Het ongelijk van Syp Wynia #vangaslos

ANALYSE - “Zes redenen om het gasverbod niet voor lief te nemen”, kopte Syp Wynia in zijn column voor Elsevier. Een herhaling van het relaas waarmee Wynia al enkele maanden de gaslobby in de kaart speelt. Met een paar fraaie retorische trucs weet hij de argeloze lezer te overtuigen dat het helemaal niet zo slim is om geen aardgas meer te gebruiken. De meeste trappen er nog in ook. Daarom schreef Jan Willem van de Groep toch maar de reactie die hij eigenlijk niet wilde schrijven. Het is nogal makkelijk om in een column van zo’n 400 woorden stellingen in te nemen. Voor het weerleggen ervan moet vaak een veelvoud aan (moeilijkere) woorden gebruikt worden. Ook in dit geval, vreest hij dat dat zo is.

Aanleiding

De aanleiding voor het relaas van Wynia is het schrappen van de gasaansluiting voor nieuwbouwwoning als kerntaak van de netwerkbedrijven in de nieuwe wet VET. De meeste argumenten die Wynia echter gebruikt, staan volkomen los van deze wet die per 1 juli is ingegaan. Wynia suggereert met z’n column dat het morgen allemaal gebeurd is met het gas en dat dit allerhande rampscenario’s tot gevolg heeft. Dit is niet waar. Het proces #van(aard)GasLos in de gebouwde omgeving is bij uitstek een traag proces omdat gebouwen nu eenmaal een trage transformerende massa vormen. Het is in die zin ook logisch om te beginnen met de gebouwen die er het langste zullen staan: de nieuwbouwwoningen die nu worden gerealiseerd.

De realiteit dat het gasverbod op dit moment alleen betrekking heeft op nieuw te bouwen woningen, lijkt niet door te dringen. In de bijdragen van Wynia wordt stelselmatig de indruk gewekt dat ook bestaande woningen en gebouwen op korte termijn van gaslevering worden afgesloten. Dat is niet waar. Dit aspect komt bij veel van de ‘redenen tegen het gasverbod’ terug.

Daarmee wil ik dus niet suggereren dat er geen plannen zijn om de bestaande woningvoorraad te ontdoen van fossiel gasverbruik, die zijn er wel degelijk. Dat zal echter niet gebeuren met een gasverbod van vandaag op morgen zoals Wynia suggereert. Zoals het klimaatakkoord nu in elkaar zit moeten gemeenten voor 2021 plannen maken op welke manier hun wijken en buurten in de toekomst worden voorzien van duurzame energiebronnen. Daar hoort fossiel gas logischerwijs niet bij. Tussen die plannen en de daadwerkelijke uitvoering zullen ruime transitietermijnen gehanteerd worden. In het geval van individuele oplossingen tenminste 15 jaar. In het geval van collectieve oplossingen zoals duurzame warmtenetten kan het sneller gaan. In dat laatste geval wordt er echter geen investering gevraagd van een bewoner.

Daarnaast beredeneert Wynia alles vanuit systemen die we nu kennen en lijkt geen oog te willen hebben voor het feit dat verschillende verduurzamingsmaatregelen, binnen diverse overlappende sectoren, in verschillende tempo’s verlopen. Zo is er nu nog niet volop duurzame energie beschikbaar. Ik hoef zelfs Wynia er gelukkig niet meer van te overtuigen dat alle voorspellingen, zelfs de meest optimistische van de “groene kerk”, er tot nu toe naast hebben gezeten voor wat betreft de explosieve groei van duurzame energie de afgelopen jaren inclusief de daarbij behorende prijsdalingen. Ook ontbreekt het aan flexibiliteit, die kan worden geleverd door bijvoorbeeld demand response (de vraag terugschakelen als er een tekort aan aanbod van elektriciteit is), of opslag. Veel onderzoeken en praktijkexperimenten (eigen ervaring dus) laten zien dat zowel langetermijnopslag in de vorm van waterstof en thermische opslag of korte termijnopslag in de vorm van batterijen binnen aanzienlijke termijn commercieel opgeschaald kunnen worden. Demand response is zelfs vaak nog veel goedkoper dan opslag.

