INTERVIEW - Welke ideologie legde de basis voor het desastreuze beleid in de financiële sector? Een gesprek met Hans Achterhuis over beroemde filosofen en hun aanhangers die zich blindstaarden op een vrije markt.
‘Het woord “neoliberaal” lijkt bijna een scheldwoord in de huidige tijd, dat is zeker niet mijn bedoeling.’ Ik ben nog maar net binnen en filosoof Hans Achterhuis vertelt gelijk over de uiteenlopende reacties op zijn boek De utopie van de vrije markt. ‘Ik krijg af en toe mailtjes van mensen die zeggen: “U hebt het verkeerd begrepen. Filosofe Ayn Rand had het niet zo gewild.” Dat kan, maar de visie die ik beschrijf staat toch echt letterlijk in haar boek.’
Hij heeft me bij hem thuis uitgenodigd. Een prachtig appartement met hoge plafonds, grote ramen en een enorme boekenkast, zoals je van een filosoof verwacht. Achterhuis schreef in 2010 het boek De utopie van de vrije markt, over de ideologie die belangrijk is (geweest) voor de kopstukken in de financiële wereld. Ik spreek met hem over de grote filosofen achter het vrijemarktdenken, de staat van de Europese Unie en mijn generatie, die misschien juist een nieuwe ideologie nodig heeft.
Waar komt het idee van een vrije markt vandaan?
‘Een markt die vrij is van overheidsbemoeienis is een vrij recent idee. De grote filosoof achter het vrijemarktdenken, ook bij Mark Rutte en de VVD, is Friedrich Hayek. Hayek zegt dat markten spontaan opkomen, dat je die moet vrijlaten. Dat is een belangrijke lijn in de westerse politiek na de jaren ’90.’
In uw boek vertelt u ook veel over filosofe Ayn Rand, die grote invloed heeft gehad op centraal bankier Alan Greenspan.
‘Ayn Rand hoort er inderdaad ook bij, maar collega’s hebben het liever niet over haar. Filosofen en andere academici nemen haar niet serieus. Maar in Amerika heeft ze echt een cultstatus. Haar boek Atlas Shrugged is een van de meest gelezen boeken in Amerika. Op elke business school krijgen studenten het als lesstof en het boek wordt gratis uitgedeeld op high schools. Indirect heeft ze dus heel veel invloed. Paul Ryan, running mate van presidentskandidaat Mitt Romney , is bijvoorbeeld ook fanatiek aanhanger van Rand. In Amerika is het een belangrijke stroming. Toen het nog goed ging met de economie was de Libertarische stroming ook nog enthousiast over Alan Greenspan, maar nu zeggen ze: “Hij heeft Ayn Rand verraden.” Het is een kwestie van interpretatie. Greenspan en Rand waren in elk geval tot het einde van haar leven vrienden.’
In welke utopie geloofde Ayn Rand?
‘Een hoofdstuk uit haar boek heet The utopia of greed, de utopie van de hebzucht. Ze vertelt het verhaal van superkapitalisten die elkaar beconcurreren en veel geld verdienen. Ze zweren dat ze nooit iets voor een ander zullen doen. “Als iedereen werkt voor zichzelf en zijn eigen belang najaagt, komt het goed.” Het idee van een vrije markt dus. Aan het eind van het boek nemen de superkapitalisten de maatschappij over.’
Wat hebben we van deze filosofie teruggezien in de financiële sector?
‘In Amerika heb je het heel sterk teruggezien natuurlijk. Als er ergens een utopie van de begeerte was, dan was het wel bij de banken daar. In Nederland is het ook doorgedrongen. Alle kopstukken van de vastgoedfraude hadden het boek van Ayn Rand gelezen. Er zijn natuurlijk veel mensen die zeggen: “Maar zo had ze het niet bedoeld, ze was niet uit op roof.” Dat kan. Maar bij de vastgoedfraude was er wel sprake van roof. Het is overigens ook bij gewone burgers terecht gekomen: in de jaren ’90 dachten we allemaal “wat gaat het toch goed met ons” en je bent een dief van je eigen portemonnee als je geen aandelen hebt. Mannen als Rijkman Groenink waren toen enorm populair. Dat was de sfeer.’
In de politiek ook. Links of rechts.
‘In de westerse wereld zijn in de jaren ’90 veel linkse partijen een neoliberale weg ingeslagen. Hayek heeft vanaf de jaren ’40 gewerkt aan een alternatief voor wat zij zagen als communisme: de verzorgingsstaat. Hij werd in het begin uitgelachen, totdat het in de jaren ‘70 economisch misging. Toen hadden zij het antwoord: Thatcher kwam met het boek van Hayek The Constitution of Liberty. Wim Kok, met zijn ideologische veren, heeft daaraan meegedaan. There is no alternative, we moeten deze richting opslaan. Het ging ook heel goed met de Nederlandse economie. Een aantal vooraanstaande economen zeiden: “De tijd van schaarste is voorbij, er komt nooit meer een crisis.”‘
Maar hebben deze vooraanstaande economen dan niet slecht opgelet?
‘Mensen gaan gewoon mee met een tijdsgeest. Dat geldt dus ook voor verstandige economen. Bij het afscheid van Alan Greenspan waren er topeconomen bij elkaar. Eentje zei: “Er zijn toch ook dingen misgegaan?” Hij werd weggehoond. Twee jaar later kreeg hij gelijk.’
