OPINIE - Veel verandert, maar tussen staten blijft ook veel hetzelfde. De retoriek over Oekraïne geeft veel ter overdenking. Hakenkruizen op een nationale vlag, Russen die hun nationale gevoel scanderen op straat. Is het echt en oprecht? Veroorzaakte het ‘westen’ destabilisering en toonde Putin beheersing?
‘Ooit was Europa in tweeën gespleten. De twee delen werden West en Oost genoemd. De tweedeling zelf werd dikwijls betiteld als “Jalta”. Ze werd belichaamd in het beton van de Berlijnse Muur.’ Het zijn de magistrale openingszinnen van het boek In naam van Europa van Timothy Garton Ash over de deling van Europa en de hereniging van Duitsland. (p.7)
Ik vind dat ik een wat luchtige toon heb gekozen in mijn eerste verhalen over Oekraïne. De honger van de Russische beer en de kleumende jager is een mooie metafoor voor Russische diplomatie: de beer zou door het opeten van de jager warmte verschaffen en de beer zou zijn honger stillen. Dat is een mooi ´compromis’, in Russische stijl, met Poetin als drager van een wat lompe traditie.
Het interview met een onderuit gezakte Poetin deed me aan die beer denken, maar ook aan Alice in Wonderland. Alice komt Humpty Dumpty tegen: ‘When I use a word,’ Humpty Dumpty said in rather a scournful tone, ‘it means just what I choose it to mean – neither more nor less.’ Zo zat Poetin daar, betekenis gevend aan woorden zoals hij wilde, met de vrijheid van zijn aanzienlijke macht.
Ontregeld werd ik door het vermelden van een derde wereldoorlog: zou het echt kunnen? In de Baltische staten is de ongerustheid sterk toegenomen en die hebben ervaring met Russen. Maar ook het hoofdartikel van The Economist was niet misselijk: Kremlins belligerence? Daarvoor zou het westen Poetin moeten straffen, maar het gaat wel wat kosten. (8 maart, p. 9) Het leek mij dat het Kremlin verrast was, door de hardnekkige revolte tegen Janoekovitsj, maar van systematische oorlogszuchtigheid is mij niets opgevallen. En oproepen tot een straf, zonder prijs?
Retoriek
Ik vond het vreemde Koude oorlogsretoriek. Natuurlijk, het bewind van Janoekovitsj was alleen in naam een onafhankelijk en soeverein bewind, dus zo raar is het toch niet dat Poetin op de woelingen van het Maidanplein in Kiev reageerde? Hij deed het niet rechtstreeks tegen de revolterende burgers, maar trok een goed voorbereid plan uit een la en overliep de Krim, incognito.
Het leek mij geen big deal, zoals een paar jaar eerder bij het oorlogje in de Kaukasus de reacties ook bedaard waren gebleven. Maar de opwinding was nu behoorlijk: de VS boden een miljard dollar aan, de EU had nog elf miljard euro aan kleingeld liggen. En op het Maidanplein kwamen westerse politici, in vage termen, maar toch duidelijk, hun steun aan de revolte betuigen. Dat leken mij nu weer niet echt vredelievende gebaren of een bijdrage aan de gewenste de-escalatie.
‘Russia’ scanderen betogers op de Krim en zetten de Russische vlag aan de ene kant, aan de andere kant een Oekraïense vlag met een hakenkruis er op. Is er enige grond voor het roeren in de vrees voor bruine horden vanuit het westen? Vanwaar de urgentie tot aansluiting bij Rusland? Is dat een echte behoefte van mensen? Of zijn de demonstranten als provocateurs geïmporteerd?
Ook een vorm van retoriek: NAVO-landen die oefenen in de Zwarte Zee.
