Misbruik van de Raad van State

COLUMN - van Prof.Dr. Joop van den Berg

Het regeerprogramma van het kabinet-Schoof bevat een uitgebreid hoofdstuk over migratie, of eigenlijk: immigratie. Over emigratie wordt niet gesproken, hoewel dat voor een evenwichtig oordeel over immigratie van belang zou zijn.

Onmiskenbaar groeit de Nederlandse bevolking al jaren dankzij immigratie. Zonder dat zou het inwonertal zijn gekrompen. Die immigratie wordt maar voor een beperkt deel veroorzaakt door de zgn. ‘asielmigratie’. Veel meer mensen komen als arbeidsmigrant naar Nederland, voornamelijk afkomstig uit andere lidstaten van de Europese Unie. Daarnaast is er jaarlijks sprake van een belangrijke instroom aan studiemigranten, jonge mensen die in Nederland een academische of hogere beroepsopleiding willen volgen. Iedere vorm van migratie schept zijn eigen mogelijkheden en problemen.

Een rapport van de Staatscommissie demografische ontwikkelingen 2050 deed dit voorjaar een serieuze poging om zowel duidelijkheid als evenwicht in de discussie over migratie te brengen. [1] Bij het kabinet is dat niet erg gelukt: daar domineert nog steeds vooral het verschijnsel van de asielmigratie, alsof dat veruit het belangrijkste en meest urgente migratieprobleem is dat wij kennen.

Merkwaardige ironie: staatsraad Richard van Zwol was voorzitter van de staatscommissie die zulk knap werk verrichtte met zijn rapport. Maar, hij was ook informateur van het nu tot stand gekomen kabinet-Schoof dat asielmigratie weer verhief tot hèt probleem van onze samenleving. Alsof Van Zwol zijn eigen rapport niet had gelezen. Dat getuigt van een geestelijke souplesse die je niet elke dag te zien krijgt.

Het kabinet heeft de asielmigratie nu zelfs tot asielcrisis gebombardeerd en zegt ervan: ‘Het Nederlandse asielsysteem is in de huidige vorm onhoudbaar’. De dag na Prinsjesdag is er een brief gestuurd naar de Europese Commissie met het verzoek om een ‘opt-out’ [2] te verkrijgen op de Europese asiel- en migratiewetgeving. Een zuiver symbolische actie, want die opt-out kan er pas komen, als in de Unie wordt besloten tot wijziging van het EU-verdrag. Dat is sinds 2009 niet meer gebeurd en het gaat voorts om een langdurige en ingewikkelde procedure. Alle andere lidstaten moeten Nederland die opt-out trouwens ook nog toestaan. Tegen die tijd bestaat dit kabinet al lang niet meer. Elke maatregel die dit kabinet neemt, blijft dus onderworpen aan de toestemming van de Europese Commissie; gelukkig maar.

Voorts wil het kabinet een amvb [3] vaststellen waarbij belangrijke onderdelen van de Vreemdelingenwet tijdelijk buiten werking worden gesteld. Via afzonderlijke amvb’s wordt de toegang tot asiel en naturalisatie vervolgens sterk bemoeilijkt. Het parlement wordt dus buiten deze ingreep gehouden, alsof het hier oorlog is. Wel zal het kabinet zo spoedig mogelijk de (verplichte) wet indienen die de nood-amvb’s tijdelijk in wettelijke regels omzet.

Eigenaardig is, dat het kabinet eigenlijk zelf niet weet of dat allemaal wel mag. De premier liet weten, dat als de Raad van State negatief zou adviseren het zaakje ‘weer terug naar de tekentafel zou moeten’. Nieuw Sociaal Contract deed er nog een schepje bovenop door mee te delen dat, als de Raad van State negatief zou adviseren, er van medewerking aan zo’n crisismaatregel geen sprake kon zijn.

Voorop staat dat de regering verplicht is bij vaststelling van een amvb vooraf advies te vragen aan de Afdeling advisering van de Raad van State. Dat gaat er echter vanuit dat de regering zelf overtuigd is een beleidsmatig en juridisch juist besluit te nemen. De Raad kan daarop vervolgens kritiek geven. Vervolgens besluit de regering definitief, waarbij zij eventueel het advies naast zich neer kan leggen. Dat is iets anders dan ‘op hoop van zegen’ besluiten en pas gaan nadenken, wanneer de Raad van State kritiek levert of zelfs negatief adviseert. Dat zou betekenen dat het kabinet in feite de verantwoordelijkheid voor juist beleid op de Raad afwentelt.

De fractie van NSC maakte het nog wat bonter – U weet wel: die partij van ‘goed bestuur’ – door met zoveel woorden haar medewerking aan de crisis-amvb afhankelijk te maken van het oordeel van de Raad. Dat duwt hem in de rol van scheidsrechter die beslist wie er gelijk heeft, het kabinet of NSC dat er eigenlijk niets in ziet maar dat niet hardop durft te zeggen.

Daar is de Raad van State niet voor opgericht. Zulk afschuiven moet derhalve worden beschouwd als misbruik van de Raad.

Noten:
[1] Gematigde groei. Rapport van de Staatscommissie demografische ontwikkelingen 2050, Den Haag 2024.
[2] Een opt-out is het verlof van de EU (d.w.z.: alle lidstaten) om aan een verdragsbepaling of Europese wet niet deel te nemen. Opt-outs zijn alleen mogelijk in verband met wijzigingen van het Verdrag tot oprichting van de EU (VEU).
[3] Een amvb (algemene maatregel van bestuur) is een vorm van afgeleide wetgeving, die niet zoals de formele wet de goedkeuring nodig heeft van de beide Kamers. Wel dient, net als bij voorstellen van wet, advies te worden ingewonnen bij de Afdeling advisering van de Raad van State.

Dit artikel verscheen eerder bij het Montesquieu Instituut</em).