Is dat het een gevaar van het blindstaren op een ideologie? In dit geval de vrije markt.
‘Ja. Als filosoof weet ik: als iemand zegt “het kan niet anders,” dan is het een ideologie.’
Dat wordt nu ook vaak gezegd: “Het kan niet anders. We moeten deze bank redden. We moeten verder met de euro.” Is dat ook gevaarlijk?
‘Ik kan dat economisch niet beoordelen, maar mensen die ertegen ingaan worden in elk geval niet serieus genomen. Econoom Arjo Klamer was een van de weinigen die bij de invoering van de euro waarschuwde. Nu is hij samen met onder meer Ewald Engelen het referendum-initiatief gestart en wordt hij gewoon wéér belachelijk gemaakt. Terwijl iedereen over vijf jaar waarschijnlijk denkt: “Hij had toch wel gelijk.” Het vertrouwen in de euro is volledig weg. En geld berust op vertrouwen. Door alleen al de suggestie te wekken dat kleine spaarders geraakt kunnen worden hebben ze iets vreselijks gedaan. Ik denk dat als we op deze weg doorgaan, het vertrouwen steeds verder af zal nemen. De Europese Unie is opgericht om juist meer vertrouwen te scheppen en oorlog te voorkomen, maar wat je de laatste jaren ziet, vind ik vreselijk. Grieken protesteren met teksten als “Merkel is hetzelfde als Hitler.” Burgers in het zuiden hebben het gevoel dat Duitsland het weer aan het overnemen is. Nou, hebben we dat nou gewild met de EU? De boel gaat kapot, dat doet me pijn. Ik vertrouw de Cyprioten niet meer en zij mij ook niet.’
Waarom niet?
‘Ik bedoel niet de gewone Cyprioot, maar de top. Volgens mij is er voor deze deal met Cyprus heel veel geld naar het buitenland gesluisd. Ik keur het niet goed, maar natuurlijk doen ze dat. Als je IJsland vergelijkt met Griekenland, dan zie je dat het eerste land er al bovenop komt. Griekenland niet. Ook Cyprus zal hier niet meer bovenop komen, dat kan niet binnen de euro. Je krijgt een soort haat tussen eurolanden. Dus ik ben heel somber. Ik ben heel erg Europeaan, maar hier word ik somber van.’
Zouden we in Nederland ook niet moeten protesteren?
‘We merken nog te weinig van de crisis om te protesteren. Bovendien gaan we tegenwoordig niet meer de straat op zoals in de jaren ‘60. Mensen van jouw generatie hebben wellicht minder idealen, maar ze hebben wel praktische idealen. Er gebeurt nu veel in de samenleving, van onderop. Er wordt eigen energie opgewekt bijvoorbeeld. Maar zo’n beweging is niet voldoende, het moet ook door de politiek worden opgepakt.’
En doet de politiek dat?
‘Nee. Als ik het filosofisch bekijk, worden de verhalen over een andere economische toekomst niet gehoord of verteld. De enige partij die het er wel over heeft is de Partij voor de Dieren. Ik las vanmorgen een artikel in de krant waarin stond dat de oplossing van de problemen economische groei is. Ik denk dat we de komende tien jaar nauwelijks economische groei zullen hebben. Iedereen denkt: “Over één of twee jaar trekt het wel weer aan. Dat is voorbij. En zo erg is dat niet, het is wel even genoeg.’
Maar voor welke ideologie of visie moet mijn generatie dan nu kiezen? Zowel het communisme als de markt hebben ons teleurgesteld.
‘Markt en staat zijn allebei belangrijk in de toekomst. De markt moet alleen gereguleerd worden, anders wordt er misbruik van gemaakt, dan wordt er geroofd.’
Meer over Hans Achterhuis: Lees zijn boek De utopie van de vrije markt en bekijk een interview met hem in het programma Boeken over Ayn Rand en Alan Greenspan.
Journaliste Frederieke Hegger (@FrederiekeH) interviewt experts over de crisis en de hervorming van de financiële sector.
Reacties (42)
welke ideologie? fasc/commu/social/(neo)keynsian-isme natuurlijk
Een markt die vrij is van overheidsbemoeienis
Neoliberalen zijn alleen tegen overheidsbemoeienis zolang dat hun (graaien) uitkomt, op andere vlakken zoals het beschermen van hun bezit moeten ze het juist hebben van die overheidsbemoeienis.
Lol @ filosofe Ayn Rand
Iemand heeft hier oftewel niet naar het VVD programma gekeken of heeft Hayek nooit gelezen.
Omdat ik op een zaterdagavond na een mooie fietstocht graag mag “filosoferen” over zin en onzin op deze wereld, en ik (ik geef het toe) niet gecharmeerd ben van Hans Achterhuis, heb ik even op een rijtje gezet wat er niet klopt aan zijn beweringen:
“Een markt die vrij is van overheidsbemoeienis is een vrij recent idee.” Mis: Adam Smith (geboren 1723) is de bedenker van dat idee (invisible hand).
“Atlas Shrugged…op elke business school krijgen studenten het als lesstof.” Een roman als lesstof? Keep om dreaming.
