CPNB en de actie Nederland Leest. Vorig jaar was ik verbaasd over de hernieuwde aandacht voor Oeroeg van Hella Haasse, dit jaar is het winnende lot gevallen op De Grote Zaal van Jacoba van Velde. Niets tegen het boek of de schrijfster, maar de simpele insteek van CPNB en ‘Nederland Leest’ is van een tenenkrommende naïviteit. Laten we eerst eens wat aan onze literaire cultuur doen, en dan pas de containers papier binnenhalen.
‘Net als vorig jaar konden scholen het onderwijspakket van Nederland Leest bestellen bij de lokale openbare bibliotheek. De inhoud bestaat uit 32 exemplaren van De grote zaal plus twee Nederland Leest-affiches voor in de klas of de mediatheek,’ klinkt het moedig op de site van Nederland Leest. Ook ieder lid van de bibliotheek krijgt een gratis exemplaar van De grote zaal. Het klinkt gek, maar voor literatuur heb je boeken pas in tweede instantie nodig. Het begint met liefde voor literatuur, het ontwikkelen van een leescultuur in het onderwijs.
Van literatuuronderwijs op middelbare scholen word ik doorgaans verdrietig. Niet omdat er te weinig aandacht voor literatuur zou zijn – er is altijd te weinig aandacht voor volgens de vakdocenten, zoals de docent Wiskunde dat ook over zijn vak zal zeggen – maar omdat docenten Nederlands dikwijls een zeer behoudende visie op literatuur propageren. Zij verzieken in eerste instantie al de ‘begeisterung’ van adolescenten, de jeugdige lezers, door hen lastig te vallen met misselijkmakende canons. Sommigen van deze docenten kijken nauwelijks verder dan de grenzen van Oegstgeest. Literatuur is zo veel rijker. Ik heb altijd gepleit voor een apart vak (populaire) literaire cultuur, waarbij de hele wereldliteratuur wordt betrokken. De adolescenten uit het werk van Karel Eykman gaan hand in hand met de personages van Haruki Murakami, 3D-games hebben veel weg van Belcampo en Burroughs en is er geen overeenkomst tussen Willem Elsschots Kaas en de Amerikaanse serie Mad Men? Brr, roepen de conservatieven dan. ‘Waarom moet literatuur altijd maar leuk zijn?’ verzuchten ze. Tja. Stel je voor.
Maar goed, het literatuuronderwijs valt onder het andere takenpakket van het ministerie van OCW. Het doel van CPNB is heel anders. Waar gaat het bij Nederland Leest nu om? Om ons aan het lezen te krijgen of om meer boeken te verkopen? Dat laatste. ‘De Stichting CPNB is opgericht door de branche-organisaties van boekverkopers en uitgevers, en heeft tot doel het lezen van boeken en het boekenbezit te stimuleren,’ luidt de letterlijke doelstelling van CPNB. Ik heb ook altijd sterke twijfels over de Boekenweek, die niets met literatuur te maken heeft. Het heilige woord van de literatuur verspreid je niet door Joost Zwagerman in een mal conducteurspak te hijsen. Overigens, Nederland leest zat, afgaand op de tomeloze hoeveelheden kiloknallers die je tot in de Albert Heijn zelfs treft. Nederland zou een betere literaire agenda moeten voeren. Boeken zijn het vehikel, de geest van de literatuur is veel belangrijker. Het literatuuronderwijs moet dus drastisch hervormd worden als het om innovatie en behoud van kennis gaat. In groep 3 t/m 8 staat volgens de Stichting Lezen ene W. Disney nog altijd op 4 in de top 10 van meest gelezen boeken.
