COLUMN - Verschillende mensen vroegen me of ik het nou echt meende, mijn kritische opmerkingen over het zonnepark op Ameland, in mijn Energiepodium-column van maart.
Ja, ik meen het. Ik vind het niet verdedigbaar dat een weiland waar kieviten en grutto’s broedden wordt ingeruild voor zonnecellen. Nota bene met steun van het Waddenfonds, en terwijl nog honderdduizenden daken onbenut zijn, en zonder adequate compensatie van het biodiversiteitsverlies door de verandering van landgebruik.
Discussie
Onlangs ben ik enkele malen aangesproken op windenergie. Dat het zo lastig is geworden wind op land te realiseren, en wat ik ervan vond als windturbines in bosgebieden in plaats van in de bewoonde wereld zouden komen. Dat zou voor de beheerders van de bossen een interessante inkomstenbron kunnen zijn. De natuur moet toch ook zijn eigen ‘verdienmodel’ hebben? Tja, wat heeft onze economie aan de natuur als deze haar eigen broek niet eens kan ophouden? En trouwens: wie in zo’n bos loopt ziet die turbines amper, omdat ze door de bomen aan het zicht worden onttrokken. Win-win voor wind, toch? Of ik daar ’s over wilde gaan nadenken.
Dat ben ik gaan doen. Niet alleen over ‘wind in bos’, maar ook over ‘zon op wei’. En over zonneparken in speciaal daarvoor kaalgekapte stukken bos waar toch niemand komt. En over windturbines in de Waddenzee, plaats genoeg toch?
Onvermijdelijk
Vreemd: er woedde destijds een stevige discussie, en terecht, over het gebruik van landbouw- en/of natuurgrond voor de productie van bioenergie, maar omzetten van landbouw- en/of natuurgrond voor de productie van zonne-energie gebeurt zonder enige vorm van reflectie of debat. Enkele van de voorstanders met wie ik naar aanleiding van het Ameland-project in discussie ben geraakt, leggen een zelfde dedain voor de natuur aan de dag als de klassieke projectontwikkelaar die een stuk veenweidegebied bouwrijp wil maken. Het argument is nu: “Zonne-energie is nu eenmaal onvermijdelijk, we hebben gewoon heel veel hectares nodig voor de energietransitie, en niet elk grassprietje heeft natuurwaarde”. Inderdaad zoals ik in mijn column schreef: “Het kost een paar grutto’s, maar dan heb je ook wat”.
Risico
Deze twee discussies wijzen erop dat zich een stevig risico aandient: het risico dat ten koste van niks mag gaan, niet ten koste van mensen of de economie, maar wel ten koste van de natuur. De historie doet vermoeden dat het zo zal lopen. Milieubeleid stuitte altijd op verzet: want de concurrentiepositie, want de economie, want China, want ja maar, en want och heden. Zure depositie, het ozongat, geëutrofieerde meren, ze werden pas aangepakt toen maatregelen in de prijsklasse gratis tot geld toe bleken te vallen.
Weerloos
Tot voor kort wilde ook niemand aan klimaatbeleid: ja maar en och heden. De conferentie in Parijs eind vorig jaar betekende een doorbraak qua probleemerkenning, maar elke concrete maatregel stuit nog op stevig verzet. Klimaatbeleid moet, maar niet ten koste van de economie. Maar nu blijkt er toch nog ergens een sector te zijn die zijn stem niet verheft: de natuur. Ecosystemen. Biodiversiteit. Plantjes en diertjes. Alles van waarde is weerloos, dus als niemand de rekening van klimaatmaatregelen wil dragen, dan moet de natuur kennelijk maar het kind van de rekening zijn.
Maar waar deden we het allemaal ook alweer voor? Toch ook om ecosystemen en biodiversiteit te beschermen tegen een mate en snelheid van opwarming die de natuur niet bij kan houden? En dan zouden maatregelen wel ten koste van de natuur mogen gaan? Hm, daar wou ik me dan maar eens tegen gaan verzetten.
Verscheen eerder op Energiepodium. Jan Paul van Soest is partner bij De Gemeynt, samenwerkingsverband van adviseurs, denkers en entrepreneurs.
Reacties (29)
Interessant stuk. Ecosystemen, biodiversiteit versus energieopwekking. Het begint Wildgroei te benaderen maar we zijn er nog niet. Ik heb lang geleden zelf een matige poging gedaan in deze discussie en ik zie nu, elf jaar later, geen verbetering. Eerder herhaling van dezelfde fouten.