“Alle kopstukken van de vastgoedfraude hadden het boek van Ayn Rand gelezen.” Dus al die graaiende patjepeeërs hebben een roman van 1184 bladzijden gelezen? Lijkt me sterk. Die lui hadden het te druk met coke en hoeren.
“…andere economische…de enige partij die het er wel over heeft is de Partij voor de Dieren.” Weer mis: het idee dat economische groei niet de panacee voor alle kwalen is zo oud als de milieubeweging.
“Zowel het communisme als de markt hebben ons teleurgesteld.” Alsof die twee gelijkwaardig zijn. Het communisme heeft alleen ellende opgeleverd. De vrije markt is het enige economische systeem dat ongekende welvaart heeft gebracht, ook voor de minst bedeelden. En ja, er zijn ook uitwassen, en die moeten we bestrijden, maar die vallen in het niet tegenover de voordelen.
De grote fout die Hans Achterhuis maakt is dat hij Ad Nauseum namen als Hayek koppelt met Ayn Rand, zonder echt concreet op de ideeën af te gaan. Hij schetst een verhaal met goedzakken en slechterikken, maar je zou van een respectabel filosoof mogen verwachten dat hij juist een genuanceerd beeld schetst waarin afwegingen worden gemaakt. Hierdoor is Achterhuis niet veel beter dan het gros van de mensen die hem boze mailtjes sturen, die in principe hetzelfde aan het doen zijn.
Praktisch alle moderne economie (ook Keynesianisme) stellen – al dan niet impliciet – dat markten relatief vrij moeten zijn van overheidsbemoeienis. Dat is niet echt een nieuw idee, of überhaupt controversieel. De verschillen zitten ‘em vooral in het “relatief” gedeelte.
Overigens was Hayek voorstander van de verzorgingsstaat, dus ik snap niet echt de negatieve belangstelling rondom hem.
Keynes en Hayek waren ook vrienden tot het einde van Keynes’ leven. Vriendschappen hoeven niet zoveel te zeggen over filosofische overeenkomsten.
De huidige ontwikkelingen in de economie zijn helemaal niet nieuw en onverwacht. In de grondvesten van de economische theorie werd dit proces al beschreven en werd de huidige situatie al voorspeld. Marx beschreef dit al in de 19e eeuw en Schumpeter nam in de 30er jaren van de vorige eeuw deze “Creative Destruction” over; in de economie vindt een proces plaats van kapitaalvernietiging en waardecreatie. Onvermijdelijk wordt continue kapitaal vernietigd en door innovatie nieuwe welvaart gecreëert. Al in die tijd werd voorspeld dat op termijn de rol van de ondernemer en waardecreator zou verminderen en bureaucratische managers en machthebbers een grotere rol zouden gaan spelen. Het systeem zou daardoor vast gaan lopen en er zou een oplossing moeten worden gevonden. In deze context zijn het niet de kapitalisten die de huidige ellende veroorzaken; het zijn de ultieme anti-kapitalisten, de bureaucraten, de bankiers en de overheid die het verrotte systeem in stand houden om te kunnen blijven graaien en daardoor nieuwe innovatie en waardecreatie in de weg staan. De banken hadden nooit gered mogen worden, die bestaan op basis van centraal gereguleerd fictief krediet, dit systeem is inherent verrot en zolang het zelfreinigende vermogen van de markt wordt belemmerd zal dit ook zo blijven. De grootste fout bestaat niet alleen uit het verminderen toezichtsregels; het centrale kredietsysteem voor financiële instellingen is wellicht nog een grotere boosdoener.
De uitkomst voor de Grote Depressie waren niet de harde bezuinigingen. De economie raakte uit het slop door innovatie stimulerende maatregelen, die oorspronkelijk voornamelijk door enkele volhardende partijen werden geïniteerd. Noodzaak is nu om het verziekte financiële systeem te laten vergaan, een stabiele fundering te leggen, maar pas wanneer dit wordt gedaan terwijl ondertussen nieuwe waardecreatie wordt gestimuleerd zal het pas weer vooruitgaan. Met zijn allen tegelijk gaan bezuinigen omdat er slechte tijden aan gaan komen is grotendeels een self-fulfilling prophecy.
Om de markt te reguleren zal er een organisatie moeten zijn die qua wijsheid, moraal en recht zich buiten (het liefst “boven”) die markt bevindt. Zo’n organisatie kan niet bestaan, want de “markt” is niets anders dan het geheel aan transacties tussen individuen en organisaties. Een overheids”dienaar” is net zozeer een onderdeel van de markt als een medewerker van de Albert Heijn: beiden leveren een dienst aan overige marktpartijen en krijgen hiervoor een vergoeding, onttrokken uit die markt. Het enige verschil is dat de overheids”dienaar” zijn/haar diensten ongevraagd levert en de vergoeding met geweld afdwingt.
Aangezien we te maken hebben met imperfecte mensen zal er helaas altijd geroofd worden in een vrije markt. Echter, de geschiedenis heeft ons geleerd dat dit roven slechts toeneemt bij een markt met als belangrijkste speler een machtige overheid.
Het hele idee van een vrije markt is onzin.
Markten werken alleen dank zij regulering, hetzij door een overheid, hetzij door marktpartijen zelf.
