Kabinet Rutte III

Foto: -JvL- (cc)

ANALYSE - De verkiezingscampagne is losgebarsten. Gastredacteur Hugo van Haastert blikt vooruit.

Met nog minder dan drie weken te gaan tot de verkiezingen komt de media goed op stoom. Dankzij de verschillende doorrekeningen hebben we ook al een doorkijk gekregen in de effecten van de verschillende verkiezingsprogramma’s. Mijn voorspelling, waarvan ik hoop dat die niet uitkomt: Rutte wordt wederom premier en vormt een (minderheids)coalitie rondom centrum-rechts.

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken heeft een prachtige campagne gestart: Elke Stem Telt. Daarin worden de kiezers voorgesteld als een koor. Elke stem moet worden gehoord. Want in een koor brengt de combinatie van stemmen iets prachtigs tot stand. De samenklank van de stemmen is mooier dan de som der delen.

Politieke kartelvorming

Ons Nederlands parlement is bijzonder democratisch. In weinig landen is de drempel zo laag voor politieke partijen om een zetel te bemachtigen. Dankzij ons kiesstelsel herkennen veel kiezers zich in de Tweede Kamer en dat versterkt de legitimiteit van onze democratie. Kiezersonderzoek wijst bijvoorbeeld uit dat de meerderheid van de kiezers wil dat er minder immigranten en asielzoekers ons land binnenkomen en dat de inkomensverschillen kleiner worden. Die opvattingen zie je ook in de Tweede Kamer terug: de meerderheid van de Kamerleden wil de migratie beheersen (rechtse partijen) en de meerderheid van de Kamerleden wil inkomensverschillen verkleinen (linkse partijen en de PVV).

Het probleem is echter dat de vorming van de regering in Nederland minder democratisch verloopt. Volgens wijlen politicoloog Peter Mair is er sprake van een politiek kartel: partijen die graag met elkaar samenwerken en andere partijen uitsluiten. De uitsluiting van de PVV is een expliciet voorbeeld, maar impliciet worden ook SP en GroenLinks vaak uitgesloten van deelname aan het bestuur. Dat verstoort echter de band tussen kiezers en bestuur: elke stem telt, maar blijkbaar niet even zwaar.

Het kartel van VVD, CDA en D66

De PVV en de VVD zijn nek-aan-nek in de peilingen. Aangezien de meeste partijen een coalitie met de PVV uitsluiten, ligt het voor de hand dat de VVD (als zij de grootste of tweede partij wordt) het initiatief mag nemen tot regeringsvorming. Tijdens het Radio 1 debat gaf premier Rutte aan met wie hij het liefst een nieuw kabinet zou willen vormen: met het CDA en D66. Dat zijn, net als de VVD en de PvdA, klassieke middenpartijen die volgens politicoloog Peter Mair onderdeel zijn van het politiek kartel. In de Senaat hebben VVD, CDA en D66 nog net geen meerderheid, net als in de peilingen voor de nieuwe Tweede Kamer (zo’n 60 zetels). Ze liggen ideologisch dicht bij elkaar, dus het ligt voor de hand dat ze samen de kern van een nieuw kabinet proberen te vormen. Dankzij de doorrekeningen van het Centraal Planbureau en het Planbureau voor de Leefomgeving kunnen we voorspellen welk beleid deze kern gaat vormen van het nieuwe kabinet Rutte III.

Het beleid van de combinatie van VVD, CDA en D66:

  • De inkomensverschillen tussen arm en rijk stijgen bij alle drie de partijen
  • De uitkeringen worden licht verlaagd
  • De drie partijen snijden verder in de overheid
  • Er komt meer geld voor Defensie en Onderwijs
  • De zorgkosten blijven gelijk, het eigen risico zal iets lager worden en de marktwerking in de zorg zal niet significant worden teruggedrongen
  • De bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking blijven gehandhaafd
  • De inkomensbelasting en de vennootschapsbelasting (winstbelasting voor bedrijven) worden verlaagd
  • De gaswinning in Groningen wordt niet verder verlaagd
  • De groene ambities zullen iets worden verhoogd

Enkele cijfers uit de doorrekeningen (bron: CPB en PBL):

De cijfers in dit summiere overzicht verwijzen naar de CPB en PBL doorrekening cijfers, die kijken naar economische en milieu effecten. Zo staat VPB voor Vennootschapsbelasting en Broeikasgassen verwijst naar de Mondiale CO2 effecten. Overigens heeft ook het Sociaal Cultureel Planbureau een studie verricht naar de partijstandpunten dat het lezen waard is. Raadpleeg voor meer informatie de brondocumenten.