Volkenrecht
Alle betrokkenen beroepen zich op het volkenrecht. Dat er Oekraïners zouden zijn, die ‘Russia’ scanderen, wil er bij mij moeilijk in. Oekraïne was in de jaren dertig een wingewest voor Stalin, op de wreedst denkbare manier. De Duitsers hadden bizarre plannen met Oekraïne, een hongerplan. Dat Nikita Chroesjtsjov uit Oekraïne kwam, zegt niet veel over de band tussen Rusland en Oekraïne. ‘Je moet niet ophouden met vechten, als je een nieuwe knuppel wilt zoeken,’ was volgens Milovan Djilas een favoriete uitdrukking van Chroesjtsjov. Hij was als boer uit de Oekraïne een schok voor het westen toen hij met zijn schoen op het spreekgestoelte roffelde.
Garton Ash formuleert een raadselachtige zin, als hij het heeft over de Duitse politiek jegens Rusland: ‘Hoe die er uit moest zien was nog geheel onduidelijk, niet in de laatste plaats omdat niemand nog wist hoe Rusland er uit zou gaan zien. Zo mogelijk nog onduidelijker was of Duitsland, de EG of wie dan ook in het westen een beleid had geformuleerd dat op den duur bijna net zo belangrijk zou kunnen blijken: een Oekraïnepolitiek.’ (p.487) Nadere toelichting ontbreekt.
Frans Timmermans spreekt over schending van de soevereiniteit, bijna in de termen van Kants Naar de Eeuwige Vrede. Daar heb ik wel weer wat aarzelingen: een beetje meer Bismarck zou van mij mogen, schreef ik hier. Er is een revolte in de invloedssfeer van Rusland, er dreigt een scheuring van een cliëntstaat en een oprukken van het westen. Het is ouderwets gedacht, maar Poetin zag de ineenstorting van de Sovjet-Unie als ‘een geopolitiek drama’, dus we hoeven niet verbaasd te zijn dat hij door de gebeurtenissen nerveus wordt.
Dat is ook mijn kritiek op The Economist en het alarmisme in de Baltische Staten. Is er reden voor opwinding? De Baltische Landen zijn NAVO-lid en kunnen zich beroepen op artikel 5 van het verdrag. Poetin weet dat zeer wel en riskeert een gewapend conflict met de NAVO als hij aan die grenzen morrelt.
Transitie
Het probleem van de Oekraïnecrisis lijkt mij, nog steeds, de erfenis van het communisme. Het is een soort vertraagde transitie, die te herleiden is tot de ineenstorting van de volksrepublieken na 1989. Sommige landen maakten haast met de stap naar het kapitalisme, zoals Polen en Tsjechië (Klaus). Andere landen zoals Slowakije (Meciar) en Oekraïne (Kutchma) waren veel terughoudender met hun hervormingen en het importeren van ‘Thatcherisme’. Misschien was die traagheid niet eens onverstandig, want de nomenklatoera leert de westerse ‘onkreukbaarheid’ niet van de ene dag op de andere. Het communisme was te veeleisend en dus werden corruptie en nepotisme gewoon.
De instellingen kregen een democratischer vorm, maar de mentale veranderingen bleven sterk achter. De snelle economische veranderingen, de privatiseringen leidden tot kleptocratie. In Rusland ontstond een kleine kaste van oligarchen, die begrepen hoe de nieuwe systematiek en de oude neiging tot nepotisme gecombineerd konden worden. Het leverde hen miljarden op. In de Oekraïne van Julia Timosjenko ging het niet veel anders. Zo liep de oranje revolutie dood en verdween zij achter de tralies.
En nu opnieuw: als een soort Arabische Lente revolteert het volk tegen corruptie en zelfverrijking. Lijkt het. Want niets is wat het lijkt, in deze gebieden, met een historie van ongelooflijke onderdrukking, zelfverrijking en politieke dirty tricks. Het woord provocatie is in elke nieuwsuitzending te horen.
Wat moeten westerlingen daarmee? Mijn beeld is: geen miljarden toezeggen, geen geopolitieke praatjes, geen openlijke bemoeizucht met interne aangelegenheden. De revolte van Maidan moet een echte revolutie worden. Die speelt zich af in hoofden, in mentaliteiten, in veranderingen van democratische procedures en economische machtsverhoudingen. Kunnen wij daar een bijdrage aan leveren? Ik denk het wel: maar niet met miljarden, wel met stages, trainingsplekken, uitwisseling van mensen, opleidingen en kennis.
