Femkes laatste zet

Wie dacht dat Femke Halsema rond deze tijd terug zou treden, mag nu de hand opsteken. Drie maanden voor de cruciale Statenverkiezingen, die kunnen leiden tot een definitieve doorbraak van Groenlinks, krijgt Jolande Sap de zware taak een eigen profiel op te bouwen en de verschillende vleugels binnen de partij gedeisd te houden. Sap zal er nog een hele klus aan krijgen, want Halsema laat geen gespreid bedje achter.

Halsema zette een stormachtige ontwikkeling in gang. Met loyale mensen op strategische plekken sleurde ze als leider de partij bij de lurven uit de stoffige hoek van sandaaldragend oud-links. Naast de verantwoorde bekertjes linksdraaiende karnemelk, Budels en donker oerbrood verschenen witte wijn en Marlboro Light.

Naar verwachting zet Sap die lijn voort. Dat kondigde ze zelf al aan, en er zijn weinig redenen om daaraan te twijfelen. Sap is misschien zelfs liberaler dan Halsema. Ze maakt deel uit van de progressief-liberale vleugel van Groenlinks. De WW mag van haar in lengte terug naar een jaar, en als mensen kunnen werken, dan moeten ze dat doen.

Halsema wist met haar jarenlange ervaring hoe ze soepeltjes mensen voor zich kon winnen. Daarmee brak ze door bij een jongere generatie kiezers. Met een zwakke Job Cohen als leider van de PvdA ligt een groot deel van het jonge electoraat van die partij voor het grijpen. Die slag had Halsema kunnen slaan bij de Statenverkiezingen. Nu moet Sap het gaan doen.

Dat is niet bepaald een makkelijke taak. Groenlinks zelf is in de beeldvorming diffuus: dat is de keerzijde van Halsema’s succes. Het beeld dat mensen hadden van Halsema – progressief-liberaal, groen maar niet drammerig, licht anarchistich – associëren velen met de afgetreden partijleider zelf, niet per sé met Groenlinks. Sterker, de vaak uitgesproken wijsheid aan het Binnenhof is dat Halsema als lijsttrekker veel kiezerspotentieel had, maar dat kiezers steeds weer herinnerd werden aan de partij die ze leidde. Daardoor bleef Groenlinks voor velen een eeuwige tweede keuze. Aan Sap de moeilijke taak een helder profiel van Groenlinks neer te zetten door de zweem van onrealistisch milieuradicalisme definitief weg te nemen en een doorbraak te forceren die van de partij een volwaardig alternatief voor de PvdA en linkse D66’ers maakt.

Dat is de uitdaging aan de publieke kant. Maar binnen de partij zal Sap ook genoeg te stellen krijgen. Er zijn nogal wat kaderleden die de progressief-liberale koers van Halsema al die jaren met argusogen bekeken. De dispensatie die Halsema kreeg om voor een derde keer politiek leider te worden, werd niet door iedereen met hetzelfde enthousiasme ontvangen.

Halsema’s dagen waren geteld, en – zoals vaker gebeurt bij partijen in zo’n situatie – daarmee nam de kans op blokvorming binnen de partij en uiteindelijk de fractie toe, mogelijk uitmondend in een nauwelijks verholen knokpartij tussen de verschillende vleugels. Door nu af te treden en Sap op de troon te zetten, haalt Halsema het lont uit dat kruitvat nog voor zij aangestoken kon worden. Halsema zei zelf dat ze nu op kon stappen, in de wetenschap dat Groenlinks bij Sap in veilige handen is. Eventuele oppositie tegen de lijn-Halsema is Kaltgestellt.

Jolande Sap heeft nu drie maanden de tijd om zichzelf neer te zetten voor de Statenverkiezingen, in de hoop dat ze klaar zal zijn voor de Tweede Kamerverkiezingen die – zo hoopt heel Groenlinks – zich al snel zullen aandienen na de val van het minderheidskabinet. Maar juist dan is het meer dan ooit nodig dat Groenlinks en de andere oppositiepartijen erin slagen om de VVD, het CDA en de PVV (en de SGP) te weerhouden van een meerderheid in de Senaat. Daarmee is Halsema’s slimme zet ook een groot risico, dat extra zwaar weegt op de schouders van Sap.