Kunst op Zondag | Spuit elf

Vorige week hadden we hier kunst alsof het stroomde. Een voorbeeld van hoe namaak echt veel beter is dan werkelijk stromend water. Zo lang waterschaarste een eerder groeiend dan afnemend verschijnsel is, moeten we uiterst zorgvuldig met water omgaan.

Dus een kunstwerk dat stromend water suggereert zonder dat er ook maar een druppel aan te pas komt, is veruit te preferen boven kunst waar wel water door of uit stroomt.

Dat zou het einde moeten zijn van de fontein. Maar die soms idyllische, soms romantische, dan weer spectaculaire spuiter lijkt onuitroeibaar. Sterker nog: er worden hier en daar hartstochtelijke pleidooien gehouden voor meer fonteinen in Nederland. En dan niet van die bedrieglijke spuitertjes waar kinderen de grootste lol mee hebben, maar die desastreus zijn voor markthandel in stad en land. Nee, fonteinen met allure, zoals we die van imposante buitenlandse voorbeelden kennen.

Het gaat helemaal niet slecht met fonteinen in Nederland. Vorig jaar telde uw redacteur de inwerkingstelling van elf nieuwe fonteinen. Dit jaar komen er ook minstens elf stuks bij, danzkij de in Friesland gevestigde Europese Culturele Hoofdstad 2018.
Die ‘spuit elf’ komen er niet zonder enig protest. Maken de Friezen bezwaar tegen waterverspilling? Nee, zeiden ze in Bolsward, geen fontein op ons plein, want het opofferen van de parkeergelegenheid gaat ten koste van de leefbaarheid. De Workumse volksmond protesteert luldieker dan ludiek, omdat men het allemaal autoritaire bespuitvorming vindt.

Rare jongens, die Friezen. Begrijp me goed: met ‘die’ bedoel ik een zeer select gezelschap Friese landgenoten dat met auto’s en penissen zegt op te komen voor cultuur en leefbaarheid.
In mei moeten de elf Friese fonteinen aan het werk. Tot die tijd  kijken we hier naar elf andere fonteinen.

Bij ‘fontein’ denken sommige mensen meteen aan siervuurwerk. Water en vuur kán samen gaan

Jean-Paul Riopelle – La Joute, 1969.

Als er fonteinen zijn die aan speelse pret doen denken, dan zijn het wel die van Jean Tinguely.

Jean Tinguely en Niki de Saint Phalle – Stravinsky fontein, 1983.

Gods water over Gods akkers? Deze fontein stel God voor als Manneke Pis die het havenwater van Stockholm besproeit.

Carl Milles – Gud Fader på Himmelsbågen (God our Father on the Rainbow), 1946 – 1996.

Al in 1992 knutselde Karel Apel een fontein in elkaar van wat hij maar aan spullen kon vinden rond zijn villa in Toscane. In 2001 schonk hij de fontein aan het Amstelveense Cobra Museum.

Karel Appel – Fountain, 1992 – 2001.

Jaume Plensa heeft voor Leeuwarden een ‘mist-fontein’ gemaakt. ‘Love’ heet de tweekoppige fontein. Plensa is onder ander bekend van deze interactieve fontein in Chigago.

Jaume Plensa – Crown Fountain, 2004.

In Duiven staat één van de vorig jaar gerealiseerde fonteinen. Ontworpen door het het duo Blok – Lugthart, ook bekend van ‘Het grote gezicht’ in Joure.

Maree Blok en Bas Lugthart – Changing Same, 2005.

David Černý is niet te beroerd om de openbare ruimte op te tuigen met niet één, maar twee ‘mannekes Pis’. Metalmorphosis lijkt sterk op het hoofd van Kafka, dat in Praag staat. Het is echter zijn zelfportret, dat water spuugt. Er is een livestream online.

David Černý – Metalmorphosis, 2006.

Dat fonteinen niet alleen bombastische, extravagante waterwerken kunnen zijn, weten we dankzij de fontein van Marcel Duchamp. Subodh Gupta preludeert op de druppelopvang van Duchamp en ’het verraad van de beelden’ van Magritte.

Subodh Gupta – This Is Not A Fountain, 2011 – 2013.

Als je ‘fountain of knowledge’ knullig vertaalt, krijg je ‘fontein van kennis’. Er zijn boekenfonteinen (o.a. in Cincinnati en Chattanooga), geïnstalleerd voor een bibliotheek. Voor de Eötvös Loránd University in Boedapest kun je een fontein doorbladeren.

Hajnalka Kalászi (Idee), Gergely Kelecsényi (Design) – Turn a water page!, 2012.

Nog wat toestanden rond fonteinen.

Het Zwitserse Basel heeft ook een door Jean Tinguely ontworpen fontein. In 2013 werd een andere Baselse fontein omgeven door favela-architectuur. Tadashi Kawamata liet een mini favela aanleggen, waar bezoekers van Art Basel konden verpozen rond het bassin van de fontein op het Messeplein. In onderstaand filmpje zie je na ruim 2 minuten dat een fontein is uitgezet.

Niet iedereen waardeerde dit café positief. Tegenstanders vonden het ongepast de armoe van een Braziliaanse favela te transformeren tot een relaxruimte voor een dure kunstbeurs.

Tadashi Kawamata – Favela Café,2013.

Zoals we zagen: het Engelse ‘fountain’ staat niet alleen voor spuiters, maar ook voor watervalletjes, keukenattributen en pisbakken. Ook publieke waterhappertjes en drinkwatertappen worden ‘fountains’ genoemd.

Het Spaanse collectief Luzinterruptus voerde in 20120 een actie tot herstel van het publieke drinkwater. Zou dat goed en schoon functioneren, dan hoeven mensen minder in plastic gebotteld drinkwater te kopen, was hun boodschap en ze voorzagen een fonteintje van een stroompje plastic water.

Dat plastic zit Luzinterruptus hoog. Met een eiland van plastic (het achtste continent) in het bassin van de Trafalgar Square fontein, wil Luzinterruptus zeggen dat het toch echt niet de bedoeling is door plastic overspoeld te raken. In 2017 herhaalde men het project in een klassieke fontein in Madrid.

Luzinterruptus – Plastic Islands, London, 2016.

Bij de elf in Friesland geplande fonteinen, zit er niet één bij die het, naar mijn smaak, kan opnemen tegen de hierboven genoemde fonteinen. Jammer dat de protestjes die er waren niet daar over gingen.

Het is nog maar de vraag of de Friezen van hun fonteinen kunnen genieten. Als het een beetje warme zomer wordt zullen die dingen niets eens hun werk mogen doen. Waarmee we terug komen op het begin van deze Kunst op Zondag.

Fonteinen kunnen dus eigenlijk echt niet meer. Hoe leuk of mooi ook, als zelfs binnen Europa zo’n 23 miljoen mensen geen toegang tot veilig drinkwater hebben en de waterschaarste een wereldwijd probleem is, moeten we anders omspringen met dat kostbare vocht.

Op de foto boven dit artikel ‘Appearing Rooms’ (2004) van Jeppe Hein.