COLUMN - Het Groene Geloof is onzin. Juist in ons huidige, ‘onduurzame’ economische systeem speelt geloof een veel grotere rol.
Afgelopen weekend presenteerde Trouw haar ‘ontdekking’: duurzaamheid is een religie. Twee Trouwredacteuren hadden flink zitten grasduinen in teksten van de Duurzame 100 en andere groene voortrekkers en vonden daarin religieuze zinsneden als ‘het eren van de Aarde’ en ‘heilige opdracht’, en christelijke elementen als de apocalyps, anti-materialisme en boetedoening. Ze stelden zelfs een ‘catechismus’ op, een beknopte geloofsleer die de kernvragen van het Groene Geloof zou samenvatten. Het is op zich best een mooie tekst, maar het heeft weinig met religie te maken.
Jaren geleden – ik weet niet meer waar – hoorde ik een definitie van religie die me sindsdien bij is gebleven: religie is een communicatiesysteem met bovennatuurlijke elementen. Trouw noemt duurzaamheid een religie zonder God en Jezus (voorzover je die kunt scheiden natuurlijk), een ‘seculiere religie’. Dat kan dus niet. Dan blijft alleen het communicatiesysteem over, en dan zijn Facebook, popmuziek, de Tweede Kamer en misschien zelfs de Postcodeloterij ook religies.
Je zou nog kunnen zeggen: ja, maar duurzaamheid is net zo dogmatisch als geloof. Dat is misschien soms zo, maar dat is in ieder geval niet de bedoeling. De wetenschap moet maatgevend zijn. Als biologisch eten of windenergie niet duurzaam blijken te zijn, zouden we het niet moeten willen.
Het probleem met het evangeliseren van duurzaamheid is dat het de groene zaak niet helpt. Een enkeling zal misschien eerder gaan recyclen als hij daarin een ‘heilige opdracht’ ziet, maar voor de meerderheid zal ‘duurzaamheid als religie’ demotiverende connotaties als ‘bekrompen’, ‘onwaar’, ‘fanatiek’ en ‘archaïsch’ oproepen. Zoals een lezer schrijft in een brief aan Trouw: ‘Duurzaamheid als religie, daar wil ik niet bij horen! […] Vanavond eet ik lekker weer eens vlees!’
En het werkt klimaatsceptici in de hand. Hoe heroïsch en verlicht is niet hun strijd tegen het Groene Geloof? Neem bijvoorbeeld Jaffe Vink: het Groene Geloof zou volgens hem de vooruitgang bemoeilijken. Duurzaamheid is destructief doemdenken. Jongens, die apocalyps komt er helemaal niet want onze techniek staat voor niets!
Hier wringt wat mij betreft de schoen: het enige echte geloof dat een rol speelt in het duurzaamheidsdebat is het geloof in techniek, in een technofix. Vink denkt, omdat we zo efficiënt zijn gaan landbouwen, dat we alle bedreigingen voor de mensheid kunnen weg-innoveren. Maar dat is nogal een leap of faith. Ik schreef hier al eerder dat als we in 2050, met negen miljard vleesetende, vliegreismakende aardbewoners, het klimaatprobleem beheersbaar willen houden, we minimaal twintig keer efficiënter moeten gaan produceren: grofweg van 750 gram CO2 per verdiende dollar, naar 35 gram. Dat gaat natuurlijk nooit lukken, en als het al lukt, dan is dat ondanks de Jaffe Vinken van deze wereld.
Juist onze huidige economie lijkt door dit geloof in innovatie veel meer op een religie. Innovatie is het bovennatuurlijke – want zeer onwaarschijnlijke – element van onze economie. En dan heb je ook nog de dogma’s ‘geld is goed’ en ‘groei is goed’. Religieuzer kan haast niet.
Reacties (29)
Religie wordt gedefinieerd zoals het toevallig te pas komt. Interessanter vind ik waaróm ze iets als religie willen wegzetten. Blijkbaar zien de auteurs dat als een degradatie. Hoe religieuzer hoe minderwaardiger, of zoiets. En dat in Trouw.
@1 klopt, door iets een religie te noemen kun je iets inderdaad ‘wegzetten’, een plek geven en je er niet meer druk om maken. Die degradatie wordt door Trouw niet bedoeld, want ze zijn voor groen en voor geloof, maar het is wel het effect (is mijn vrees)
Is het niet zo dat de scheidslijn tussen religie en wetenschap zeer dun is? Bepaalde beoefenaren van de economische wetenschap geven de dogma’s ‘geld is goed’ en ‘groei is goed’ een welhaast natuurwetenschappelijke status.