Nu hebben deze drie partijen in de Senaat, en ook in de peilingen voor de Tweede Kamerverkiezingen, geen meerderheid. Om tot een meerderheid te komen zullen er nog 1 of 2 (linkse) partijen moeten worden toegevoegd aan de coalitie. Als GroenLinks bijvoorbeeld aansluit bij het kabinet, zal zij zorgen dat er groene en sociale correcties komen op het regeringsbeleid.

Het kartel mijdt ‘game changers’

De eerder genoemde voorkeuren van de kiezers worden bij de komende verkiezingen deels veilig gesteld. In de nieuwe Tweede Kamer is een meerderheid voor het beheersen van migratie (VVD, PVV en CDA staan goed in de peilingen). Maar de meerderheid van de kiezers wenst ook dat de inkomensverschillen kleiner worden, niet groter. De linkse partijen die dit voorstaan, staan gezamenlijk op verlies in de peilingen. Alleen de PVV wint fors, maar die wordt uitgesloten van regeringsdeelname.

De enige hoop om nog een forse correctie aan te brengen op deze voorspelling van een rechts Rutte III kabinet is dat er de komende weken een forse sprint plaatsvindt waarbij 1 van de linkse partijen fors inloopt op de PVV en de VVD of die partijen zelfs weet te overtreffen in de peilingen. Dat is tevens de grootste nachtmerrie van de campagneteams van de PVV en de VVD. Vandaar dat er opeens allemaal debatten worden afgezegd: hoe minder ‘game changers’ er in de media plaatsvinden, hoe kleiner de kans dat de peilingen plots in beweging komen.

Een kabinet Rutte III dat zich vormt rondom centrum-rechts zal de sociaal-economische spanningen in Nederland verder vergroten. De enige manier waarop dit scenario voorkomen kan worden, is door een forse winst van een linkse partij, waarbij GroenLinks de beste papieren heeft. Het helpt daarbij als het initiatief tot vorming van een nieuw kabinet niet bij de VVD komt te liggen. Maar dan moet er de komende dagen nog veel gebeuren in de campagne. Ik kijk uit naar flinke verschuivingen tussen nu en 15 maart!

Reacties (9)

#1 Spam

‘Kartel’ lijkt me een slechte woordkeuze. Dat suggereert stiekeme afspraken tussen partijen. Partijen kiezen partners op basis van inhoud, ervaringen met eerdere samenwerkingen en politiek opportunisme.

De PVV staat inhoudelijk ver van de meeste andere partijen en is alleen al daardoor een onwaarschijnlijke partner. Bovendien hebben de twee grotere partijen die het dichtstbij staan slechte ervaringen met een eerdere poging de PVV bij het landsbestuur te betrekken.

Dat de partijen rechts van het midden (reken ik D66 even mee) in het verleden wel met de PvdA en niet met GL/SP wilden samenwerken heeft ook te maken met politieke afstand en al eerder geteste samenwerking. Bovendien blijkt de PvdA ook meer dan GL/SP bereid om wat water bij de (toch al minder rode) wijn te doen.

Als een partij de regering binnen wil dringen, zijn er de volgende mogelijkheden:
– een positie dichter bij het midden innemen (D66, CU)
– een grote overwinning bij de verkiezingen (LPF, PVV)
– je vooraf koppelen aan andere partijen om zo meer gewicht in de schaal te kunnen leggen. Ik kan me daar geen NL voorbeelden van herinneren, maar GL probeert dat nu een beetje.

Voor de laatste tactiek lijkt me de term ‘kartel’ beter op zijn plaats, alhoewel een zakelijk kartel in principe geheim en illegaal is. In België wordt de term ‘kartel’ trouwens ook voor dit soort politieke samenwerkingsafspraken gebruikt.