Ik zie in Frankrijk – mn de Aude waar ik woon – windmolens en zonnecentrales verrijzen op steeds grotere oppervlaktes. Met name op “woeste gronden”, veelal garrigue op berghellingen, verbrande bossen en – met subsidie – verlaten wijngronden. Het is een vreemd mengsel van verlaten landbouwgronden en natuur die te grabbel gaat aan de energiewinning. Die verloren gaat voor landbouwproductie of voor het leven (de natuur). En dan heb ik het nog niet over de erosie agv de bouwactiviteiten fo de duurzame destructie agv de fundamenten van de windmolens.
Ik ben opgehouden te rekenen aan de overdracht van grond van natuurlijke productie aan energie. Je schrijft:
Toen ik studeerde was de rekenrente in de bosbouweconomie iets van 1% en dat was echt een fractie van wat je bij de bank kon krijgen. Die rekenrente zal bij de huidige lage rentestand wel negatief geworden zijn en dat houdt in dat je aan bos geen droog brood kunt verdienen. Dan krijg je in ons liberaal kapitalistisch systeem dat, dat wat van geen waarde is, te grabbel gaat aan andere doelen.
Zolang de bevolking van de aarde groeit, energie nodig heeft en politiek en de strijd tussen systemen belangrijker zijn dan de aarde zelf, zal er niets veranderen. De drogreden heerst.
Het is de discussie, die al zo lang woedt dat ik opgehouden ben die te voeren. Maar ik ben blij dat mensen die hun brood in de sector verdienen, er blijkbaar toch dat brood in zien.
Sterkte.
Ik ga er even vanuit dat dit sarcastisch bedoeld is, maar voor de mensen die het serieus nemen:
Je kunt natuurlijk ook gewoon doorgaan met fossiele brandstoffen en ‘de impact een beetje spreiden’. (Wat meer grutto’s en fraaie, strakgeharkte nepnatuurgebieden om doorheen te wandelen de komende decennia en daarna de hele wereld in één keer naar z’n mallemoer.)
Toevallig ben ik afgelopen week op Ameland geweest en heb ik het zonnepark in kwestie gezien. Het verhaal wat hier aan dit zonnepark wordt opgehangen verdient de nodige nuancering. Een uitspraak als “Het kost een paar grutto’s maar dan heb je ook wat”, is een behoorlijke overdrijving, aangezien het park op of vlak naast het terrein van het vliegveldje van Ameland ligt. Oftewel, die zogenaamde grutto’s werden dagelijks verstoord en overhoop gevlogen door lawaaiige sportvliegtuigjes. Ik betwijfel dus ten zeerste dat er zo veel weidevogels op dat stukje gras zaten, zeker omdat er in de wijde omtrek weide genoeg is waar ze wel rustig kunnen broeden.
Dat er nog veel daken vol te leggen zijn met panelen is natuurlijk waar en ik ben ik het ook mee eens dat de natuur in ogenschouw genomen moeten worden bij het plannen van dit soort projecten. Het voorbeeld waar het aan opgehangen wordt is echter slecht. Onder de juiste omstandigheden lijkt het me prima mogelijk om grondgebonden zonnepanelen te gebruiken. Sowieso vind ik het raar om juist tegen hernieuwbare energie-projecten te ageren terwijl er op veel grotere schaal natuur wordt vernietigd voor veel minder goede doeleinden.
@4: En dat is precies het type nuancering dat altijd zorgt dat de discussie doodbloedt. Probeer eens fundamenteel over het probleem na te denken en niet te komen met het argument dat het daar op Ameland best wel kan en dat het effect niet zo groot is als wordt beweerd.
Vorig jaar op Schiermonnikoog zag ik voor het eerst het windmolenpark, ten noorden van het eiland in de Noordzee. Ontzettend ver weg, wazig, klein en minder opzichtig dan al die felgekleurde olietankers en boorplatformen aan diezelfde horizon.
Een vrouw naast me verzuchtte: “Zo jammer.”
Ik moest door die onbegrijpelijke reactie op een of andere manier denken aan de anti-windmolenhersenspoelcampagne van de Don Quichottes bij Geenstijl.
https://www.google.nl/search?q=site%3Ageenstijl.nl+windmolens
@5: Volgens mij gaf ik al aan dat ik voorstander ben van panelen op daken. Daarnaast zei ik ook al dat ik het vreemd vind dat dit opeens zo belangrijk is voor zonnepanelen terwijl er bijvoorbeeld enorm veel natuur vernietigd wordt zodat men een biefstuk kan eten. Schaalgrootte doet er toe en dit is volgens mij een beperkt probleem. Maar ik sta open voor cijfers die aantonen dat er exorbitant veel natuur wordt vernietigd door hernieuwbare energie-projecten ten opzichte van andere bronnen van natuurvernietiging.