In de 17e eeuw leverden wij uitstekende boter, Britse bezoekers schreven dat toe aan de grote hoeveelheid regels.
Eén van de beste markten is de effectenmarkt, voor die ellende ging opleveren door ongereguleerde derivaten, werkte die bijna perfect, door een groot aantal regels.
Die regels kwamen èn van de overheid èn van marktpartijen.
@7:
Als van één persoon is aangetoond dat die niets van economie begreep is het Marx.
“Op elke business school krijgen studenten het als lesstof ”
Namen en rugnummers aub
Als ik google vind ik juist verhalen van scholen die geweigerd hebben, dus volgens de fact club is dit door het gebruik van het woordje elke sowieso een fabel.
Kan er me ook helemaal niets bij voorstellen; je zit daar voor business, niet voor “filosofie.”
“Journaliste Frederieke Hegger (@FrederiekeH) interviewt experts over de crisis en de hervorming van de financiële sector.”
Waarom is Hans Achterhuis een expert eigenlijk?
@9: Grappig opmerking, Objectief, dat van die regels. Als je het zo hardop zegt gaan mensen altijd steigeren bij het woord “regels”. Maar als een scheidsrechter op het voetbalveld de regels loslaat, is er een groot drama. En software is ook eigenlijk alleen maar een georganiseerde set regels.
Vrije economie zonder regels is zoiets als,
1000 mensen 14 dagen in een dorpssupermarkt opsluiten en kijken wat er gebeurt ;-)
De invoering van de euro is op een ramp uitgelopen die overal in Europa armoede veroorzaakt. En waar gaat de discussie hierboven over? Over de problemen van het marktdenken. Terwijl de invoering van de euro toch echt een politieke beslissing is geweest waar de overheden verantwoordelijk voor zijn en waar het “marktdenken” buiten stond.
Hetzelfde geldt voor de hypotheekcrisis in de VS. Men schuift de schuld daarvoor graag de banken in de schoenen, of de derivatenhandel, maar de kern van het probleem is dat Bill Clinton en George Bush enkele banken verplichtten om IEDERE gegadigde een hypotheek te geven, of het onderpand toereikend was of niet. Dat heeft die markt opgeblazen en de economische crisis ingeleid.
Ook het volkomen uit de hand lopen van de overheidsfinancien kan moeilijk als een gevolg extreem marktdenken worden gezien. Daaraan kun je toevoegen dat het kunstmatig laaghouden van de rente ook niet heeft bijgedragen aan het vermijden van bubble en prudent uitgavenbeleid en ook daar ging de markt niet over.
Ik werk al 30 jaar in het bedrijfsleven en ik weet heel goed dat het geen instelling van algemeen belang is en dat menig bedrijf maatschappelijk problemen veroorzaakt. Maar de huidige systeemcrisis is geen crisis van het marktdenken maar een gevolg van de hybris van politiek en overheden.
@9:
Kun je aangeven wat het wezenlijke verschil is tussen “overheid” en “marktpartijen”, anders dan het gebruik van geweld om regels af te dwingen? N.a.v.
@objectief
Als één persoon zijn ideëen verkeerd begrepen en toegepast zijn dan is het wel Marx. Daarnaast draait mijn relaas rondom Schumpeter, die één van de meest invloedrijke centrale grondleggers van de economische theorie is. Hij was ook voor regulatie, omdat een vrije markt tot ongewenste uitkomsten en machtsrelaties leidt. Als je die 70 jaar oude werken leest dan is het bijna schokkend hoe accuraat de ontwikkelingen zijn voorspeld en hoe de huidige crisis ineens een logische context krijgt. Misschien ook niet zo gek, omdat hij natuurlijk refereerde aan een periode waarin de wereld zich in een vergelijkbare crisis bevond.
Doe je huiswerk voor je iets populairs gaat roepen.
@15
“Hetzelfde geldt voor de hypotheekcrisis in de VS. Men schuift de schuld daarvoor graag de banken in de schoenen, of de derivatenhandel, maar de kern van het probleem is dat Bill Clinton en George Bush enkele banken verplichtten om IEDERE gegadigde een hypotheek te geven, of het onderpand toereikend was of niet. Dat heeft die markt opgeblazen en de economische crisis ingeleid”
Absolute flauwekul. Die fabel is al een paar honderd keer debunkt.
“Ook het volkomen uit de hand lopen van de overheidsfinancien kan moeilijk als een gevolg extreem marktdenken worden gezien”
De overheidsfinancien zijn zoals ze zijn als gevolg van de huidige crisis. En de overheid is niet de aanstichter van de crisis; dat is toch echt de financiele wereld. Dat vervolgens allerlei idiote bezuiningsmaatregelen genomen worden die het erger maken en er een centrale bank rondloopt die doodsbang is voor inflatie en dus te weinig doet, maakt de aanstichter niet een andere.
Tsja, wat je nu ziet in de economische wetenschap is precies volgens het boekje van Kuhn: paragdigmawisseling. Het is inmiddels wel overduidelijk, dat er iets grondig mis is met de main-stream economische theorie. Er beginnen genoeg nieuwe ideeen op te komen, maar het kost altijd een hoop tijd voordat die algemeen geaccepteerd worden. Dat is helemaal niet zo raar, dat zie je in elk vakgebied.