  • Volgende discussie
#2 Michel

Interessante analyse, dank. Een stem op de PVV zorgt alleen maar voor een verlenging van de status quo (ook al is het een ‘protest partij’).
Ik ben het met je eens dat de enige manier om de stand van zaken te doorbreken een linkse doorbraak is. Dat dat niet zal gebeuren komt niet omdat er geen linkse meerderheid is in Nederland, maar omdat linkse partijen zich tegen elkaar laten uitspelen. Het lukt SP/PvdA/GL/PvdD niet om als eenheid op te treden en van te voren onvoorwaardelijk af te spreken om als een blok op te treden. D66 zou ik ook graag willen noemen in dat rijtje maar die partij is zo ver naar rechts afgedwaald dat zij nu een soort ‘sociale VVD’ is geworden. Niet groen maar paars zou haar partijkleur moeten zijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Nietingelogd

Mijn voorspelling: er gaat iets gebeuren waar GL en PVV veel schade van ondervinden. Net zoals de SP overkwam in 2012 door liegbeest Rutte t.o.v. Roemer. Bij de PVV is dat al gaande omdat Wilders geen campagne kan voeren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Robbert

@3: maar bij Wilders heb ik het idee dat hij dat expres doet. Hij wil namelijk helemaal niet de grootste worden, want dan zou hij moeten onderhandelen met andere partijen en wellicht zelfs verantwoordelijkheid moeten gaan nemen. Als de PVV nu wel groot wordt, maat niet de grootste, en niemand met hem wil samenwerken, kan hij weer vier jaar lang lopen tieren, schreeuwen en calimeroën, zoals hij niet anders doet.
Hij moet er dus wel voor zorgen dat hij niet al te goed campagne voert, anders stemmen er wellicht nog wel teveel mensen op hem.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Bismarck

@3: Je bedoelt omdat Wilders geen campagne “kan” voeren

In een alternatieve wereld waar kan wil betekent.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 KJH

Je kunt wel klagen over een ‘kartel’, maar in feite willen partijen met ervaring gewoon liever niet een onberekenbare factor aan boord hebben; regeren is ook doorzetten en je voorspelbaar gedragen. Wie een GL (bijvoorbeeld) bij de coalitie-vorming betrekt, heeft geen garantie dat er niet wat van die ex-krakers opeens last krijgen van rare gewetensdinges tijdens een vooraf overeengekomen stemming over een bepaald uitonderhandeld onderwerp.

Goed, het kan bij alle partijen gebeuren, maar met de buitenbeentjes is de kans wel veel groter. Tenminste, dat denk ik, is de inschatting bij het ‘kartel’.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 ikzelf

@3: “Kan” geen campagne voeren? Als in: kan niet debatteren en kan niet naar Nieuwsuur, maar doet verder wel alles “wat hij leuk vindt”?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Provenzano

Kunnen we de landelijke verkiezingen niet permanent afschaffen ?Gezien het Tweede Slaapkamer uit koloniale grondwet stamt.niet van deze tijd is en oneerlijk,allemaal zakkenvullers die ons Nederlandse Volk tot het laatste cent financieel uitkleed en ontzorgt.VVD=Staatsdieven Pvv=Racist.CDA = Christen PVd =Dierenfreak,SP =Socialistenpot.D66=Moordenaars-elite die Mensen vrijwillig laten uitmoorden door artsen,baarmoeders kapotmaken ,Wiet doodnormaal vinden om mensheid compleet uit te roeien.Pvda=Niks meer met Arbeid te maken totaal de weg kwijt.Groen=L)Niks ontgroend en ontbost Milieu en Natuur sterft uit.TJA EN DE REST SPINSELS-Partijtjes die van twee walletjes vreten om kiesmannetjes te winnen stellen ook niks voor splinterzwammen.
GEEF MIJ MAAR ZWITSERSE MODEL REFERANDA!BINDEND REFERENDUM en Opdoeken die Tweede Slaapkamer kabinet met zijn RUTTE VVD DIEVEN,BAH ONS KIESRECHT IS VERKWANSELD IN DIT LAND.Reken af met Elite door 99.99 % niet te stemmen op géén één volksverlakkers !Stem niet mensen dit land is één grote leugen gebouwd met zoethoudertjes voor het armzalig Nederlandse Volk.VVD heeft veel Staatsdieven opgeleverd en niks met Veiligheid te maken Ministerie van Vuiligheid en pedofilie moet ook opdoeken.Rutte heeft Nederland totaal kapotgemaakt en mensen de afgerond in gedauwd.Nederland zet de Nazipraktijken van Adolf Hitler kabinet voort.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Provenzano

Kabinet Rutte III?Pleur Op!Genoeg gehad van deze Staats Leugenmachine.

  • Vorige discussie