Tony Judt, Postwar (New York, 2005)
Timothy Garton Ash, In naam van Europa, (Amsterdam, z.j.)
Milovan Djilas, Gesprekken met Stalin, (Amsterdam, 1962)
Reacties (20)
De toekomst lijkt me belangrijker dan het verleden, Tom.
Komende zomer zal er weer graan groeien in de Oekraïne, waarschijnlijk nog meer dan afgelopen jaar.
Gaat dat graan naar China, zoals de oligarchenclub FC Janoekovitsj dat beoogde?
Of gaat het graan naar Europa, om de prijs hier laag te houden?
En wie krijgt de oogst van 2015, 2016 en de jaren daarna?
Het hangt er helemaal vanaf wie er de baas is in Kiev.
Meestal gaat het niet om mensenrechten of iets abstracts als vrijheid. Meestal gaat het om concrete dingen: energie, grondstoffen, landbouwgrond.
Mijnheer Doormaal vind het annexeren van ander land geen big deal? Het enigste veiligheidsmechanisme dat de wereld heeft in de prullenbak, einde VN handvest en dan geen big deal?
Mijnheer Doormaal heeft geloof ik al de rode loper uitgelegd voor zijn romantische droombeeld van Rus in de keuken:
http://www.nrc.nl/inbeeld/2012/11/04/uitra-nationalisten-en-neo-nazis-lopen-mars-van-de-russen/
Heeft mijnheer Doormwaal wel eens gehoord van het Budapest Memorandum on Security Assurances en wat het betekend voor de wereld als deze even net doet alsof dat verdrag niet bestaat?
http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_weapons_and_Ukraine
De stukjes van Dormaal worden beter
Maar dit zal waarschijnlijk anders worden gezien door de verdedigers van westers imperialisme aan de grens met Rusland,met alle negatieve aspecten die daaruit zullen voortkomen,dit stukje zal door hen worden beschouwd als vloeken in de kerk.
Mijn beeld is: geen miljarden toezeggen, geen geopolitieke praatjes, geen openlijke bemoeizucht met interne aangelegenheden.
De Russische invasie van de Krim is toch geen “interne aangelegenheid”?
Realpolitik moet dan wel van twee kanten komen. Het westen heeft geen enkel belang bij een expansionistisch en militaristisch Rusland aan haar grenzen. Integendeel zelfs. Hoe minder macht voor Rusland hoe beter voor ons.
Geen tijdvak heeft bestaan of er was wel een Supermogendheid waarnaar overige mogendheden zich schikten of zich aan onderwierpen. Met de opkomst van Obama lijkt de Pax Americana aan het verstrijken of zelfs al bezegeld; wellicht kan de aantredende Wacht nu door Rusland worden betrokken. Met die schandelijke (Schultz, Verhofstad etc) EU wordt het niets. Een ordinaire supermarkt door geldzuchtige non-valeurs of regelrechte dieven aangevoerd (volg het laatste Nieuws!)
Rusland is een Christelijk Imperium waarmee Nederland een excellente Geschiedenis heeft. En ook strikt cultureel – wiskunde, natuurkunde, muziek – hebben de Russen ons veel te bieden. Zo zijn er aanwijzingen dat hun onderwijs stukken beter is dan de onze. En ook – zeer gewichtig punt! – is Rusland niet overbevolkt.
Laten wij ons tijdig bij Rusland vervoegen. We hebben nog claims. Laten wij dankbaar zijn dat we onlangs Putin nog een pilsje met de NL koning mochten zien drinken. Dat hadden wij niet verdiend. Verpesten wij het nu niet weer als in 2013.
@6:
HPax, levert dat eigenlijk nog wat op, een baantje als Russische propagandist?
Begin de”verdwenen” reaguurders nu toch wel te missen.
Zo saai die consensus die hier tegenwoordig heerst..