We geven miljoenen uit aan CPB modellen die volstrekt onbetrouwbare resultaten leveren. Ondertussen moet Steve Keen, 1 van de 12 economen die de Kredietcrisis wel heeft voorspeld, via een crowdfunding actie 70 000 dollar bij elkaar harken om zijn eigen modellen verder uit te werken:
http://www.kickstarter.com/projects/2123355930/minsky-reforming-economics-with-visual-monetary-mo
@6:
”Overigens was Hayek voorstander van de verzorgingsstaat, dus ik snap niet echt de negatieve belangstelling rondom hem.”
Ik denk dat mensen als Hans Achterhuis, buiten de inhoudelijke meningsverschillen om, Hayek concreet twee dingen verwijten:
1) hij liet zich door het bedrijfleven betalen voor het op misleidende wijze verspreiden van zijn ideeën (o.a. door mee te werken aan het opzetten van een enorm aantal ‘denktanks’ die feitelijk dienstdeden/-doen als frontorganisaties);
2) zijn openlijke geflirt met Pinochet, zelfs lang nadat de mensenrechtenschendingen bekend waren (o.a. door in 1981 een bijeenkomt van zijn Mont Pelerin Society in Viña del Mar te houden, de plaats waar Pinochet zijn criminele coup voorbereidde).
@5:
”Mis: Adam Smith (geboren 1723) is de bedenker van dat idee (invisible hand).”
Dubbemis: Adam Smith was ten eerste geen voorstander van laissez-faire, en ten tweede bedoelde hij met de term ‘invisible hand’, in tegenstelling tot wat veel mensen denken, niet het eigenbelang en zijn zelfregulerende eigenschappen.
(is overal na te kijken, primair in Smiths werk zelf natuurlijk, maar ook op wikipedia is het te vinden; een goed blog over over misvattingen over Adam Smith is overigens http://adamsmithslostlegacy.blogspot.com/ … )
@20:
Ik heb het boek van Achterhuis niet gelezen, maar ik kan me ook wel wat inhoudelijke kritiek op Hayek voorstellen. Als je het over de ideologische fundamenten van kapitalisme wilt hebben, dan ligt dat zelfs veel meer voor de hand.
Overigens is inhoudelijke kritiek op Hayek niet eenvoudig, want de man was een uitermate scherpzinnig en helder denker. In zijn redeneringen zal je dan ook niet veel fouten tegenkomen. De fouten die Hayek heeft gemaakt zitten in zijn aannames.
Nu is dit niet de plek voor een uitgebreide Hayek-kritiek, dus laat ik het kort houden. Hayek ging ervan uit, dat een markt per definitie voor de meest efficiente allocatie van middelen zorgt. Eigenlijk is zijn hele filosofie tot dit punt herleidbaar. Hier zijn twee problemen mee.
Ten eerste is het simpelweg niet waar. Markten zijn instabiel, en al helemaal als je naar asset-markten kijkt, waar altijd financiering bij komt kijken. Een markt wordt gestuurd door koopbeslissingen van mensen. Mensen hebben niet alle benodigde informatie en beslissen niet altijd rationeel; een ongereguleerde markt zal dus op den duur falen.
Ten tweede is het maar de vraag, of efficientie nu het ultieme doel is. Dat is natuurlijk een oordeelskwestie, maar ik denk dat welvaart voor zoveel mogelijk mensen het doel moet zijn. Dat kan best betekenen, dat sommige dingen inefficient verlopen. After all, als we echt efficient zouden zijn, dan zouden we iedereen die met pensioen gaat afmaken, omdat ze niets meer bijdragen aan de productie, en dus voor inefficientie zorgen. Maar dat lijkt me toch niet de bedoeling …
@22:
Ik heb het boek van Achterhuis ook niet gelezen, maar als ik me niet vergis vroeg #6 zich tussen de regels door een beetje af waarom Hayek wel eens als bozerik wordt neergezet (niet per se door Achterhuis dus, maar) door tegenstanders van zijn filosofie in het algemeen.
Verder wel een plusje voor je reactie natuurlijk …
@22:
Hayek had een wantrouwen voor markten waar financiering bij komt kijken, want die zag hij – guess what – als instabiel. Vergeet niet dat hij een van de voorstanders was de Oostenrijkse Business Cycle Theorie. Een heikelpunt waarvoor hij veel kritiek heeft gekregen van J.M. Keynes en Milton Friedman. De theorie stelt dat markten met financiering dmv fractioneel reserve bankieren gedoemd zijn om conjectuurcycli te ondergaan. Want de aard van de financiering verandert namelijk de gehele aard van de markt (in zijn optiek).
Markten kunnen in zijn redenering wel degelijk instabiel zijn. Echter moet je – om hem te kunnen begrijpen – een markt niet individueel zien, zoals je nu doet door asset-based markten te onderscheiden van rest, maar als de gehele private sector. Voor hem is dat één grote markt.
Voorts was hij wel degelijk voorstander van regulering juist voor de bevordering van goede informatie-voorziening vanuit de vraag-kant.
Maar was het ook? Hayek stond er vooral om bekend dat op z’n minst een modicum van marktwerking essentieel was voor een open samenleving. Efficientie was vooral een bijzaak. Het zijn vooral Monetaristen ala Friedman en Keynesianen van de oude stempel die uit zijn op maximale efficientie.
