NIEUWS - Iran stelde 70.000 gevangenen in voorlopige vrijheid, Nederlandse gevangenissen accepteren voorlopig geen zelfmelders, New Yorkse gedetineerden maken handdesinfectiemiddel: hoe gevangenissen wereldwijd omgaan met het coronavirus.
Gevangenissen zijn uitstekende plekken voor een virus om zich te verspreiden, zeker als ze overbevolkt en onhygiënisch zijn, zoals in veel landen het geval is. Maar tijdens een crisis worden mensen in gevangenissen ook gemakkelijk vergeten (of genegeerd). Hieronder een overzicht van nieuws over hoe gevangenissen wereldwijd omgaan met het coronavirus.
Overbevolking en slechte hygiëne
Er zijn verschillende nieuwsberichten over besmettingen van gedetineerden en gevangenispersoneel in de V.S. Mensen die in Amerikaanse gevangenissen zitten lopen bijzonder risico op besmetting vanwege overbevolking en slechte hygiëne. Jails, waar mensen hun rechtszaak afwachten en korte straffen uitzitten zijn bovendien ‘revolving doors’ en vormen dus ook een gevaar voor de algemene volksgezondheid. Veel mensen zitten in voorlopige hechtenis omdat zij te arm zijn om borg te betalen, niet omdat ze een gevaar zijn voor de samenleving.
Voor de gevangenissen waar mensen langere straffen uitzitten geldt dat de gevangenispopulatie relatief oud en dus kwetsbaar is, omdat in de V.S. al decennialang heel lange gevangenisstraffen worden opgelegd. Gedetineerden hebben relatief vaak een slechte gezondheid, mede door de gevangenisomgeving. Enkele senatoren onder wie Elisabeth Warren hebben publieke en private gevangenissen verzocht hun beleid rondom corona vrij te geven. Het Federal Bureau of Prisons kondigde vrijdag maatregelen aan, onder andere opschorting van bezoek en afhankelijk van populatie en fysieke layout van de gevangenis een aangepast rooster om ‘social distancing’ te faciliteren.
De Britse overheid komt met een noodplan voor gevangenissen. Ook in het Verenigd Koninkrijk zijn veel gevangenissen overbevolkt en onhygiënisch en de populatie is ouder en ongezonder. Mogelijk worden andere gebouwen in gebruik genomen als gevangenissen.
Virusuitbraken hebben bovendien ook grote gevolgen voor gevangenispersoneel. In Nederland gelden voor penitentiaire medewerkers dezelfde RIVM-richtlijnen als voor zorgpersoneel buiten ziekenhuizen: doorwerken zolang iemand geen ziekteverschijnselen heeft. De Britse gevangenissen bieden hun personeel bonussen aan om eventuele tekorten op te vangen.
Bezoek opgeschort
Bezoeken en verloven in Nederlandse gevangenissen worden voorlopig opgeschort, met ruimere mogelijkheden voor telefonisch contact en waar mogelijk skype. Noodzakelijk bezoek van advocaten en bezoek van ouders of verzorgers aan jongeren in jeugddetentie kan wel doorgaan. Amerikaanse gevangenissen op federaal en staatsniveau hebben alle bezoek opgeschort; de vraag is of er (betaalbare) alternatieven zijn voor contact omdat telecommunicatie vaak in handen is van commerciële bedrijven. Britse gevangenissen laten bezoek zoveel mogelijk doorgaan, mits bezoekers geen ziekteverschijnselen hebben.
In Italië braken rellen uit nadat was aangekondigd dat bezoek zou worden opgeschort of gelimiteerd. Minstens twaalf gedetineerden zijn overleden, waarvan de meesten door een overdosis aan medicijnen die zij tijdens de rellen wisten te bemachtigen op de medische afdeling. Tientallen gedetineerden ontsnapten, waarvan er een aantal nog niet is opgespoord. Op sommige afdelingen werden matrassen en beddengoed in brand gestoken.
In Frankrijk worden verschillende opties overwogen, zoals telefonisch contact vergemakkelijken in plaats van bezoek of maskers uitdelen aan bezoekers (sommige gevangenismedewerkers gebruiken nu overigens oude SARS-maskers die lang over de houdbaarheidsdatum zijn). Met oog op de rellen in Italië is men huiverig een algeheel bezoekverbod in te stellen: het zou als een straf ervaren kunnen worden.
Nieuwe instroom beperken
Frankrijk overweegt ook de uitvoering van straffen uit te stellen om de instroom te beperken. In Turkije worden mensen die symptomen hebben van een infectie niet tot de gevangenis toegelaten maar moeten eerst 14 dagen in isolatie en in behandeling. Ook Amerikaanse federale gevangenissen screenen alle nieuwe gedetineerden en plaatsen ze zo nodig in isolatie of quarantaine.