‘Van 22 oktober t/m 19 november 2010 leest heel Nederland De grote zaal, het vergeten literaire meesterwerk van Jacoba van Velde. Ook het onderwijs leest mee. Met steun van Stichting Lezen kunnen middelbare scholen De Grote Zaal verspreiden onder leerlingen 4 havo/vwo.’ Dat is heel nobel, maar het is symbolisch zendingswerk. Liever had ik dat Stichting Lezen – overigens een prima organisatie – zich idealistisch had ontpopt en een vuist had gemaakt: een mooie (digitale) online literatuurportal die jongeren serieus neemt, vol met inspirerende fragmenten en verwijzingen uit de wereldliteratuur. Van Stephen King tot Hans Dorrestijn, van Paul Auster tot Joke van Leeuwen. Want hoe mooi het boek zal zijn, De Grote Zaal verspreiden onder scholieren en leden van de Openbare Bibliotheek is symptoombestrijding.
Reacties (30)
Dit.
Ik ben m’n hele schoolcarriere een fervent lezer geweest. Maar die zooi die ik voor Nederlands /moest/ lezen was altijd toch weer hangen en wurgen.
Tja, het meest kooplustige publiek voor romans is altijd vrouwen van boven de vijfendertig – prut als die van Saskia Noorman en Arnon Grunberg en wat dies meer zij. Dat weten uitgeverijen ook prima, en dus valt het, qua verhalen die een vijftien-jarige zouden moeten bekoren, soms vies tegen in de Nederlandse literatuur.
@1
Exact. Meest schrijnende voor mij was dat ik op mijn 16e (in 2002) de Engels docente vroeg of ik Lord of the Rings mocht lezen voor mijn lijst. Ik wilde ook best de hele serie als 1 boek opschrijven. Mocht niet. Want het is geen literatuur, volgens haar.
Jane Austen, zusjes Brontë etc zorgen nu nog voor enge kriebels. En ik voel absoluut niet de behoefte om het ooit nog open te slaan. En wat betreft Nederlands mag de schrijver van Het Gouden Ei dat ei gerust ergens in steken…
@Tsjech; Ik mocht geen Ayn Rand lezen van mijn leraar Engels. En dan heb ik het niet over ‘Anthem’ (want kort), maar gewoon keihard ‘Atlas Shrugged’. En toegegeven – het is simplistische libertaren-porno, maar toch – het geeft een mooie indruk van een tijd en de stijl is effectief en zeker niet slecht. Maar Kingsley Amis’ ‘Lucky Jim’ (een komisch bedoeld niemandalletje van honderd pagina’s) was dan weer geen enkel probleem.
@Arjan, #1 Gewoon niet lezen werkt ook. Een uitzondering daargelaten heb ik niets gelezen van die meuk, had het veel te druk met leuke boeken. Het eind van iedere mondelinge overhoring, nadat het cijfer al bepaald was, was steevast “Je hebt het niet gelezen he?” “Zeker niet. Dankuwel. Tot ziens.”
Maargoed. Niks mis met boeken kopen, toch? Ik koop zeker 20x zoveel boeken als ik lees. Met veel plezier;-)
Als ik die boeken van Nederland Leest zie loop ik hard door naar de buitenlandse boekenwinkel.
Het idee achter Nederland leest is dat heel Nederland op hetzelfde moment hetzelfde boek leest en er dus samen over gaat praten. Dat hele punt mis je en laat je buiten beschouwing.
In de tweede alinea stel je dat er eerst liefde voor literatuur moet zijn en je conclusie is dat er een of andere gare website moet worden gebouwd, maar waarom zou je in godsnaam een literatuurwebsite bezoeken als je niet van literatuur houdt?
@ 7: “Dat hele punt mis je en laat je buiten beschouwing.”
Net zo als dat “er samen over praten” niet gebeurd dus? Ik heb het in ieder geval nog geen enkel jaar meegemaakt.
@8 Een beter mileu begint bij jezelf!
