COLUMN - Technologische vooruitgang zorgt ervoor dat we onze banen verliezen. Dat is de strekking van een recent artikel in Trouw, en was even daarvoor ook al de focus van een special issue van the Economist. Tegelijkertijd is het einde van de werkgelegenheid al vaker aangekondigd, zodat je je af kan vragen waarom nu ineens alle banen zouden verdwijnen terwijl dit eerder niet is gebeurd.
Op zich klinkt het logisch: machines worden steeds efficiënter en zijn steeds beter in staat om taken van mensen over te nemen, zodat mensen hun baan verliezen. Het gaat hier echter vooral om de verdeling van banen tussen sectoren in plaats van de totale werkgelegenheid. Nobelprijswinnaar Paul Krugman illustreert dit aan de hand van een modeleconomie: Stel dat je een economie hebt met zes miljoen inwoners, die elke dag een worstje of een broodje produceren. De helft van de inwoners maakt worstjes en de andere helft broodjes, zodat deze economie elke dag drie miljoen hotdogs produceert.
Nu vindt er een technologische doorbraak plaats in de broodjes-industrie, waardoor het maken van een broodje nog maar een halve dag kost. Als twee miljoen mensen in de broodjes-industrie blijven en vier miljoen in de worstjes-industrie gaan werken, produceert deze economie nu vier miljoen hotdogs, een miljoen hotdogs meer dan voor de technologische vooruitgang. In de broodjes-industrie werken minder mensen, en door alleen naar deze sector te kijken is het makkelijk te concluderen dat banen verdwijnen door technologische vooruitgang. Maar hier is alleen sprake van een verschuiving van arbeid naar andere sectoren, terwijl de gehele productie is toegenomen. Als je de broodjes-sector in dit model vervangt voor de industrie, en de worstjes-sector voor dienstensector, kom je ongeveer op het patroon waar in een groeiende economie de dienstensector steeds groter wordt ten koste van de industrie.
De werkelijkheid is weerbarstiger dan dit gestileerde model. Het is niet eenvoudig om miljoenen mensen naar andere industrieën te verplaatsen, en dit kan tot langdurige werkloosheid leiden in gebieden waar arbeidsplaatsen verdwijnen door technologische vooruitgang. Denk bijvoorbeeld aan ex-industriegebieden in het VK of Wallonië. En zelfs wanneer arbeid makkelijk verschuift van de ene sector naar de andere, kan dit gepaard gaan met inkomensverschillen. De meerderheid van Nederlandse topeconomen voorziet bijvoorbeeld dat technologische vooruitgang de middenklasse uitholt, omdat deze klasse met name zijn banen ziet verdwijnen door technologische vooruitgang.
Tegelijkertijd betekent dit niet dat we niks kunnen doen en alleen maar kunnen afwachten, of proberen technologische vooruitgang tegen te houden. Nieuwe technologie zorgt naast het verdwijnen van oude banen ook voor de creatie van nieuwe banen. Tegenwoordig werken nog maar weinig mensen als telefoonoperator aan een switchboard, maar veel meer als programmeur van iPhone-apps. Dit is wel een lange-termijn argument, en het is dan ook van belang om ervoor te zorgen dat de transitie tussen sectoren zo eenvoudig mogelijk wordt. Hier ligt bijvoorbeeld een rol voor onderwijs voor om- en bijscholing en voor migratiebeleid om verhuizen makkelijker te maken.
In het verleden zijn wel vaker zorgen geuit dat er niet genoeg banen meer zullen zijn doordat technologische vooruitgang bepaalde arbeid overbodig maakt. Toch lijkt de meerderheid van de mensen steeds werk te vinden, ondanks een voortdenderende technologie en stijging van de bevolking. Voorlopig lijkt het verdwijnen van banen door technologie geen reden tot paniek, al zijn er wel redenen om je zorgen te maken.
Reacties (24)
Hoeveel mensen werken tegenwoordig wel niet in -overbodige- managementfuncties, of zijn enkel bezig met speculatie en andere financiële manipulatie?
Hotdogland had ook de keuze kunnen maken om alle broodjesmakers voortaan nog maar halve dagen te laten werken voor hetzelfde salaris. Waarom wordt dat nooit als optie opgeworpen?
En wie gaat die miljoen extra aan hotdogs opeten? De vraag gaat immers niet ineens ook een miljoen omhoog.
