Hoe staat het met de persvrijheid in Nederland?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
,
Onafhankelijk pers wordt steeds schaarser (Foto: Flickr/Ben Scicluna)

Op de dag van de persvrijheid, maandag 3 mei, werd de eerste Persvrijheidsmonitor (.pdf) van Nederland gepresenteerd. Het rapport bevat een kroniek van een groot aantal gevallen waarin de pers door politie, justitie of andere autoriteiten werd lastiggevallen in het afgelopen jaar (veel van die gevallen zijn overigens ook te vinden op mijn blog Free Flow of Information).

In een evaluatie besteden de auteurs van de monitor, Wouter Hins, Marga Groothuis en Chris Wiersma, aandacht aan drie zeer actuele thema’s: privacy van gefotografeerde personen, recht op bronbescherming en openbaarheid van bestuur. De privacy-kwestie deed zich voor naar aanleiding van een proces dat Willem-Alexander vorig jaar voerde tegen het persbureau AP, dat foto’s verspreidde van zijn wintersportvakantie in Argentinië. De rechter verbood AP de foto’s voor publicatie aan te bieden. Maar dat verbod gold alleen voor deze specifieke foto’s. De rechter bezegelde met zijn uitspraak niet de afspraken met de pers die er volgens WA op neer kwamen dat het Koningshuis zelf de regie mocht voeren over zijn publiciteit.

De bronbescherming is een zeer principieel punt voor journalisten. Als er geen mogelijkheid tot bescherming van informatiebronnen voor journalisten is, zal gevoelige informatie eerder achterhouden worden uit vrees voor consequenties. Consequenties voor de onthullers zelf of hun naaste omgeving. Dat tast dus zowel de uitingsvrijheid als de openbaarheid aan. De rechter heeft hierover al diverse uitspraken gedaan die gunstig zijn voor journalisten. En het Europese Hof is de journalist meestal ook wel gunstig gezind. Maar dat is altijd achteraf. Veel betere wetgeving is op dit punt nodig.

Journalisten zijn voor berichtgeving over politiek en bestuur afhankelijk van de wettelijke openbaarheid van bestuur. De uitvoering van deze wet is door WOB- deskundige Roger Vleugels deze week getypeerd als: 30 jaar WOBben, 30 jaar tobben. En de situatie is er de afgelopen jaren niet veel beter op geworden met verantwoordelijk minister Guusje ter Horst. Met een kritische evaluatie van de wet is nog steeds niets gedaan. Een broodnodige aanpassing van de wet is door de val van het kabinet opnieuw uitgesteld. In de Persvrijheidsmonitor wordt ook geconstateerd dat Nederland, dat zich altijd zo beroemt op zijn openheid, ver achter loopt bij de Europese normen. Ook op dit punt levert het Europese Hof van de Rechten van de Mens een positieve bijdrage. De uitspraken van het Hof wijzen er op dat artikel 10 (over de vrijheid van meningsuiting) wel degelijk ook een recht op openbaarheid van informatie van de overheid inhoudt.

Naast de Persvrijheidsmonitor werd deze week ook een onderzoek gepubliceerd over de ervaringen van journalisten met de politie en particuliere bewakers. Uit dat onderzoek ‘Stop, politie!‘ blijkt dat veel ordehandhavers niet goed weten om te gaan met de pers. Ruim 80% van de 450 geënqueteerde journalisten meldt een of meer keer gehinderd te zijn bij het uitoefenen van hun beroep.

Is het nu slecht gesteld met de persvrijheid in Nederland? Alles is relatief. Moord en doodslag is vooralsnog ver weg. Kijk maar eens op de kaart die Reporters sans Frontières maakten van de veertig personen en organisaties die wereldwijd de persvrijheid het meest bedreigen. Op die kaart is Nederland maagdelijk wit. Zoals de meeste westerse landen. Maar het kan niet ontkend worden dat journalisten ook hier problemen ondervinden in hun werk. Zoals dat zeker ook geldt voor onze liberale vrienden aan de overkant van de Noordzee. Zij zijn, ook deze week, bekritiseerd vanwege hun smaadwetgeving die het (als je er genoeg geld voor kunt neertellen) mogelijk maakt journalisten te veroordelen voor elk bericht dat niet in de kraam van de aanklager te pas komt. En dat is nou echt een kwalijke vorm van het hinderen van de pers, die maakt dan men bij berichtgeving over de machtigen en rijken der aarde extra voorzichtig zal zijn.

Reacties (1)

#1 cerridwen

Laat ik voorop stellen dat ik een vrije pers een groot goed vind.

Toch wil ik een kanttekening plaatsen: de vrijheid van beroepsuitoefening van journalisten kan nooit absoluut zijn. Simpelweg omdat de ene vrijheid ergens in conflict komt met de andere vrijheid. In een land als Nederland kom je die eerder tegen dan op plaatsen waar de pers meer aan banden is gelegd.