We kunnen niet doorgaan met onduurzame bronnen omdat op dit moment een aantal ingrediënten van een ideaal energiesysteem ontbreekt. Dat hoeft ook niet want de snelheid waarmee duurzame bronnen worden gerealiseerd, gaat nog altijd sneller dan de vraag die we creëren door het gebruik van duurzame technieken. Daarnaast ligt het ook niet voor de hand dat de gehele gasvervangingsvraag zal worden ingevuld door elektriciteit. Bij hoogbouw zijn warmtenetten in de vorm van WKO of stadsverwarming al jaren gangbare energiebronnen.

Hieronder puntsgewijs de zes redenen die Wynia in zijn column benoemt. Cursief een korte samenvatting van de argumentatie die Wynia levert.

De hele column van Syp Winia kunt u hier lezen.

1. Het gasverbod is contraproductief

Het gasverbod helpt niet tegen CO2-uitstoot. Huizen gaan er juist meer gas door verbruiken volgens de wetenschap.

Wat Wynia stelselmatig doet, is het door elkaar halen van gasverbruik door centrales voor de opwekking van elektriciteit en het gebruik van aardgas als energiebron in woningen zelf. Er is en komt geen verbod op het gebruik van gas voor het opwekken van centrale energie in de vorm van elektriciteit. Het onderzoek van hoogleraar Mulder, dat Wynia aanhaalt, gaat natuurlijk grotendeels over de bestaande gebouwde omgeving. Nieuwbouwwoningen hebben namelijk een zeer beperkte energievraag en, wanneer ze zijn geëlektrificeerd, gebruiken ze in de winter dus maar beperkt de gascentrale als centrale energiebron. Het onderzoek van hoogleraar Mulder zit daarnaast vol met aannames die gunstig uitpakken voor de gaslobby en zeer ongunstig voor duurzame technieken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan rendementen van warmtepompen (factor 2,5 te laag, check hier bijvoorbeeld gemeten praktijkrendement) efficiëntie van gascentrales (15% te laag), de opbrengst van windenergie in de wintermaanden en het gasverbruik van een nieuwbouwwoning (400 m3 teveel). Voer je onwelgevallige parameters anders in dan blijft nog amper 30% van de claim over. Wat prima is want we zijn zeker niet binnen 15 jaar van het gas af. Lees deze uitstekend onderbouwde blogs van Jasper Vis, waarin aan de hand van gedegen rapporten definitief wordt afgerekend met het idee dat warmtepompen in de winter draaien op een zeer vervuilende energiemix. Voor de zeer beperkte energievraag van nieuwbouwwoningen gaat die redenatie zeker niet op.

2. Het gasverbod wordt met drogredenen aan de man gebracht

We doen het voor Groningen, er is elders echter nog voor eeuwen genoeg en andere landen doen het juist als onderdeel van de verduurzamingsstrategie, want het is een schone brandstof.

Door de beperkte gasvraag van nieuwbouwwoningen is de relatie die Wynia legt met Groningen natuurlijk een zelfbedachte drogredenering. Het invoeren van de wet VET heeft daar geen enkele relatie mee. Over het schrappen van de aansluitplicht voor nieuwbouwwoningen wordt al sinds 2013 gesproken en er zijn navolgbaar vanaf 2015 diverse Kamermoties over ingediend.

Dat aardgasgebruik toeneemt, of in termen van Wynia populair aan het worden is, klopt. De reden daarvan is niet dat huishoudens in andere landen meer gaan gebruiken. Wereldwijd is het gebruik van gas voor het verwarmen van huizen al vier decennia redelijk stabiel (bron) ondanks het feit dat dat er steeds meer huizen bijkomen. De oorzaak van de toename van het verbruik van aardgas ligt in het feit dat meer landen het zijn gaan gebruiken voor hun energiecentrales, de economie in bijna alle landen aantrekt en de relatief koude wintermaanden van 2016 en 2017 ten opzichte van 2014 en 2015 (bron). Daarnaast kiest Duitsland heel nadrukkelijk voor gas als alternatief voor bruinkoolcentrales. Dat lijkt me een redelijk alternatief. Wij zullen niet anders gaan doen als we afscheid nemen van onze kolencentrales. Als er voldoende duurzame elektriciteit is, dan zullen zij en wij die gascentrales gaan voeden met duurzaam geproduceerde gassen.