@ 1 zelfde probleem gehad, boeken als lord of the rings las ik in een weekendje als ik zin had. Laatste boek dat ik las voor mijn literatuurlijst kostte me anderhalf jaar omdat het gewoon een verschrikkelijk saai boek was wat nergens op sloeg (iets vaags van Harry Mullisch). Dat boekje was 50 bladzijden ofzo.
zou het niet verstandig zijn literatuuronderwijs een keuzevak te laten zijn, zodat zij die er voor kiezen ook wezenlijk gemotiveerd zijn?
en dus literatuuronderwijs los te koppelen van taalonderwijs?
en bijv. zorgen dat iedereen tenminste 1 kunstzinnig vak (tekenen, literatuur, drama) in zijn pakket heeft, maar dan wel iets wat bij zijn/haar interesse aansluit?
ik gooi maar wat balletjes op…
Om ons aan het lezen te krijgen of om meer boeken te verkopen?
Je antwoord is juist: verkoop van boeken.
Zoals alles in de kunsten draait het alleen om geld. Hoe graag de dwazen die alles mooi vinden ook denken dat het om de inhoud gaat.
Literatuuronderwijs uit het curriculum verwijderen zou de grootste zegen voor de literatuur zijn. Wat je overhoudt zijn nl de liefhebbers en de kenners. Uitgeven in eigen beheer en lezen en bespreken in leesgroepjes. Maak er een sociaal software programmaatje omheen – iets als facebook maar dan anders – en je wint.
Alles wat in het onderwijscurriculum terecht komt is ten dode opgeschreven. Talen, wiskunde en literatuur gelijk.
@2:
Noem je nu Saskia Noorman en Arnon Grunberg in één adem?
@3/@4: Je moet ergens een ondergrens stellen en Tolkien en Rand liggen daar ver beneden.
Het aantal pagina’s bepaalt niet of een boek literatuur is. Lof der Zotheid en Het Dwaallicht zijn ook niet bepaald enorme pillen.
Elk jaar post Van Aalten een variant op dit verhaal en elk jaar verandert in een potje Nederlandse literatuur bashen in de commentaren door liefhebbers van sciencefiction. Wat volgens mij totaal niet is waar Van Aalten op doelt. Waar hij over heeft is het rare koppelen van literatuur aan taalonderwijs en de vreemde chronologische manier van aanbieden, waarbij het met een beetje modernisatie nog steeds scherp satirische Lof der Zotheid op één hoop komt met de zonder uitgebreide studie van Middeleeuws mystiek denken nauwelijks te begrijpen Hadewych. Literatuuronderwijs dat niet snapt dat de mokerslagen van Less Than Zero, Het Proces en Marsman wel geschikt zijn voor middelbare scholieren en de bedaagde historische romans van Hella Haase en het romantische gepruttel van Brönte niet.
@13
Als je wil dat sciencefiction liefhebbers Nederlandse literatuur niet gaan bashen moet je de manier waarop dat wordt gegeven op middelbare scholen erg veranderen. Je krijgt namelijk een vrij standaard lijstje met aanbevelingen van je leraar die allemaal min of meer in hetzelfde genre vallen. En veel van die leraren vinden vervolgens ook dat al het andere geen literatuur is. Hierdoor krijg je als leerling een nogal beperkt beeld van Nederlandse literatuur en is het nogal saai.
Gelukkig kende mij vader wel enige Nederlandse schrijvers die sci-fi of in ieder geval iets wat eraan grenst hebben geschreven en als literatuur worden geaccepteerd. Maar had mijn vader die niet gekend dan waren die literatuur opdrachten een ramp geweest, en dat terwijl ik normaal graag lees.
Ander bizar feitje is dat veel van wat er in mijn literatuur-boek stond waaraan iets moest voldoen om literatuur te zijn vaker voor de dingen die ik voor school moest lezen opging als wat ik voor mijn plezier las.
@14: Je krijgt namelijk een vrij standaard lijstje met aanbevelingen van je leraar die allemaal min of meer in hetzelfde genre vallen.
Dat de lijst te beperkt is, is waar (zie het artikel) De babyboomers houden ook de literatuur in hun ijzeren greep (wat niet wegneemt dat Wolkers, Hermans en Reve ook echt helden zijn.) Dat het allemaal één genre is pertinent niet. Er is zelfs in die te beperkte lijst al amusante slapstick als Kaas, grand guignol als Gstaad 95-98, een hallucinerende trip als De kellner en de levenden, maatschappijkritiek als Max Havelaar, een homo-erotische thriller als De vierde man en filosofische fantasy als De ontdekking van de hemel.