@18: De FCIC (Financial Crisis Inquiry Commission) vond in meerderheid dat de overheid de hypotheekcrisis niet had veroorzaakt maar een minderheid vond van wel. Het gaat bovendien om een rapport van het parlement dat de regering maar ook het parlement van blaam probeert te zuiveren. Men is dus rechter in eigen zaak.
Er zijn bovendien heel wat goede argumenten om van een anzienlijke betrokkenheid van de overheid te spreken. Ik begrijp dat het noemen van bronnen en het geven van argumenten geen usance is op deze website, maar de desondanks geinteresseerden kunnen een samenvatting vinden op wikipedia.
https://en.wikipedia.org/wiki/Government_policies_and_the_subprime_mortgage_crisis
@25
De minderheid/meerderheid split is gewoon over partijlijnen gegaan. En het is onderhand wel duidelijk welke partij de meeste moeite heeft met reality-based policy. (hint; niet de knakkers met een ezel als logo).
Wat andere links voor je; met links naar andere links erin.
http://krugman.blogs.nytimes.com/2009/11/10/armey-of-ignorance/
http://krugman.blogs.nytimes.com/2009/11/02/cre-and-the-cra/
http://economistsview.typepad.com/economistsview/2008/09/it-wasnt-the-co.html
http://largegreenbird.blogspot.com/2010/06/krugman-versus-wingnuts-not-really-fair.html
@24:
Hm, misschien is dit toch wel de plaats voor een uitgebreide Hayek kritiek ;-)
Maar het is zondagavond, dus laat ik het over een andere boeg gooien. Mijn probleem met Hayek, en met de Oostenrijkse school in het algemeen, is dat ze uitgaan van aannames waarvan we inmiddels weten dat ze niet kloppen. En dat is doodzonde, want ik beschouw de Oostenrijkers als de scherpste denkers in de economie. Maar zelfs de scherpste denkers zullen de fout in gaan als ze verkeede aannames gebruiken. Ze konden er niets aan doen; ze hadden simpelweg de juiste informatie niet.
Alle markten aggregeren tot 1 markt hoeft helemaal geen stabiele markt op te leveren. Het kan er net zo goed voor zorgen, dat de instabiliteit alleen maar groter wordt. Maar … dan baseer ik me op wetenschap die er eigenlijk nog helemaal niet was toen Hayek zijn theorien ontwikkelde. Het hele vakgebied systeemtheorie is pas begonnen in de jaren ’50, en kwam pas later met bruikbare resultaten (ik ga hier weer even heel kort door de bocht; als je niet snapt wat ik bedoel, vraag vooral verder).
Hetzelfde geldt eigenlijk voor de Oostenrijkse ideeen over wat geld is; die ideeen zijn gebaseerd op het oude verhaal van Aristoteles, dat door Smith werd herhaald. Het begon allemaal met ruilhandel, en op een gegeven moment werd het handig om geld in te voeren, en goud was daar het handigste spul voor. Later kreeg je dingen als schulden en leningen. Maar er is behoorlijk wat historisch en anthropologisch onderzoek gedaan de afgelopen eeuw; we weten inmiddels, dat dat verhaal niet klopt. Het is precies omgekeerd; het begon allemaal met leningen. De Sumerische tempels leenden zaaigoed en eten aan boeren zodat die graan konden verbouwen, en de boeren betaalden na de oogst terug. Het eerste schrift is ontstaan voor de boekhouding van die schulden. Het zou nog 2500 jaar duren voordat de eerste munten werden geslagen.
In ieder geval, de markt als 1 stabiel iets beschouwen en die verder zoveel mogelijk met rust te laten berust op het idee, dat markten als het ware vrij zijn … onafhankelijk van de overheid. Maar dat is niet zo. Elke markt is per definitie afhankelijk van de overheid, al was het alleen maar voor het handhaven van het contractrecht. En soms gaat het om veel meer. Onze voedselvoorziening gaat weliswaar via een vrije markt, maar wordt ook uitermate streng en nauwkeurig gecontroleerd door de overheid, op kwaliteit.
Het klopt trouwens dat Hayek nogal huiverig was voor assetmarkten, maar helaas hebben zijn navolgers dat niet onthouden.
@27: [Plust voor inhoud!]
In principe klopt het dat de Oostenrijkers werken met verkeerde aannames. Maar hoe wijder een goed gebruikt, des te groter een markt voor dat goed wordt. Goudprijzen zijn bijvoorbeeld heel erg onderhevig aan schommelingen. Altijd al geweest, maar nu meer dan ooit (omdat geen enkel land nog op de goud standaard is!) daarom niet langer meer praktisch om heringevoerd te worden. Maar in de tijd van de goudstandaard was dat wel anders. Goudprijzen zijn in de essentie volatiel, maar toentertijd was dat in veel minder sterkere mate dan nu, omdat goud toentertijd een algemeen geaccepteerd ruilmiddel is.