Daarnaast! Ieder Europees land heeft haar doelstellingen gekoppeld aan Europese overall-doelen. Als landen, die nu vervuilender brandstoffen gebruiken dan gas, dat met aardgas denken te kunnen oplossen is dat hun keus. In NL bestaat meer dan 41% (bron) van het finaal gebruik uit gas. Niet raar dus dat wij dus voor onze CO2-besparingsopgave het ook in die hoek zoeken. Buiten het feit dat we op korte termijn deze hoeveelheid moeten gaan importeren en dan afhankelijk dreigen te worden van onvoorspelbare buitenlandse bronnen.

3. Schijnheilige staat

Als we geen aardgas meer mogen gebruiken dan moet staatseigendom Gasunie ook maar gelijk stoppen met de gashandel, anders ben je schijnheilig bezig.

Het is niet de Gasunie die handelt in gas maar Gasterra. Het aandeelhouderschap van Gasterra berust voor 10% bij de staat, voor 40% bij EBN en 50% bij Shell en Esso. De staat kan daar dus niet zomaar even uitstappen. Daarnaast hebben we nog een flink aantal jaren fossiel gas nodig en kunnen we dus maar beter vooraan bij de knoppen zitten. Je kunt die redenering overigens ook loslaten op veel andere ondeugden die we moeten loslaten maar waar we nog niet los van kunnen komen. Denkt u even mee: verbod op gebruik van CFK-gassen: dan mag de overheid geen airco’s meer installeren in haar gebouwen; verbod op roken in openbare gebouwen; dan moet de overheid alle rokende ambtenaren ontslaan; verbod op gebruik asbest: dan moet de overheid morgen alle gebouwen met asbest slopen. Wat ik ermee wil zeggen, is dat deze argumentatie als een tang op een varken slaat.

4. Het gasverbod is peperduur

Het gaat de corporaties alleen al 108 miljard kosten en volgens de EIB (Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid) gaat de totale operatie 500 miljard euro kosten.

Pardon! Ik dacht dat we het hadden over het gasverbruik van nieuwbouw! Er is namelijk helemaal geen gasverbod voor bestaande bouw. De bedragen die Wynia aanhaalt voor de bestaande bouw passen natuurlijk prima in zijn straatje maar komen rechtstreeks van de corporatie- en bouwlobby, die dit soort bedragen hebben geroepen voor een goede uitgangspositie aan de klimaattafel van Diederik Samsom. In andere opinies heb ik reeds becijferd dat Aedes (lees hier) er stevig naast zit met haar 108 miljard en dat de rekensommen van de EIB de plank volledig misslaan (lees hier). Feit is dat er per jaar 13 miljard euro wordt overgemaakt aan de energiebedrijven door alle huishoudens in Nederland. Die 13 miljard euro is een jaarlijks beschikbare cashflow die ingezet kan worden. En iedereen weet dat die geldstroom jaarlijks zal stijgen. Door slimme financieringsconstructies is van die 13 miljard euro een investeringsbedrag te maken die ergens tussen de 260 en 300 miljard euro ligt. Die miljarden kunnen dan geïnvesteerd worden in isolatie en efficiënte, individuele en/of decentrale en/of centrale duurzame energiebronnen.

5. Het gasverbod is autoritair

Het gasverbod is autoritair, jaagt burgers op kosten en beïnvloedt de levensstijl van de burger. Het is leefstijldwang.

Het door Wynia zo betitelde gasverbod is bedoeld voor nieuwbouw. Mensen die een woning zoeken, zijn geheel vrij om te kiezen voor een gasgestookte bestaande woning of een niet-gasgestookte nieuwbouwwoning. Binnen het aanbod niet-gasgestookte woningen is er een veelheid aan technieken beschikbaar waaruit de klant kan kiezen. De warmtepomp is daar slechts eentje van. Zo bezien was juist de verplichte gasaansluiting een vorm van leefstijldwang en komt er nu juist meer keuze. Daarnaast is het vanaf de allereerste woningwet, begin 20e eeuw, gebruikelijk dat de overheid eisen stelt aan woningen. Mensen kunnen ook niet kiezen voor enkel glas, het vervallen van isolatie, het weglaten van een balkon of een trap zonder leuningen. Is dat ook leefstijldwang?