Een kieviet of grutto kan gewoon broeden onder de beschutting van een zonnecel.
In een weiland kan je zonnecellen optimaal richten voor het hoogste rendement, op een dak lukt dat niet, je kan moeilijk een huis een kwartslag draaien. De zonnecellen op mijn dak hebben alleen ’s middags een optimaal rendement.
@ JP van Soest,
“Wie in zo’n bos loopt ziet die turbines amper, omdat ze door de bomen aan het zicht worden onttrokken”. Mijn God, wat een geleuter, het is nog veel erger; Waar windmolens staan, moeten toegangswegen worden aangelegd voor 40 tot 100 tons kranen, om onderhoud uit te kunnen voeren. Dat kan nameljk niet met een huishoudtrapje of met een schuifladdertje van de Gamma.
@8: “Voor het hoogste rendement”. Maar wat moet je met dat rendement ? Ik wordt hier zo moe van. Voor de 184ste keer; Het blijft wisselvallige stroom, die niet zonder fossiele uitbalancering kan met alle kosten- en milieutechnische konsekwenties vandien, zolang er geen betaalbare en duurzame opslagtechnieken zijn. Aanbodgestuurde productie voor vraaggestuurde consumptie. Kijk weg en dream on, baby.
Een fossiele benadering van JP van Soest.
Ook Ameland gaat ten onder aan de zeespiegelstijging als er niets gebeurd aan het sterk reduceren van de CO2 uitstoot, sterker, we moeten CO2 negatief worden, om de wereld aan de kust te redden.
Dus met die zonneweide, en windmolens elders, leveren die gebieden een bijdrage aan CO2 reductie.
Bij zonneweides wordt gebied echt anders benut, maar sommige vogels kunne er dan nog best leven.
En voor grutto’s geldt het soort bedreiginsprincipe, “wordt het gebied onleefbaar, als die ene zonneweide er ligt? ”
Ik denk het niet, dus is er geen nadelig effect.
Windmolens passen heel goed in natuurgebieden.
Omdat daar geen mensen wonen, en de natuur geen last heeft van de windmolens.
Zo houden we bijna alle natuur in stand, en levert een gebied toch een bijdrage aan CO2 reductie.
Dus niet zo vanuit de fossiele belangen zeuren, meneer van Soest
Zonne-energie op “pootjes” kan best samengaan met landbouw.
Voordat de drainage wordt aangelegd wel eerst een aardwarmte-energie-installatie installeren.
En, indien niet te dicht bij de bebouwing, een paar windmolens plaatsen.
Ik ben het zonder meer eens met de strekking van dit stuk: de natuur mag niet het kind van de rekening worden. Maar een beetje nuance kan geen kwaad. Er is namelijk nog wel verschil tussen natuur die er aantrekkelijk uitziet en natuur die vanuit ecologisch oogpunt waardevol heeft. In het Rotterdamse havengebied zijn er bijvoorbeeld plekken die er niet uitzien, maar die van groot belang zijn voor enkele zeldzame soorten. Ongereptheid is niet altijd een noodzakelijke voorwaarde voor waardevolle natuur. Ik kan me voorstellen dat het met een slimme planning en organisatie best mogelijk is om in sommige natuurgebieden windmolens te plaatsen zonder dat de planten en dieren daar noemenswaardige schade van ondervinden. Wie weet is het voor die planten en dieren ook nog een prettige bijkomstigheid als recreanten zo’n gebied minder aantrekkelijk vinden.
De vraag is wat mij betreft: kunnen we het ons veroorloven om hier heel principieel in te zijn, of moeten we er pragmatisch mee omgaan. Ik neig tot het laatste.
@13: De vraag is wat mij betreft: kunnen we het ons veroorloven om hier heel principieel in te zijn, of moeten we er pragmatisch mee omgaan. Ik neig tot het laatste.
Sec is dat de vraag of we het ons kunnen permitteren energie als belangrijker te zien dan elk ander aspect van het leven?
Ik zou daar niet te pragmatisch mee om gaan.
Jammer dat Jan Paul van Soest niet pleit voor een drastische verlaging van het energieverbruik. Het lijkt alsof er een taboe rust op energiebesparende maatregelen.
