In de hemel is geen nostalgie, daarom zuipen we het hier

GC heeft ruimte voor gastloggers. Vandaag de maandelijkse bijdrage van, P.J. Cokema, met een terugblik op de tweede verdiepingsstudie van het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB) van het SCP.

“Bestuurlijke en sociale vernieuwing zullen in het komende jaar veel van Uw aandacht vergen, ter versterking van de kwaliteit van en de saamhorigheid in onze samenleving. Ook de internationale ontwikkelingen die aanleiding geven tot hoop en vrees zullen belangrijke beslissingen van U blijven vragen”.

Nostalgie is een vorm van geheugenverlies. Wie dit citaat in de tijd probeert te plaatsen, zal zeer waarschijnlijk niet zo diep graven. Toch is het citaat ruim twintig jaar oud. Het is de slotzin uit Hare Majesteit’s troonrede van 1990.

Veel is er in de afgelopen twintig jaar niet veranderd. De nostalgie is hetzelfde gebleven. Het onbestemde gevoel dat vroeger alles beter was. En dan hebben we het niet over gisteren of vorig jaar. De historische heimwee verlangt naar de waan van de dag van zo’n twintig jaar geleden. De negentiger jaren dus. De troonrede van 1990 wekt de indruk dat er toen zorgen waren over de manier waarop we samenleven, over de multiculturele samenleving en de Europese integratie en over een matig functionerend politiek bedrijf. Precies die zaken waar Nederlanders zich vandaag onbehaaglijk bij voelen, volgens het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB) van het SCP.

Twee conclusies uit het SCP-rapport: mensen zijn tevreden met hun eigen leventje, maar niet met de maatschappij waarin ze leven. En lageropgeleiden, lezers van de Telegraaf en PVV-aanhangers zijn het minst gelukkig met de samenleving van vandaag.

Opmerkelijke conclusies? Nee, hier wordt een open deur ingetrapt. Lageropgeleiden hebben altijd een reden tot klagen. De kansen die de maatschappij te bieden zou hebben, zijn voor lageropgeleide mensen maar moeizaam te pakken. De Telegraaf is altijd een klaagbaak geweest en PVV-aanhanger wordt je vanzelf, als je gelooft dat er iets van je is gestolen dat Wilders belooft terug te geven.

Wie, ongeacht opleiding en voorkeur voor een krant en politieke stroming, hunkert naar de negentiger jaren, heeft de gevoelstemperatuur wel afgestemd op een tijd die aardig wat overeenkomsten heeft met vandaag.

De communistische staten vielen als dominostenen. De vreugde die dat teweeg bracht, kon in de jaren daarna ingeleverd worden voor de teleurstelling over Balkan-oorlogen. Ook een aantal Afrikaanse landen democratiseerden in de 90’er jaren. Tegelijkertijd waren er burgeroorlogen in Liberia, Rwanda en Sierra Leone

Vandaag zijn er twijfels over toestroom van MOE-landers (‘gelukszoekers’ uit Midden- en Oosteuropese landen) en de democratisering van Noord-Afrikaanse en Arabische landen gaat niet zonder slag of stoot. Zwartkijkers zullen ongetwijfeld gelijk krijgen dat de burgerbewegingen ook niet tot het paradijs op aarde zullen leiden.

De landelijke politiek werd eerst gedomineerd door de bezuinigingen en reorganisaties van het sociale stelsel, onder het derde kabinet Lubbers. De navolgende kabinetten Kok reageerden op de toename van asielzoekers met de Vreemdelingenwet, die in 2001 van kracht werd. De NS werd geprivatiseerd. Een missie in Sebrenica liep desastreus af en leidde tot de val van Kok II. Ondertussen bestookte Pim Fortuyn de paarse kabinetten met zijn kritiek en vond hij in 1997 de “islamisering van de cultuur” uit.

Wie heimwee heeft naar die jaren, hoeft niet te dromen, maar kijkt nu gewoon om zich heen. Bestuurlijke en sociale vernieuwing zijn nog steeds top-issues, evenals de kwaliteit van en de saamhorigheid in onze samenleving. En jawel, ook de internationale ontwikkelingen geven aanleiding tot hoop en vrees, zoals Beatrix in 1990 al zei.

Er verandert eigenlijk niets. Vroeger was het niet beter dan nu. Nostalgie blijft een vorm van zelfbedrog. Wie een verleden romantiseert, dat net zo beroerd was als men het heden ervaart, staat een betere toekomst in de weg. Met klagen en dromen kom je niet verder.
Merkwaardig dat mensen hun eigen leventje wel weten te waarderen. Als mensen die SCP-conclusie meer als uitgangspunt nemen, dan is er misschien minder reden te geloven in paniekzaaierige woorden van politici als Balkenende, Rutte en Wilders, laat staan op ze te stemmen. Het “terug aan de Nederlanders” suggereert dat er ooit een verleden van de Nederlanders was. Wie wil weten wat dat verleden dan was, moet de geschiedenis goed lezen en niet er over dromen.