@13
Het gaat niet om het liefhebben van SF/Fantasy. Het is meer dat wat van Aalten zegt: “Het begint met liefde voor literatuur, het ontwikkelen van een leescultuur in het onderwijs.”
Op het moment dat je als docent een leerling verbied om voor het vak een boek van 1500 paginas te lezen dan motiveert dat absoluut niet om inzet te tonen voor wat dan, in zijn/haar ogen, gelezen MOET worden. Lees nu met veel plezier van alles, maar kinderen die verplicht worden te lezen wat ze niet leuk vinden zullen, min inziens, minder snel een liefde voor boeken ontwikkelen.
@15 Natuurlijk is het niet allemaal 1 en hetzelfde genre, maar de aanbevelingen die de meeste leraren doen zijn dat vaak wel. Die leraren hebben meestal geen flauw idee wat de betrefende leerling intressant vindt en als je het hen vertelt weten ze vaak geen goed boek dat binnen dat genre valt omdat ze daar zelf niet echt in geintresseerd zijn.
En die lijst is meestal gesorteerd op jaar van uitgave, niet op genre. Dus om alleen al een boek te vinden dat in een genre valt dat jij leuk vind moet je aardig je best doen. Zonder mijn vader die daadwerkelijk die boeken kende had ik ze waarschijnlijk nooit gevonden.
Ook kan ik natuurlijk niet zeggen dat sommige van de schrijvers die op die lijst staan echt goed zijn, maar dat wil niet zeggen dat leerlingen ze intressant vinden.
@Martijn ter Haar; Ja ik noem Grunberg en Noorman in 1 adem. Deal. En o ja, ik vind Wolkers en Giphart ook geen literatuur maar porna en die mogen wel. Over ondergrenzen gesproken.
‘porna’, als in het enkelvoud van ‘pornata’. Je weet wel. Grieks.
@18: Ja ik noem Grunberg en Noorman in 1 adem.
Het is uiteraard Saskia van Noort bedenk ik nu (Noorman is een politica.) Maar hoe dan ook, het verschil moet toch duidelijk zijn. Eén zin, even snel opgezocht in Gstaad 95-98: “Zij bleef doorpraten over haar onsmakelijkheden.” Van Noort kan 100 boeken van 1000 pagina’s schrijven, ze verzint hem niet.
En o ja, ik vind Wolkers en Giphart ook geen literatuur maar porna en die mogen wel.
Oh, je bent in 1955 blijven steken. Zeg dat dan.
Als mens zeg ik: lezen is een middel, geen doel. Als docent zeg ik: MIJN GOD wat wordt er slecht gelezen door mijn brugklassers.
(Technisch lezen gaat nog wel, maar ik ben echt geschrokken van het niveau begrijpend lezen.)
Het is niet zo gek dat de Nederlandse jeugd met zo weinig plezier leest: er gaat iets fundamenteel mis op de basisschool volgens mij.
Persoonlijk lees ik ook veel te weinig boeken die niet bij mijn vak of studie horen. In de zomervakantie lees ik graag (vooral non-fictie).
Ik heb nu nog op de stapel liggen te wachten op de kerstvakantie c.s twee boeken van Malcolm Gladwell, The lord of the flies en the exploration of the Colorado and it’s canyons, de nieuwste muur, een stapel Groene Amsterdammers waar een paard de hik van krijgt en een kaasfondue kookboek (fetisj).
En eigenlijk wil ik ook Congo lezen en een boek over dat gevangenis experiment van St. Bardo waar das Experiment op is gebaseerd, en voor mijn studie mag ik Hoe God verdween uit Jorwerd nog lezen.
Nota Bene: ik heb nooit begrepen waarom we zo hangen aan die Nederlandse literatuur (die echt niet zo heel goed is hoor, behalve Cees Nooteboom zie ik geen potentiele nobelprijswinnaars in ons land). Knip dat literatuur onderwijs uit de talen (veel te gefragmeneteerd) en maak daar uren voor vrij voor een vrij op te zetten vak: literatuur.