Een paar effectieve besparingen zijn:
– beperken van het woon-werk-verkeer (kilometerheffing, afschaffen reiskostenvergoeding en studenten-OV)
– bezuinigen op verwarming in openbare gebouwen: we zijn kasplantjes geworden die gewend zijn aan een kamertemperatuur van 21 graden
– stop met het aanleggen van infrastructuur als snelwegen, hogesnelheidslijnen, spoortunnels en containerterminals. Globalisering (internationale handel en afhankelijkheid) is een doodlopende weg. De toekomst ligt in kleinschalige, lokale, zelfvoorzienende economieën.
@15:
Het eerste en laatste punt zijn luchtfietserij, mensen moeten in deze maatschappij flexibel zijn en kunnen steeds makkelijker ontslagen worden. Beperking van woon-werk verkeer staat haaks op de huidige neoliberale gedachte waarop de politiek opereert.
@15:
“Afschaffen Studenten-OV” →
Studeren dus alleen voor de rijken!
Is dat wat je wil?
N.B.
Er wordt ook veel te veel stroom gebruikt door “energie-vretende servers.”
Ook afschaffen?
;-)
@15: “bezuinigen op verwarming in openbare gebouwen”
Zeker bij nieuwe gebouwen is besparing op stroomverbruik veel effectiever, dus minder (overbodige) verlichting, minder koeling en een beter apparatenbeheer.
– Waarom mis ik de luchtvaart?
@14
Nee, dat is zeker niet de vraag die ik stelde en ook niet de vraag die ik wilde stellen. Ik probeerde duidelijk te maken dat er twee manieren zijn om naar de natuur te kijken. Enerzijds is er een romantische blik: natuur moet ongerept zijn, een mooi, en rustig. Anderzijds is er de wetenschappelijke blik, gericht op instandhouding van ecosystemen en biodiversiteit. Als je met die wetenschappelijke blik kijkt is ongereptheid lang niet altijd van belang, en kunnen spuuglelijke plekken soms juist heel veel waarde hebben. Dat betekent dat in bepaalde gevallen waardevolle natuur wel degelijk te combineren zou kunnen zijn met bijvoorbeeld windmolens.
Voor alle duidelijkheid: ik pleit er niet voor om alle natuurgebieden maar vol te plempen met molens en zonnecellen. Bijvoorbeeld omdat er ook landschappen zijn die het, net als ecosystemen en bedreigde soorten, waard zijn om in stand te worden gehouden. Maar het gaat me te ver om elke windmolen in een bos bij voorbaat als een onacceptabele aantasting van de natuur te zien. Om jouw opmerking te parafraseren:
Sec is dat de vraag of we het ons kunnen permitteren om alles dat op een of andere manier tot “natuur” wordt gerekend als belangrijker te zien dan elk ander aspect van het leven?
Een weiland is natuurlijk geen natuur. De natuur maakt geen weilanden, hoogstens steppen, maar die hebben we hier niet. Die grutto’s zijn natuurlijk gewoon verdwaald. En zonnepanelen weten de zon vele malen efficiënter te benutten dan landbouw. Leuk is misschien anders, maar in het algemeen kun je er gevoeglijk vanuit gaan dat outdoor landbouw het gaat afleggen tegen zonnepanelen. Dat is ook wat we moeten willen; als we de hoeveelheid natuur willen maximaliseren moeten we het land zo efficiënt mogelijk inzetten. En dat gaat op termijn betekenen dat we onze weilanden vol zonnepanelen moeten zetten en onze groenten binnen in een flatgebouw onder lampjes.
Ik zie ook liever weilanden dan zonnepanelen en vind ook dat we eerst alle daken vol moeten bouwen, maar echt realistisch is dat natuurlijk niet. Een verbod op het plaatsen van zonnepanelen op landbouwgrond lijkt me op dit moment niet echt gepast…
@16:
Oja? “Moeten” en “flexibel zijn” lijken mij in tegenspraak. Moeten getuigt juist van starheid en niet van flexibiliteit.
Als mensen vaker ontslagen worden is het ook makkelijker om een baan te zoeken in je woonplaats.
@17:
Nee, Henk, dat is jouw conclusie, die ik niet onderschrijf.
Ik wil graag dat studenten beseffen dat transport energie kost, fossiele brandstoffen vreet en CO2-uitstoot veroorzaakt. Bewustwording van je eigen handelen lijkt me een goede zaak.
Als studenten dat beseffen, kiezen ze uit ideële motieven wellicht voor een studie met een zo laag mogelijke CO2-uitstoot (dicht bij hun woonplaats).