Daarbij gaan zij uit van het (wederom in hun ogen natuurwetenschappelijke) fenomeen van de ‘rationele mens’ een markt die ’transparant’ is voor alle ‘spelers’. Volgens mij is daar de economische wetenschap zelfs voor een groot deel op gebaseerd (in ieder geval de neoliberale variant).
Het is een gebedsmolen van mantra’s die gestaafd wordt door cijfers, grafieken en statistieken. Helaas bewijst ook ‘wetenschap’ voor een groot deel alleen wat zij wil bewijzen. En dat geldt natuurlijk vooral als het erom gaat de bestaande verhoudingen voort te laten bestaan.
Innovatie is niets bovennatuurlijks maar iets menselijks.
Innovatie is niets onwaarschijnlijks, het is op alle plekken waar te nemen in het bijzonder in de westerse samenlevingen.
Innovatie heeft in die westerse samenlevingen een welvaart en welzijn gebracht die in de geschiedenis van de mensheid ongeevenaart is. Dus ja, innovatie, groei – uitgedrukt in geld – is goed.
Trouw heeft de spijker op de kop geslagen: Groen is een geloof. Om precies te zijn een Calvinistisch geloof voor angstige kniepers die zijn overtuigd van de zondigheid van de mens en het vergaan van de aarde als straf voor die zonde.
@3: nee, dat is niet zo. Of in ieder geval niet voor iedere wetenschap. Wetenschap heeft het over feiten, die herhaald kunnen worden, en die ook betwist kunnen worden door met andere herhaalbare experimenten aan te tonen, dat een eerder feit niet klopt. Bij geloof is dat niet mogelijk: je gelooft iets of je gelooft het niet. Bewijzen zijn er niet.
Bij gedragswetenschappen, zoals economie, speelt geloof wel een rol, maar kunnen de geloofsartikelen nog aan worden gevochten. Het geloof in groei kan bijvoorbeeld geconfronteerd worden met feitelijke schaarste, die alsmaar door blijven groeien onmogelijk maakt.
Ik vind deze waanlink van een week geleden hier erg relevant:
https://sargasso.nl/wvdd/wetenschapper-ik-zat-er-vreselijk-naast-in-mijn-kritiek-op-gmos/
Een korte samenvatting voor de mensen die het niet gelezen hebben: Een klimaatwetenschapper die jarenlang tegenstander was van genetische modificatie realiseert zich dat hij dezelfde onzinredenaties gebruikte als klimaatsceptici en geeft toe dat hij fout zit. Hij verwijst ook naar de komende voedselcrisis en wijst GMO aan als (deel van) de “technofix”
@4: innovatie, innovatie, innovatie… Hups, en plots is innovatie welvaart en welzijn en dan ineens groei, en meteen uitgedrukt in geld… Sorry hoor, maar je springt van de hak op de tak.
@4 innovatie is iets menselijks, maar de innovatiesprong die we moeten maken is zo groot dat het bovennatuurlijk aandoet, een Herculeswerk.
Pedro heeft gelijk: de spontaniteit van innovatie is zo spontaan nog niet. Dat is hard werken.
@6 Genetische manipulatie speelt maar zelden een rol in het klimaatdebat. De bekering van die ‘wetenschapper’ vond ik toen en nu nog hoogst propagandistisch.
@4 Innovatie heeft altijd bestaan in de menselijke geschiedenis. Ook in de duistere krochten van die geschiedenis. Besef je hoeveel vindingrijkheid en uitvindersvernuft is gestoken in het ontwerpen van marteltechnieken? ‘Innovatie’ is het vinden van een oplossing voor een probleem, het zegt niets over de aard van het probleem of de intenties van de oplosser. Een betere manier om geld te stelen van de armen is ook innovatie.
Innovatie heeft geen welvaart gebracht, dat heeft de politiek gedaan die de resultaten van innovatie wist aan te wenden voor een algemener belang dan dat van een enkele machthebber.
@4: Je stelt een hoop dingen gelijk aan elkaar en noemt dat allemaal “goed”: innovatie = groei = ongeëvenaarde welvaart en welzijn = geld. Daar ben ik het niet mee eens. Innovatie zit volgens mij bij mensen in de genen: hoe kan iets slimmer, beter, handiger, sneller, korter. Maar het is een a-moraal gegeven, net als een wapen kan dienen om een dier te doden, en dus eten te hebben, maar ook een mens kan doden, kan innovatie als wens en activiteit zowel het goede als het slechte dienen. De guillotine bijvoorbeeld is een innovatie, maar voor mensen die de doodstraf afwijzen een volstrekt irrelevante innovatie en geen verbetering.