Dat de initiële kosten van een gasloze nieuwbouwwoning hoger zijn, zal ik niet ontkennen. Maar de initiële kosten moeten worden afgezet tegen de zogenaamde Costs-of-Ownership. Dan blijkt plotseling dat de bewoner over de afschrijvingstermijn van de installaties helemaal niet duurder uit is (check hier de column die ik daarover schreef of deze rekensom om het zelf na te reken). Het NIBUD, dat opkomt voor de portemonnee van de burger, heeft het ministerie van BZK zelfs geadviseerd om 25.000 euro extra hypotheekruimte beschikbaar te stellen voor gasloze woningen die over een jaar genomen evenveel energie opwekken als dat ze gebruiken.

6. Het gasverbod is een zinloos doel op zich

Gas is zo schoon dat andere landen het juist meer gaan verbruiken om te verduurzamen. Het zal het klimaat niet matigen.

Gas geldt al jaren als schoner dan olie en kolen. Wat echter niet wegneemt dat gas een fossiele brandstof is en bijdraagt aan de uitstoot van CO2. De verborgen uitstoot van methaan tijdens de gaswinning wordt overigens niet meegenomen in de vergelijkingen tussen de verschillende fossiele bronnen. Recent internationaal onderzoek (check hier) van TNO heeft aangetoond dat de methaanuitstoot tijdens winning aanzienlijk hoger is dan tot nog toe werd aangenomen. In Amerika zelfs meer dan 60% dan wat de fossiele industrie ons wil doen geloven.

Als gas al ‘schoner’ zou zijn, dan blijft de vraag of de inzet van een ‘schonere’ brandstof een reden is om nog schonere varianten niet in te voeren. Een nieuwbouwwoning die voldoet aan de huidige norm stoot ongeveer 2400 kg CO2 uit per jaar. Een all-electric uitvoering, die verder met dezelfde isolatiewaarden en opwekking is uitgevoerd, doet 2300 kg per jaar. Zo op het oog niet veel verschil dus. Kijken we echter naar de langere termijn, wat je altijd moet doen bij vastgoed, dan verandert het plaatje wel degelijk. Nu ligt de CO2-uitstoot van de energiemix rond de 500 gram CO2/kWh. In 2030 zal dat teruggelopen zijn naar 200 gram CO2/kWh (bron). Op dat moment stoot die nieuwbouwwoning nog slechts 1.000 kg CO2 per jaar uit. De meeste nieuwbouwwoningen zullen echter worden uitgerust met meer solar dan in dit rekensommetje wordt aangenomen. Daardoor dragen ze bij aan het verlagen van de uitstoot van CO2 door centrales in de zomer. Ze creëren immers een duurzamere energiemix in de zomer. De capaciteit van wind is namelijk vele malen groter dan zon en de opbrengst van wind piekt in de wintermaanden. Nieuwbouwwoningen compenseren door het gebruik van zonne-energie dus hun volledige CO2-uitstoot. Sterker nog, door het gas uit te bannen kunnen ze al vrij snel als CO2-positief ingezet worden. Hetzelfde geldt voor goed geïsoleerde woningen uit de bestaande woningvoorraad. Het gasverbod als doel op zich is dus verre van zinloos.

Nog even een ander sommetje. Met één kuub gas kan zo’n 9 kWh warmte worden geproduceerd door middel van een gasketel. Als die kuub gas niet wordt verbrand in de woning maar wordt gebruikt voor de opwekking van elektriciteit in een centrale dan kan daarmee ca. 5 kWh elektriciteit worden geproduceerd. Een warmtepomp maakt daar vervolgens 20 kWh warmte van voor gebruik in de woning. Bij het gebruik van een warmtepomp is het dus veel effectiever om die gascentrale in te zetten voor de productie van energie.

Tot slot

Het gasverbod voor Nederlandse burgers die een nieuwe woning kopen gaat Nederland weer een stukje groener maken. Het draagt op zowel korte termijn als lange termijn bij aan het matigen van de CO2 uitstoot. De bouwsector wordt gedwongen om nieuwe technieken te ontwikkelen en te implementeren die ook weer toegepast kunnen worden in de bestaande gebouwde omgeving. Nederland ontpopt hiermee tot koploper in duurzaam bouwen en maakt haar naam als gidsland meer dan waar.

Dit bericht is met toestemming van de auteur overgenomen van zijn website. Jan Willem van de Groep schrijft over innovatie, bouwindustrie, future technology, duurzaamheid, transitie en aanverwante maatschappelijke thema’s. Hij oprichter van Factory Zero.