Als bijgevolg was het minder gevolg voor speculatie; Hoe groter de volume, hoe minder lucratief het wordt om te speculeren. Er zijn namelijk ook minder voedselspeculanten dan onroerendgoedspeculanten, en dat zit ‘em uiteraard in het volume van de voedselhandel. (ik ga waarschijnlijk zelf ook zeer kort door de bocht, dus schroom je niet om er opmerkingen over te maken)
Inderdaad klopt jouw verhaal over geld ook. Alleen weet ik niet of dat anno nu echt veel consequenties heeft. Het maakt inderdaad een aanname van menig econoom kapot, maar je kunt moeilijk erom heen dat geld – ooit uitgevonden om schulden bij te houden – wel een soort van quantum sprong is in het voorkomen van deadweight losses bij economische transacties.
Er is naar mijn veel aan te merken op de ideeën van de Oostenrijkse school, maar ik weet niet of foute aannames betekenen dat hun ideeën fout zijn. Menig goed idee is voortgekomen uit verkeerde aannames. Markten kunnen – in zuivere tegenspraak met Hayek en von Mises – niet op hun zelf staan, maar zijn paradoxiaal genoeg wel het beste startpunt van elke economie. Veel van de Oostenrijkse kritieken op centraal geplande economieën zijn vrij stevig onderbouwd, en nog steeds relevant in het licht van de overregulering in Derde wereldlanden die corruptie en cartelisering in de hand werken.
@28:
O, goud heeft een heleboel eigenschappen waardoor het handig kan zijn als geld. Of zilver; heel lang is zilver eigenlijk het standaardbetaalmiddel geweest. Maar electronen zijn echt een verschrikkelijk stuk handiger. Goud is nu inderdaad een puur speculatie object geworden.
Maar het is sowieso verkeerd om geld vast te pinnen op een fysiek iets; wat je ook neemt, het kan plotseling opraken of juist overvloedig aanwezig zijn. Dat deed Filips II; die heeft zijn rijk vijf keer failiiet geinflateerd, omdat hij alles betaalde met het zilver dat hij met hele vloten uit Zuid-Amerika haalde. Op dit moment controleert China 80 % van de wereldgoudproductie, meen ik; hoe verstandig lijkt het je om goud de basis van ons geldsysteem te maken ?
Dat verhaal over geld maakt heel veel verschil. Elke economische activiteit begint namelijk met schuld. Geld is schuld … je kan geen geld hebben zonder dat daar een schuld bij komt kijken. Als je kijkt naar de ideeen van Smith, en ook een beetje van Hayek, dan komt daar zo’n ideaalbeeld naar voren van de productieve homo economicus, die plotseling op de markt staat met een goedkoop product dat net iets beter is dan dat van zijn concurrenten. Zij koppelen dat aan vrijheid; het is een soort utopia, waar iedereen vrij is om plotseling met fantastische dingen te komen die mensen graag willen hebben.
Dat komt in de praktijk natuurlijk niet voor; je zal moeten investeren voordat je uberhaupt op die markt kan staan. Voordat je een product hebt waarmee je geld kunt krijgen, heb je meestal al geld uitgegeven. Reken bijvoorbeeld maar eens uit hoeveel geld Apple heeft uitgegeven aan de iPad, voordat ze het eerste exemplaar verkocht hadden. De Cost gaet voor de Baet Uyt … onze productieve homo economicus heeft ergens een schuld als hij die markt oploopt. Een schuld betekent een afhankelijkheid. Hij is niet zo vrij als Hayek ons voorspiegelt. Als hij ‘s-avonds thuiskomt van de markt, dan weet hij dat hij morgen zijn bank moet betalen.
Die vrijheid van Hayek en iedereen die hem volgde kent dus beperkingen. Want die vrijheid betekent, dat iedereen eigenlijk gedwongen wordt om schulden aan te gaan. Dat is de enige manier om toegang te krijgen tot de markt. En juist die markt zorgt voor vrijheid, mits hij maar wordt vrijgelaten, volgens de neo-liberalen. Wat zong het Klein Orkest ook alweer ? Alleen als je geld hebt, is de vrijheid niet duur ?
Ik denk eigenlijk, dat Hayek zich dit heel bewust was. Het zijn vooral zijn navolgers, die dit compleet genegeerd hebben. Dat zie je vaker in de economie; de ideeen van de grote denkers worden altijd verprutst door hun navolgers. Smith, Marx, Keynes, Hayek … allemaal misbruikt om bepaald beleid goed te praten, zodat een belangengroep bediend kon worden.
@25
Hey dommerd. Jouw ‘onderbouwing met bronnen’ bestaat uit een (1!) linkje waar nb in de tweede alinea al staat dat je ongelijk hebt. Ga anders gewoon lekker dom doen met de andere dommies op DS jouw lijfsite, waar toch niemand bronnen checkt.
@19: Als vrijwel iedereen het er nu over eens is (zie de reacties…), dat regulering vaak noodzakelijk is, is de paradigmawisseling een feit.
Even een fundamenteel fout en ‘persistent’ idee onderuit halen hoor:
Communisme heeft gefaald omdat falende ideologie, maar kapitalisme faalt nooit, want perfect systeem met ‘soms’ slechte individuen. Als er iets misgaat is het altijd omdat er niet genoeg kapitalisme of niet genoeg vrije markt is.
Ook linkse mensen die zichzelf marxistisch voelen bezigen een afsplitsing van deze gedachtengang. Zij zeggen, nee het Communisme faalde omdat er niet genoeg Communisme was. Communisme is goed, maar Stalin, de bolsjewieken, de maoïsten en al die andere malloten hebben het verpest.