De OV-kaart kunnen de studenten gewoon vergoed krijgen als een extra studielening. Ze zien dan met eigen ogen dat hun heen en weer gereis ten koste gaat van het milieu (klimaat) en opgebracht wordt door de rest van de maatschappij (opnieuw een stukje bewustwording / opvoeding)
@18: ik ben blij dat je meedenkt, roland, nu Jan Paul nog over de streep krijgen.
Elekriciteitsverbruik beslaat slecht één kwart van het totale energieverbruik (en minder dan één kwart van de CO2-uitstoot). Door bezuinigen op verwarming is veel meer winst te behalen, omdat verwarming veel meer dan 25% van het totale energieverbruik beslaat.
Ik weet ook niet waarom Jan Paul van Soest de luchtvaart helemaal links laat liggen.
De luchtvaart geniet nog altijd van belastingvoordelen, zoals vrijstelling van brandstofaccijns. Daar kan ik weinig aan veranderen. Daarnaast draaien veel luchtvaartmaatschappijen met verlies en die maatschappijen worden (direct en indirect) ondersteund door overheden, banken en private investeerders.
Winkelbedrijven worden keihard afgerekend als ze geen winst meer maken, maar voor luchtvaartmaatschappijen knijpt de financiële wereld graag een oogje toe.
Verlieslijdende luchtvaartmaatschappijen worden met fluwelen handschoenen aangepakt alsof het een vitale onmisbare sector is in de 21e eeuw. Dat zien we ook terug als het gaat om geluidshinder, vervuiling en CO2-uitstoot.
@22:
Aha!
Nog meer schuld opbouwen.
studenten met “rijke” ouders komen er wel makkelijk af.
De rest zit dus jaren opgezadeld met een nog hogere schuld.
En als ze al werk vinden, voorlopig geen geld genoeg om te sparen.
Hypotheek voor een huis(je): n.v.t.
N.B.
De flexibiliteit waar je het in #21 over hebt grenst aan het absurde:
Er zijn een heleboel woonplekken waar in de plaats zelf (of directe omgeving) geen werk te vinden is.
Wil je die mensen eventueel laten verhuizen naar stedelijke gebieden? Kunnen ze misschien wel werk vinden, door zelf het tekort aan huizen te bij te bouwen. ;-)
Het is natuurlijk wel een manier om het platte land te ontvolken om plaats te maken voor energiewinning.
Waar het #23 aangaat:
Woningen zouden ook verwarmd kunnen worden met “alternatieve” opgewekte elektrische energie.
@24: jammer dat je helemaal niet ingaat op mijn belangrijkste argument, Henk.
Reizen met het OV is niet gratis, ook niet voor studenten.
De rest van de maatschappij draait voor de kosten van het spoorwegennet en de elektriciteitsrekening op. Ik vind dat de studenten daar ook een deel aan moeten bijdragen in de vorm van een lening, die ze t.z.t. terugbetalen.
Ik heb geen zin in die stroman. Steek hem zelf maar in de fik.
@23: “Door bezuinigen op verwarming is veel meer winst te behalen”
– Die slag is al gemaakt. Energieverbruik voor woningverwarming is al gehalveerd, terwijl het stroomverbruik vergroot is. In de dienstverlening is die verhouding nog scherper.
Bezuininging op groeiers is effectiever.
@26:
Ik had het in #15 specifiek over openbare gebouwen. Veel openbare gebouwen (scholen, gemeentehuizen, stadskantoren, zwembaden, ziekenhuizen enz.) zijn al tientallen jaren oud en slecht geïsoleerd. Daar valt nog een slag te maken.
@25:
Beweer ik ergens dat de studenten-OV-kaart door onze lieve heer betaald wordt, of iets van dien aard?
Natuurlijk draait de belastingbetaler op voor alles wat wat niet met een “ontvanger” verrekend wordt.
Hier hoef ik dus niet op in te gaan.
Over niet op ingaan gesproken:
1e
Met je “stroman” maak je je nogal makkelijk af van van een m.i. sociaal belangrijk punt.
2e
Op mijn commentaar in #24, waarin ik reageer op de door jouw in #21 genoemde “flexibiliteit,” reageer je ook niet.
Maar laat maar zitten, ik hoef het laatste woord niet:
Over en uit!
@6: Best knap dat dat windmolenpark te zien was boven Schiermonnikoog vorig jaar al. Welk park is dat dan? Gemini is nu in aanbouw, 55 km boven Schiermonnikoog. Best knap als je dat met het blote oog kan zien. Maar we hebben nu over 18 km…. En een paar windmolentjes is dan ook niet storend…. Maar een heel hekwerk is toch wat anders….