In Nederlandse justitiële inrichtingen wordt de nieuwe instroom van gedetineerden beperkt om besmetting te voorkomen. Zo hoeven ‘zelfmelders’ die veroordeeld zijn voor relatief kleine delicten voorlopig hun straf niet uit te zitten. Ook vervangende hechtenis voor het niet betalen van een boete of bij weigering van een taakstraf wordt voorlopig opgeschort. Voor een beperkte groep mensen wordt detentie voorlopig geschorst: het gaat om mensen die aan het eind van hun straf zitten en al een groot deel van de tijd buiten de gevangenis verblijven (zij werken buiten en komen alleen doordeweeks overnachten). Op dit moment zijn er nog geen besmettingen in de gevangenissen vastgesteld. Nederlandse gevangenissen zitten niet overvol, zelfisolatie zal als dat nodig is relatief makkelijk zijn.
In de V.S. roepen advocaten en experts de politie op om mensen niet te arresteren voor ‘low-level crime’ en als zij geen risico zijn voor de publieke veiligheid, om zo het aantal mensen in voorlopige hechtenis te beperken. Rechtbanken worden opgeroepen om mensen voor kleine zaken niet voor de rechter te laten komen. In de rechtbank moeten mensen vaak lang wachten in kleine, overvolle ruimtes, waardoor het risico op besmetting toeneemt.
Update 15/3: Ook Nederlandse strafrechtadvocaten verzoeken nu om rechtbanken en gerechtshoven te sluiten. Zittingszalen zijn potentiële besmettingshaarden waar gedetineerden en hun verdediging, rechters, het OM, de pers en publiek bijeenkomen, aldus NVSA-voorzitter Jeroen Soeteman. De aanwezigheid van gedetineerden is een potentieel gevaar, vooral vanwege de manier waarop zij naar een rechtbank worden vervoerd: “Zij zitten doorgaans met zijn zessen in een ruimte zo groot als een keukenblad. Daar hoeft maar iemand te hoesten en iedereen is besmet.” In de brief aan ministers wordt ook gevraagd om het aanhouden en verhoren van verdachten van “minder serieuze zaken” voor onbepaalde tijd uitstellen om te voorkomen dat mensen met te veel in een kleine ruimte moeten zitten.
Invrijheidstelling
Iran heeft aangekondigd om 70.000 gedetineerden in voorlopige vrijheid te stellen. Het is nog onbekend hoe en wanneer de gedetineerden moeten terugkeren. Volgens een VN-rapporteur heeft het virus zich verspreid in Iraanse gevangenissen. Mensen worden vrijgelaten in zoverre dat geen gevaar voor de nationale veiligheid oplevert, maar mensen die een gevangenisstraf van meer dan vijf jaar uitzitten komen niet in aanmerking, op enkele oudere gevangenen na. Dat betekent dat veel politieke gevangen en anderen die op vage veiligheidsgronden gevangen zitten niet worden vrijgelaten. Human Rights Watch roept de overheid op om ook hen vrij te laten.
Britse mensenrechtenorganisaties roepen op om alle (1500 tot 2000) mensen in vreemdelingendetentie in vrijheid te stellen. De organisaties roepen ook op om geen nieuwe immigranten op te sluiten en deportaties voorlopig op te schorten. Justitie wil doorgaan met deportaties, maar het verminderde aantal vluchten maakt dat wel moeilijker. Enkele mensen die vermoedelijk besmet zijn worden in isolatie gehouden in een detentiecentrum vlakbij vliegveld Heathrow. Eind februari werd ook op Schiphol een Chinese asielzoeker met ziekteverschijnselen in quarantaine gehouden, voor hij werd overgebracht naar de reguliere vreemdelingendetentie.
Human Rights Watch heeft de Amerikaanse overheid opgeroepen om groepen gedetineerden die het risico lopen op serieuze gezondheidseffecten door het virus onder toezicht vrij te laten of een alternatieve straf buiten de gevangenis op te leggen. Amerikaanse mensenrechtenorganisaties hebben Immigration en Customs Enforcement (ICE), dat immigranten in het kader van grensbewaking opsluit, opgeroepen mensen vrij te laten. Eerder is al gebleken dat deze detentiecentra overbevolkt en onhygiënisch zijn.
Handdesinfectiemiddel maken
Tot slot nieuws uit de staat New York waar gedetineerden desinfecterende handgel gaan maken, nadat het in de winkels uitverkocht raakte. Maar het is onduidelijk of de handgel beschikbaar is voor de gedetineerden zelf, vanwege het hoge alcoholpercentage (75%). De alcohol kan gemakkelijk worden gedestilleerd en daarom worden handdesinfectiemiddel beschouwd als smokkelwaar. Het gevangenisbedrijf, dat in handen is van de staat, betaalt gedetineerden minder dan een dollar per uur en heeft het uurloon in 25 jaar niet verhoogd. De verontwaardiging hierover is ook groot omdat er in sommige New Yorkse gevangenissen een gebrek is aan zeep en andere hygiëneproducten. Het is ook nog eens lastig om in je armholte te niezen als je geboeid bent.