De aanhangers van kapitalisme doen precies hetzelfde want externaliteiten, graaiende bankier, exploiterende bedrijven, sterke lobbies, de vernietiging van het milieu, oneigenlijke oorlogen, dictators, ‘failed states’, bezuinigingen, verlies van soevereiniteit, massa immigratie, doden door werkomstandigheden, too big to failende banken, doorsluizing van het (terecht) publieke naar de private sfeer, egoïsme en de desintegratie van de maatschappij,
Kortom: Exploitatie met een hoofdletter E, Exploitatie ten koste van mens en milieu, Exploitatie over lijken en verkrachtingen.
Dat alles, heeft niets te maken met kapitalisme want Kapitalisme is onfaalbaar, Kapitalisme is Perfect. Al dat slechts wordt veroorzaakt door die malloten en klootzakken die niet het ‘echte kapitalisme’ in ere houden. Die zogenaamde anti-kapitalisten, die bankiers en accountants, die domme politici, die domme mensen, die dictators, die Chinezen. Het zijn de onpuren, de onreine mensen die het verpesten.
Zo zie je maar, de gedachtegang van de inquisitie bestaat nog steeds. Bij de bolsjewieken waren het de Trotskiistische, sociaal fascistische, en anticommunisten die schuldig waren. Er was niet genoeg communisme, dat was het probleem. Communisme was onvermijdelijk, er was geen alternatief, zeiden ze.
De geschiedenis herhaalt zich. Bij de aanhangers van het kapitalisme zijn het de onpure antikapitalistische graaibanken en de bemoeizuchtige antikapitalistische onvrije overheid die de ellende veroorzaken. Er is niet genoeg kapitalisme, dat is het probleem. Alleen kapitalisme kan en mag tot het einde der tijden, er is geen alternatief.
Als je naar een ideologie kijkt, dan moet je ook naar de impliciete waarden en ideeën kijken. Bij communisme is dat de partijdictatuur en deïficatie van de leider. Bij kapitalisme is dat vernietiging van het publieke en ongebreidelde exploitatie. Die impliciete waarden horen evenveel bij de ideologie als de expliciete waarden. Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
@31: Dat ben ik niet met je eens. We moeten inzien dat niet alles te koop is, en dat je dus niet alles moet willen vermarkten. Meer regulering maar in principe wel alles aan de markt over laten is geen paradigmawisseling. Dan zeg je: het idee is perfect, alleen zijn wij sukkels die het niet goed uitvoeren en daarom moet er gereguleerd worden. De simplistische ideologie van de absolute marktwerking is echter gewoon niet het wondermiddel waarmee alle problemen kunnen worden opgelost.
@17:
Waar is de voorspelling van Marx dat het kapitaal zich steeds meer bij enkelen zou ophopen uitgekomen ?
Wie las ooit Das Kapital ?
Het boek heeft met de bijbel, de Koran en Mein Kampf de twijfelachtige eer zeer veel invloed te hebben, terwijl niemand het ooit las.
De enkeling die er ooit aan begon hield na enkele tientallen pagina’s op.
@15:
maar de kern van het probleem is dat Bill Clinton en George Bush enkele banken verplichtten om IEDERE gegadigde een hypotheek te geven, of het onderpand toereikend was of niet
Nee.
Er werd gewoon gefraudeerd met de inkomens, die werden veel te hoog opgegeven, men kreeg de provisie toch wel.
Tweede punt was dat in alle VS regio’s de huizenprijzen zakten, was nog nooit gebeurd.
Daarmee werden de derivaten, pakketten sub prime hypotheken, waardeloos.
@5:
“Een markt die vrij is van overheidsbemoeienis is een vrij recent idee.” Mis: Adam Smith (geboren 1723) is de bedenker van dat idee (invisible hand).
Ook niet waar.
Smith was tegen overheidsbemoeienis met de economie, in de zin van prijzen of lonen vaststellen.
Nergens zag ik ooit dat Smith niet begreep dat elke markt regels nodig heeft.
Ongereguleerde markten bestaan niet.
@31: oeps…. Min 3? Dan zijn er toch nog 3 mensen, die het niet met de rest eens zijn (of die als een stier op een rode lap reageren).
@37 31 was een afgeleid minnetje van 19. Paradigmawisseling omdat economische theorieën gefaald hebben? Het Neo-keynesiasme doet het al 5 jaar vrij goed….
@38: Bernanke is een neo-Keynesiaan. Zijn monetaire stimuleringsbeleid is geen onverdeeld succes.
Bernanke heeft binnen de Fed met meerdere kampen te maken die hij moet accommoderen, plus stevige politieke druk vanuit de Republikeinen, plus een fiscaal anti-stimuleringsbeleid van de federale overheid. Hij zou nog meer moeten doen, maar binnen de grenzen van het haalbare is het niet slecht.
En daarnaast, de economen die Neo-keynesiaanse modellen aanhangen (de romers, krugman , de grauwe, deLong, to name a view) zijn redelijk succesvol geweest de verschijnselen in de crisis te verklaren
@38: OK. Daar ben ik het mee eens. De paradigmawisseling heeft al een paar jaar geelden plaats gehad, zou ook gezegd kunnen worden.