Overigens wil ik me bij #1 aansluiten. Met het verdwijnen van bannen door technologisch voortschrijden, worden er steeds meer baantjes bij bedacht die eigenlijk overbodig zijn, een vorm van verborgen werkloosheid. Het zou mij niets verbazen als wat in Nederland regeldruk genoemd wordt, niets anders is dan een soort onbewust mechanisme van de Nederlandse politiek om nieuwe banen te creëren (bij de overheid als controleur, in de particuliere sector als adviseur).
@3: Waarom gaat de vraag niet ineens ook een miljoen omhoog? De producenten maken extra broodjes en worstjes, waardoor ze meer inkomen hebben, dat ze kunnen besteden om extra hotdogs te kopen.
@2: Omdat dan ofwel de loonkosten 2x zo hoog worden, ofwel de medewerkers hun halve salaris verliezen.
Daar zit het grootste probleem. Het is namelijk helemaal geen probleem als we wat meer vrije tijd zouden krijgen. Het enige probleem is dat de resterende werkenden alle inkomen uit productie opeisen, ook het inkomen dat vrij komt, doordat anderen hun baan verliezen. Dan is ook meteen het volgende probleem, dat je terecht constateert, geen probleem meer:
Ook hier is het probleem niet dat de banen verdwijnen, maar dat deze mensen meteen hun inkomen zien verdampen. En dat inkomen verdwijnt dan in de zakken van de verkopers en managers, die zichzelf met mooie praatjes vanuit het middenveld naar de top en hun collega middenklassers met de ellebogen naar buiten hebben gewerkt.
Het is dus geen probleem van technologische vooruitgang, of van banenverlies, maar van inkomensverdeling.
@5: de loonkosten per uur van de broodjesbakkers worden 2 keer zo hoog. De loonkosten per broodje blijven gelijk. Er is geen enkele reden het loon te verlagen.
@4: Er is een grens aan hoeveel hotdogs geconsumeerd kunnen worden, dus je redenering gaat alleen op als de vraag groter is dan het aanbod.
@4: De producenten maken extra broodjes en worstjes, waardoor ze meer inkomen hebben, dat ze kunnen besteden om extra hotdogs te kopen.
Extra broodjes maken kost alleen maar meer geld. Extra inkomen is er pas als die miljoen extra broodjes ook verkocht worden (en ook nog eens voor dezelfde prijs). Bovendien hebben in het kapitalistische systeem niet de producenten het extra inkomen (de lonen gaan immers niet omhoog), maar degenen die het kapitaal leveren voor de machines. En die zijn met dusdanig weinigen dat ze geen miljoen extra hotdogs consumeren.
Mijn voorspelling in het model is dus dat er minder dan 4 miljoen broodjes en worstjes worden geproduceerd en dat dus een deel van de zes miljoen oorspronkelijke arbeiders werkloos wordt. Dat is ook volledig logisch vanuit het oogpunt van de kapitaalverstrekker, die dan immers van het arbeidsoverschot gebruik kan maken om de lonen niet met de productiviteitsstijging mee te laten oplopen.
Vermoedelijk gaat het pas echt hard op het moment dat we met een artificial intelligence op de proppen komen die het menselijke denkvermogen benaderd of overstijgt. Een AI hoeft niet fysiek aanwezig te zijn en heeft daardoor een grote schaalbaarheid. Als bedrijf koop je dan gewoon x capaciteit via ‘de cloud’ om de AI allerlei denkwerk te laten doen.
En ik vermoed dat daarom uiteindelijk juist het meer fysieke en sociale werk zal overblijven. Bijvoorbeeld luiers verschonen of huizen bouwen zal wel altijd mensenwerk blijven. Al is het maar omdat wij als mensen toch in overvloed aanwezig zijn, buitengewoon energie-efficiënt zijn en uit groene grondstoffen worden gemaakt. Al sluit ik niet uit dat met biotechnologie misschien wel robots kunnen worden gemaakt die zelfs daarin voordeliger zijn.
@10, het is dan minstens ironisch dat we luiers verschonen zoveel mogelijk onbetaald willen laten doen als ‘mantelzorg’, ‘participatiemaatschappij’ en ’tegenprestatie’, (en als je rijk genoeg bent huur je een au-pair uit een lagelonenland) en de bouwvakkers halen we onderbetaald uit het Oostblok.
Een aantal taken zullen blijven, het levert alleen geen (voldoende betaalde) banen op.
@10: Dat is niet zo gek gedacht. Je ziet bijvoorbeeld ook dat de zorgsector steeds groter wordt. Dit komt deels doordat we gewoon meer zorg willen naarmate we rijker worden en langer leven, maar deels ook doordat er niet zo heel veel kostenbesparende innovaties zijn geweest in deze sector.