Kun je ook toneelteksen van Shakespeare meepakken, je kunt de verschillende filosofen van Europa aan bod laten komen, je kunt (activerende werkvormen te over) heerlijk vakoversteigende themalessen geven in combinatie met natuurkunde (Asimov) of aardrijkskunde (reisverhalen) en geschiedenis (historische romans).
Wat dat betreft volg ik Thomas wel: enthousiasmeer jonge mensen voor literatuur, in plaats van jaag ze door verplicht lezen de videotheek in.
er zijn uberhaupt wel vragen te stellen bij de curricula van het middelbare school onderwijs
wat ik allemaal wel heb moeten verwerken destijds, maar ook wat niet
waar word dat eigenlijk vastgesteld?
@mango: Het ministerie van OCW
Volgens mij bestaat de literatuurlijst uit de boeken die een docent reeds gelezen heeft, handig voor het beoordelen. Als je daar bv. Lord of the rings aan toe wilt voegen moet die docent in zijn zuurverdiende vrije tijd een dik boek gaan lezen! Dat willen we natuurlijk niet.
@Martijn; Nou ja ! Luie flikker.
Ik had in mijn examenjaar best moeite om aan de benodigde pagina’s Engels te komen en vond het meer werk dan plezier. Voor mijn lol lezen was me wel afgeleerd.
In de vakantie erna las ik Lord of the Rings (in het Engels, en in die versie net een paar pagina’s meer dan alles wat ik voor de lijst gelezen had) en het was ge-wel-dig, ik was niet aanspreekbaar en las onder het eten door.
Nooit meer gestopt eigenlijk. Denk dat een groot deel van mijn vier boekenkasten van nu toch wel onder literatuur valt. Maar dat is ondanks school en dankzij Tolkien.
In mijn literatuurlessen mogen leerlingen lezen wat ze willen, als ik het maar goedkeur. Er zijn namelijk verplichtingen die onze school en de regelgeving opleggen.
Wat ik goedkeur is dan altijd een trapje moeilijker dan wat de gemakzuchtigen onder hen aandragen, altijd iets uitdagender dan wat de goede lezers naar binnen slepen en altijd iets interessanter op de lange termijn dan de Tweede Fase verlangt.
Leren lezen was leuk, leren literatuur lezen moet een inspanning vergen. Iets wat je in de schoot geworpen krijgt, blijft nooit boeien. Daarom mag je niet altijd alles lezen! In de klas wil ik ook geen gezeur over wat wel en niet mag, want de doelstellingen van het literatuuronderwijs zijn wel wat ruimer dan het lezen van werken uit de canon. Het gaat niet om de inhoud van de boeken, maar om de manier waarop schrijvers iets maken uit woorden, een beeld en een sfeer neerzetten met betekenis die universeel is en door velen gevoeld kan worden. Dat zou ieder zichzelf respecterende docent Nederlandse taal en literatuur (zoals het vak nu heet) in ieder geval moeten willen!
Overigens schrik ik wel van de hoeveelheid collega’s, vaak in de MVT, die al jaren geen boek meer in hun vak-taal gelezen hebben dat ook de leerlingen zou kunnen boeien. Ik lees alles wat de leerlingen lezen, en kan dan ook (nog) meepraten.
BTW: sinds mijn zestiende lees en herlees ik ieder jaar In de ban van de ring, want ik mocht het wel op mijn lijst zetten (als één boek)…
Ik heb LOTR ook gelezen, voor Engels, 12 punten van de 20. Een vraag op het mondeling over gehad.
Ik zou u willen uitnodigen om eens een bezoek te brengen aan http://www.lekkerlezen.net. Ik denk dat onze houding tegenover literatuur en ander leesvoer sterk overeen komt met uw ideeën. Wie weet lijkt het u leuk om af en toe een bijdrage te leveren?