Groei is ook een tamelijk vanzelfsprekend gegeven dat je eigenlijk niet zou moeten hoeven af te wijzen. Maar groei van kanker, onkruid en ziekteverwekkers wordt met enthousiasme bestreden. Dus wie zegt dat alle maatschappelijke of economische groei per definitie ok is?
Zo kan innovatie dus ook betekenen: hoe houden we die welvaart en welzijn zonder eventuele kwalijke gevolgen? Is de uitputting van bodem, water en natuur wel nodig? Wanneer wordt groei ook voor mensen schadelijk en hoe voorkomen we dat?
Je hebt er dus allemaal geen geloof voor nodig om je een mening te vormen over de goede en kwade kanten van de relatie tussen economische groei en de natuurlijke omgeving van mensen.
Vergeet niet, dat het over het algemeen de mensen zijn die dit soort vragen stellen, die helpen om problemen op te lossen die landen als China nu hebben, maar die het Westen en de Sovjtet-Unie ook hebben gehad, zoals veel te sterke smog, giftige rivieren, verontreinigde voeding. Klakkeloos voor groei=geld=welvaat gaan, is vragen om moeilijkheden.
@9: Gelijke gedachten. Ik typte wat langer door.
Religie is het geheel van niet toetsbare beweringen en wetenschap toetsbare beweringen.
De stelling van Trouw duurzame wetenschap bestaat niet.
@10: Milieu problemen in Nederland zijn opgelost dankzij welvaart, groei en technologische innovaties. Ook kunnen we inmiddels 16.000.000 miljoen mensen van meer dan voldoende hoogwaardig voedsel voorzien en tegelijkertijd landbouwgrond teruggeven aan de ‘natuur’. Van uitputting geen sprake en ook weer dankzij technologische innovaties.
Op het moment dat zich een reëel (milieu) probleem voordoet komt er een oplossing dat is geen geloof slechts een simpele waarneming.
@13: Jij stelt niet de vraag waarom die milieuproblemen zijn opgelost, je zegt alleen dat ze dat zijn terwijl de welvaart in Nederland toenam. Als iets tegelijkertijd plaatsvindt met iets anders hoeft het nog niet de oorzaak of het gevolg ervan te zijn.
Je kijkt ook niet naar het hele systeem: wie zijn die “we”? Dat zijn namelijk ook de bewoners van het regenwoud in Brazilië en bewoners en gebruikers van andere landbouwgebieden die niet in die welvaart van Nederland delen. En “we” geven misschien wel landbouwgrond prijs aan de natuur, maar met grote tegenzin, en bovendien nemen we elders grotere gebieden terug van die natuur ten behoeve van de landbouw.
@13: voedsel, landbouw zijn jouw voorbeelden. Baseer je daar je geloof op innovatie in het algemeen op?
@13: Om die 16 miljoen Nederlanders van hun eten (en andere behoeftes) te voorzien, hebben we aanmerkelijk meer land nodig dan Nederland biedt. Tegelijkertijd met het teruggeven van de natuur hier, worden elders veel grotere stukken natuur opgeslokt om ons hier van ons voedsel te voorzien en om onze milieuproblemen te verplaatsen (ook een “oplossing”).
@16 Volgens mij exporteert Nederland meer voedsel dan het importeert.
@hierboven Voor zover regenwouden worden gekapt is dat vooral het gevolg van:
Toename van welvaart/welzijn in het betreffende land. Ook hier in Europa zijn gedurende de Gouden Eeuw de eikenwouden opgeofferd aan de vraag naar bouwmaterialen.
BSE hysterie waardoor diermeel wordt verbrand en Soja geimporteeerd.
Productie van biobrandstoffen om daarmee een ‘probleem’ te bestrijden wat alleen bestaat tussen de oren van voornoemde nieuwe Calvinisten en in de computermodelletjes van de door hen bezoldigde ‘wetenschappers’.
@17 Goed punt. We produceren zelfs meer dan we op kunnen.
@9, Maar deze discussie gaat niet over het klimaat, het gaat over duurzaamheid. De auteur zelf zegt “De wetenschap moet maatgevend zijn. Als biologisch eten of windenergie niet duurzaam blijken te zijn, zouden we het niet moeten willen.” Ik durf hier rustig te beweren dat biologisch eten absoluut niet duurzaam is en dat GMO’s de potentie hebben om dat wel te zijn.