En qua A.I.: The Economist geeft bijvoorbeeld ook aan dat het belangrijker wordt om creativiteit in het onderwijs te stimuleren, omdat dat hetgeen is waarin je je als mens kan onderscheiden van een machine.
Banen verdwijnen met duizelingwekkende snelheid, maar dat is altijd al zo geweest. Er komen ook met duizelingwekkende snelheid banen weer bij. Dat er nu zoveel werklozen zijn heeft te maken met de crisis, niet met de automatisering of mechanisering (10 jaar geleden ging de automatisering/mechanisering ook gewoon door terwijl de werkgelegenheid op peil bleef). Ik verwacht dat de werkgelegenheid weer gaat stijgen na de crisis.
Automatisering/mechanisering is al decennia lang aan de gang, dus horen we al lang aan gewend te zijn.
http://en.wikipedia.org/wiki/Productivity_improving_technologies_(historical)
Of technologie permanent arbeidsplaatsen vernietigt ligt geheel aan keuzes die maatschappijen maken. Wanneer vooraanstaande mensen zeggen dat de machines nu toch echt eindelijk het werk van mensen gaan overnemen dan bedoelen ze dat in de niet al te verre toekomst we een maatschappij zouden kunnen hebben die ervoor kiest (of toestaat) om de hogere productiviteit om te zetten in meer vrije tijd ipv. meer goederen en diensten. Dat hadden mensen vroeger ook al kunnen doen, maar toen pastte het gewoon niet bij de cultuur en mentaliteit.
“De werkelijkheid is weerbarstiger dan dit gestileerde model. Het is niet eenvoudig om miljoenen mensen naar andere industrieën te verplaatsen, en dit kan tot langdurige werkloosheid leiden in gebieden waar arbeidsplaatsen verdwijnen door technologische vooruitgang.”
Ja, het komt voor dat pas de volgende generatie de nieuwe banen krijgt en anders kan het nog steeds jaren duren, daar doen economen soms wel te makkelijk over.
Automatisering brengt extra werkloosheid die proportioneel is met de snelheid van automatisering in het recente verleden (het is een klassieke denkfout, om te denken dat het proportioneel is met de som van alle automatisering in de geschiedenis). Dat wordt problematisch als de automatisering ineens heel snel gaat, dan heb je vlak daarna heel veel extra werkloosheid omdat het gewoon tijd kost om nieuwe banen te creeeren. Het zou kunnen dat we zo’n razendsnelle automatiseringsgolf zullen hebben in de nabije toekomst (omdat dan een grens wordt overschreden waarop kunstmatige intelligentie ineens exponentieel meer dingen van mensen kan overnemen), maar voorlopig zou ik me als Nederlander meer zorgen maken om het feit dat hoe goed je ook bent en hoe hard je ook werkt er altijd een Aziaat is die hetzelfde voor minder geld kan doen.
De consumptie van hotdogs zal niet noemenswaardig toenemen als de productie goedkoper wordt, maar de telefonie is wel flink toegenomen sinds de menselijke operateurs/trices verdwenen zijn.
Ik denk wel dat het programmeren van Apps moeilijker is dan het bedienen van een schakelbord.
M.a.w. niet iedereen die een schakelbord bedienen kan, kan Apps gaan produceren.
En nog belangrijker: in principe zijn 5 app-programmeurs voldoende voor een app die door 1 miljard mensen gebruikt wordt.
De vraag is waar de groei in werkgelegenheid zal zijn.
Zoals anderen al opmerkten: de investeerder koopt machines om minder mensen aan het werk te zetten.
@15:
“M.a.w. niet iedereen die een schakelbord bedienen kan, kan Apps gaan produceren.”
Misschien kunnen ze wel iets in de dienstensector en hun kinderen kunnen natuurlijk wel geschoold worden tot programmeurs.
“En nog belangrijker: in principe zijn 5 app-programmeurs voldoende voor een app die door 1 miljard mensen gebruikt wordt.”
En dus kan de wereld overspoelt worden met goedkope apps. Het is een verschuiving, geen eliminatie.
“Zoals anderen al opmerkten: de investeerder koopt machines om minder mensen aan het werk te zetten.”
De investeerder koopt machines om de productiviteit te verhogen zodat zijn inkomen toeneemt, dat inkomen wil hij uitgeven en daar liggen dus kansen in de dienstensector. Een extreem, maar wel illustratief, voorbeeld is een fabriekseigenaar die dankzij een nieuwe machine een fabrieksarbeider kan ontslaan, maar ondertussen met de extra inkomsten een personal trainer inhuurt.
