Houd eens op over toptalenten

BRIEF - Sander Dekker moet ophouden leerlingen van nu als toekomstig exportproduct te zien en echt durven investeren in het onderwijs, vindt Gabriëlle Jurriaans.

Beste Sander Dekker,

Twee weken terug zat u bij Pauw en Witteman. Ik heb niet geturfd, maar de term ’toptalent’ kwam erg vaak voorbij. Ik ben moeder van zo’n ’toptalent’. Een jongetje van negen, dat qua denkvermogen bij de 2% van alle leerlingen hoort. Een jongetje dat onlangs volledig overspannen is uitgevallen op school. Hij ging letterlijk op de grond liggen en wilde niet meer opstaan. ‘Mama, ik kán niet meer,’ zei hij.

Door jarenlang relatief onderpresteren – dat wil zeggen dat mijn kind nog steeds redelijk hoge cijfers haalde, maar ver onder zijn eigen kunnen presteerde – is bij mijn kind de koek op. Net als leerlingen die met moeite de cito-norm halen, moest mijn zoon zichzelf voegen naar de middelmaat, maar dan naar beneden toe. De basisschool waar hij op zit kan hem maar een klein beetje helpen.

Geld voor dit soort kinderen is er niet. Onderwijs speciaal voor hoogbegaafden zal ons bijna tweeduizend euro per jaar gaan kosten. En we hebben waarschijnlijk nog zo’n kind. Voordat onze kinderen van de basisschool komen, zullen we dan 12.000 Euro armer zijn. En veel liever laten wij onze kinderen op een ‘gewone’ school, gemengd met kinderen van alle soorten en maten. Want dat vinden wij namelijk óók belangrijk. Wij zitten met onze handen in het haar, want hoe gaan we dit oplossen?

Ik kan me dus wel vinden in uw idee dat er meer aandacht moet komen voor deze kinderen, die meer uitdaging en verdieping en verbreding van stof nodig hebben. Maar met een belangrijke nuance: dat passend onderwijs voor alle kinderen mogelijk moet zijn. Het liefst samen en niet allemaal in aparte klasjes.

Toch ben ik tegen de manier waarop u uw plannen wilt vormgeven. U heeft het bijvoorbeeld steeds over ’toptalenten’. Carol Dweck van de Stanford universiteit heeft jaren onderzoek gedaan naar motivatie. Haar conclusie: vertel kinderen dat ze slim zijn, dat het toptalenten zijn, en ze stoppen met leren. Een fixed mindset noemt Dweck dat. Kinderen bereiken een plateau waar ze vervolgens niet meer vanaf komen. Die gevreesde zesjescultuur waar u zo bang voor bent, die houdt u zo in stand. Blijf kinderen ’toptalenten’ noemen en de motivatie om hard te werken ebt volledig weg.

Daarbij heeft u het over het belonen van topprestaties. Daar zijn twee grote problemen mee. Allereerst het belonen zelf: uit duizenden onderzoeken blijkt dat extrinsieke motivatie – een beloning, een compliment, een hoog cijfer – de intrinsieke motivatie van kinderen om zeep helpt. Dat effect is al na één keer belonen te zien. Geef kinderen een beloning om te lezen en ze kiezen het makkelijkste boek. Die geeft tenslotte de grootste kans op succes. Daarnaast is op langere termijn het effect dat kinderen de boodschap krijgen dat lezen kennelijk zo saai is, dat er een beloning voor gegeven moet worden. Met andere woorden: kinderen krijgen een hekel aan lezen zelf.

Het tweede probleem is die topprestatie. U wilt niet zozeer de meest creatieve, getalenteerde, wetenschapper-in-de-dop belonen; u wilt die kinderen belonen die het best presteren. U wilt de echte toetstijgers een extra botje toewerpen, maar dat zijn lang niet altijd de meest orginele, creative innoverende denkers. Op die manier zult u die echte toptalenten maar mondjesmaat bedienen. Degenen die blijven haken in het systeem zullen onzichtbaar blijven en uitgesloten van extra hulp. Eigenlijk wilt u de toch al schaarse middelen die er zijn, aanwenden om leerlingen te belonen, die dat eigenlijk het minst nodig hebben.

Het allergrootste probleem, mijnheer Dekker, is dat u denkt als een bedrijfskundige. U ziet kinderen als toekomstige werknemers. Als exportproduct voor het bedrijf Nederland. U wilt hoog op lijsten komen over de hoofden van onze kinderen. Dat vind ik abject: kinderen moeten zich in alle vrijheid en ruimte kunnen ontwikkelen en zich niet bezig houden met uw prestatiedrang.

Als u écht geïnteresseerd bent in het onderwijs verbeteren, zijn er legio mogelijkheden. Zorg dat de klassen kleiner worden bijvoorbeeld. Geef kleine scholen hun bestaansrecht terug, geef scholen hun autonomie terug voor verbetering van de schoolcultuur. Vecht voor hogere salarissen voor onderwijzers (en niet de sigaar uit eigen doos die er nu op tafel ligt).

Zorg vooral ook dat er een eind komt aan het toets- en cijferfetisjisme, maak een eind aan de afrekencultuur. Toetsen zijn er niet om scholen en leerlingen op af te rekenen, daar zijn ze nooit voor bedoeld. Zorg ook dat er extra geld komt voor scholing en materiaal voor kinderen die meer uitdaging nodig hebben, in plaats van de enorme hoge ouderbijdrage die ouders nu voor gespecialiseerd onderwijs moeten neertellen.

Bovenal hoop ik dat u zult luisteren, naar de onderwijsexperts en de leerkrachten die exact weten waar behoefte aan is om hun werk beter te kunnen uitvoeren. En naar kinderen zoals mijn zoon, die volkomen vast zijn gelopen in een systeem van maakbaarheid, prestatiedruk en controledrang.

Ik begrijp dat dit geen sexy onderwerpen zijn, waarmee u in Pauw en Witteman komt. Het zijn echter wél zaken waarmee u het onderwijs in de basis een enorme kwaliteitsimpuls geeft. Bent u echt geïnteresseerd om kinderen beter en passend onderwijs te laten genieten? Of houd u het liever bij loze politieke retoriek?

Gabriëlle Jurriaans is schrijver en columnist. Zij werkt als redacteur voor Kiind Magazine en schrijft daarnaast over opvoeding en onderwijs voor verschillende media (o.a. De Groene Amsterdammer, NRC-next, De Wereld Morgen, Vonk/Volkskrant).