Wetenschappelijk gezien is er geen argument tegen GMO’s en toch zijn duurzaamheid aanhangers massaal tegenstander. Waarom? Is het mogelijk dat zij zich toch laten leiden door geloof in plaats van feiten? Is het misschien puur toeval dat de wetenschap het met hun eens is wat betreft klimaatverandering?
@17: Ik ben benieuwd naar de cijfers, uiteraard per volume, niet per prijs.
@19 De twee belangrijkste wetenschappelijke tegenargumenten gaan over de onbekendheid met het ecologische effect op de lange termijn van gemanipuleerde genen en over de ongewenste en onbeheerste (natuurlijke) verspreiding van de gemanipuleerde genen. Daarnaast is er een sterk juridisch tegenargument, een genontwikkelaar claimt elk gewas waar ‘zijn’ gen in wordt aangetroffen als zijn intellectuele eigendom.
@20: niet per prijs, niet per volume, niet per gewicht,
maar per noodzakelijk grondoppervlak.
Het gaat om netto invoer en uitvoer, niet om doorvoer
.
@21: Die patentregeling – intellectuele eigendom – is geen argument tegen GMO, maar tegen patentwetgeving.
Lange termijn gevolgen zijn bij nieuwe ontwikkeling altijd onbekend. Hoe langer je de termijn neemt, hoe langer ze onbekend blijven.
Ook geen argument tegen GMO, maar tegen elke nieuwe stof of nieuwe toepassing.
@18: Ok, je weet dus zelf ook negatieve gevolgen van ondoordachte groei en innovatie te noemen.
In Nederland hebben nooit eikenwouden gestaan die zijn omgehakt, ik meen zelfs gelezen te hebben dat er tegenwoordig meer (geplante) bomen zijn/ bos is dan ooit eerder op dit stukje aarde.
Nog even dit, dankzij de groene revolutie, kunstmest, gemechaniseerde landbouw, gemodificeerde gewassen, bestrijdingsmiddelen etc. heeft de wereldbevolking enorm kunnen groeien, al die miljarden te voeden monden, en groeit nog steeds, dat lijkt me pas een bedreiging, de overbevolking, althans relatieve overbevolking.
Ook Malthus had het mis met z’n apocalyptische berekeningen, hij zag de landbouw revolutie niet aankomen. In Tjaad spreek je van overbevolking bij 30 mensen per vierkante km, in Nederland zitten we op 400 plus per vierkante kilometer en nog kan eenieder gevoed worden, met gemak, en dan nog exporteren ook.
Eerst maar eens driftig aan geboortebeperking doen, alleen willen dat de Islamieten en Christenen absoluut niet horen, de geinstitutionaliseerde religies staan hier vierkant in de weg wat dat betreft, die kennen alleen groei modellen.
@25:
Wikipedia:
@25, Google eens op “Peak child”, en bekijk vooraal de TED video van Hans Rosling. De huidige bevolkingsgroei heeft niets met religie of teveel kinderen te maken, maar is simpelweg een uitgroeieffect van hoge geboortecijfers in de jaren 70.
@21, We weten inderdaad niet precies wat de gevolgen zullen zijn van het introduceren van een GMO in de natuur. Misschien leidt dit tot een ras van hyperintelligente vleesetende mussen die de mensheid uitroeien, misschien ook niet. Wat we wel weten is dat de natuur zelf continue bezig is genen te mixen en te verspreiden, zowel tussen organismen als soorten. Hoe denk je dat plantenveredeling werkt? Het verschil is dat de natuur tekeer gaat als een massamoordenaar met een kettingzaag, terwijl GMO wetenschappers opereren als een chirurg met een scalpel.
De kern van dit tegenargument is simpelweg angst, angst voor mogelijke gevolgen. Maar als je ergens bang voor moet zijn is de natuur zelf, niet de menselijke ingrepen.
De oplossing voor het juridische argument is de juridische wetgeving aanpassen, zoals @23 al zei.
@22: Dat zou nog correcter zijn inderdaad.
@25: Zowel gemechaniseerde landbouw als kunstmest (en bestrijdingsmiddelen waarschijnlijk ook) zijn afhankelijk van (eindige, dus niet duurzame) fossiele brandstoffen.
@13: “Milieu problemen in Nederland zijn opgelost dankzij welvaart, groei en technologische innovaties”
De meeste milieuproblemen in Nederland worden opgelost door de overheid, van onze belastingcenten. Ze worden veroorzaakt door bedrijven, die groei boven goed testen verkiezen. De oplossing van de mede door technologische innovaties veroorzaakte milieuproblemen kosten ons welvaart, en de milieuproblemen kosten ons welzijn. Je vertrouwen in technologische oplossingen zonder meer getuigt van een rotsvast geloof.