@16
Maar die trainer huurt hij echt niet fulltime in.
En wie huurt hij allemaal in als hij 100 machines koopt?
@17
Het is maar een voorbeeld, punt is dat hij zijn geld niet in een oude sok stopt (en als hij dat wel zou doen zou de centrale bank ingrijpen). Hij zal het ergens aan uitgeven, misschien aan een personal trainer, misschien aan aandelen, misschien aan een stripper, het maakt voor het principe niets uit: zolang robots geen loon krijgen zal hij het geld toch echt op de een of andere manier aan mensen moeten uitgeven. De economie is al tig keer productiever dan zelfs maar 250 jaar geleden en nog steeds zijn er banen…
@18
Moet je toch eens uitleggen waarom hij het niet in een oude sok stopt, want dat is precies wat we zien gebeuren in de echte wereld.
@19
Hoezo “zien we dat”? De rijken investeren hun geld nog steeds. Grote bedrijven potten wel veel op, maar wat wil je dan ook in de grootste vertrouwenscrisis sinds de jaren ’30… en dat geld potten ze op bij banken die het geld weer investeren. Al eeuwenlang blijkt de “Luddite fallacy” maar niet uit te komen. Waarom zou dat nu ineens veranderen?
Een maatschappij waar machines alleen nog maar voor de rijken produceren is in theorie wel mogelijk maar ik geloof niet dat de rijken dat zelf willen want wat is geld waard als je andere mensen er geen dingen voor laat doen (uiteindelijk straalt het toch meer macht uit als een mens een palmblad boven je hoofd heen en weer wuift dan wanneer een machine dat doet)?
Het is ook niet waar dat alleen de superrijken profiteren van automatisering, ook de ingenieurs e.d. verdienen eraan en die gaan hun geld echt niet allemaal oppotten op de Kaaiman-eilanden.
@20.
Hoe zat het ook al weer met het gestalde geld in de belastingparadijzen. Daar gebeurd niets mee.
http://www.telegraaf.nl/buitenland/21583848/___14_biljoen_in_belastingparadijzen__.html
Grappig die mensen die lullen dat als er minder belasting betaald zou moeten worden, er meer geïnvesteerd zou worden. Tuurlijk. Slaap lekker.
@21:
Dat geld wordt gewoon geinvesteerd. Als er helemaal niets mee gebeurt merken de centrale banken dat de inflatie wegvalt en nemen ze maatregelen (geld drukken om te investeren). Belastingparadijzen zijn trouwens ook niet bepaald een nieuw fenomeen.
Het is echter veel simpeler dan dat: de grondstoffen en mensen gaan nergens heen wanneer geld wordt opgepot en de rijken kunnen niet de verleiding weerstaan om hun geld te gebruiken om diensten van andere mensen te krijgen en macht te verkrijgen. Ik denk dat maar weinig rijken zitten te wachten op een wereld waar ze geen personeel, artiesten, kunstenaars, adviseurs, loopjongens, etc… hebben maar alleen maar robots om zich heen. Ze lopen zelf ook een hoop welvaart mis als ze niets aan menselijke diensten uitgeven.
@20
Ik zeg ook niet dat alleen superrijken profiteren van de automatisering.
Het is gewoon een feit dat rijken (1%) in de V.S. niet al hun besteedbare inkomen (ik zou Stiglitz erbij moeten pakken, maar zo uit mijn hoofd iets van 20%) ook daadwerkelijk besteden en de rest wel het overgrote deel.
Dat heeft niet specifiek met technologische ontwikkeling te maken hoor maar meer met inkomensverdeling, maar de gedachte dat ‘de rijken hun geld investeren’ gaat maar gedeeltelijk op.
@23:
Hoe kom je erbij dat de Amerikaanse rijken maar 20% van hun inkomen besteden? Misschien geldt dat voor directe inkomsten maar de rest wordt wel degelijk gestopt in bv. aandelen of opgeslagen in banken die het geld weer investeren. Feit blijft trouwens dat als geld echt per saldo in een oude sok wordt gestopt het geld van alle andere mensen weer meer waard wordt dus dan kan bv. de middenklasse weer meer aan diensten besteden (niet meer in termen van het absolute aantal euro’s maar wel meer koopkracht).
Ik snap eigenlijk niet waarom het feit dat de dienstensector nieuwe banen creert wanneer andere banen door automatisering verdwijnen (als het niet zo werkte waren we de afgelopen 30 jaar alleen al door de computer miljoenen banen kwijtgeraakt) uberhaupt een discussiepunt is op een forum als Sargasso.