@7: Leuk gesmaald, maar niet serieus op mijn argumenten ingegaan. Maar het is waar, het een is het ander, dus laat maar.
@8 eens. Oeps, weer consensus ;)
@8: Er zijn ongeveer evenveel plussen als minnen voor het artikel dus ik denk dat het met de consensus wel meevalt. Sterker nog, dit is een van de weinige onderwerpen waar nog wat serieus over te discussieren valt. “Wilders is een zak” is een stelling die 99% procent van de reaguurders kan onderschrijven. Hier gaat het nog ergens over.
Vanmiddag in de auto nog aan mijn jonge kinderen proberen uit te leggen waarom ‘we’ een beetje ruzie hebben met de Russen:
Als een sterke jongen in de klas iets afpakt van een ander, dan kan je samen met de rest van de klas doen alsof er niets aan de hand is. Voor iedereen makkelijk, behalve voor het slachtoffer. Maar eigenlijk weet je dan ook dat wanneer die jongen morgen wat van jou afpakt, jij zelf ook niet geholpen wordt door de rest.
Dat was het makkelijke deel, voldoende voor de kinderen. Maar vervolgens zat ik in mijzelf te denken: maar dat wat de sterke jongen afpakt, was vroeger van hem, had hij nooit willen weggeven én is nog steeds heel belangrijk voor hem. Had het slachtoffer en de klasgenoten daar rekening mee moeten houden? Afpakken mag niet, hij had het moeten vragen. Maar als je groot en sterk bent, werkt de wereld anders dan wanneer je klein en alleen bent.
Het verkeer vroeg ondertussen mijn aandacht, waardoor ik deze gedachten niet meer heb uitgesproken, en ik betwijfelde of ik deze oneerlijkheid wel kon uitleggen.
Rusland heeft de Krim zelf aan de Oekraïne cadeau gedaan. Toen zonder grote gevolgen, want het lag toch onder de Russische invloedssfeer. Wat Poetin dus probeert terug te draaien, is dat ze in de Koude Oorlog uiteindelijk aan het kortste eind hebben getrokken en die invloed hebben verloren.
Wat ik dus wil zeggen @12: zo kun je alle Russische militaire actie in het voormalige Oostblok rechtlullen.
De wereld gaat snel en ik lees langzaam. Zeker, de graanpolitiek is van eminente betekenis, de wereldmarkt voor voedsel speelt een grote rol.
Maar geschiedenis ook. Op 27 maart 1994 werd door een pro-Russische president een referendum georganiseerd op de Krim, uitmondend in een voorkeur voor een grotere autonomie van de Krim.
Gisteren had de TV een interview met John Mearsheimer, politicoloog in Chicago. Hij zei ongeveer wat ik heb betoogd: grote mogendheden kijken alleen naar volkenrecht als het hen in de kraam te pas komt: zie de inval in Irak, de oorlog in Afghanistan, etc. Niet goed, wel een feit om mee te rekenen. De problemen rond Georgië in 2008 hadden veel te maken met het idee dat Oekraïne en Georgië Nato-lid zouden worden.
De Europeanen in Kiev bemoeiden zich wat nadrukkelijk met de opstand en dat Poetin dat als agressie ziet en daarop reageert is niet vreemd.
Zijn dit restanten van de Koude Oorlog? Het lijkt er op: de Baltische Staten zijn Nato-lid geworden, dat wil Poetin niet nog eens laten gebeuren nabij zijn grenzen.
Maar verder? Ik hoop dat de onrust in OekraÏne een emancipatie van de burgers is, een strijd tegen nepotisme en corruptie, het veranderen van de oude communistische machtsstructuur. Daar zou Poetin terecht nerveus over moeten zijn.
In de reacties heeft niemand het hierover. Waar is nu de basis voor dat hakenkruis? Vanwaar de angst voor bruine horden uit het westen? Dat is wat ik beter zou willen begrijpen.
Daar ook al… Hier precies hetzelfde. Dat krijg je wanneer je het kapitalisme ongehinderd haar gang laat gaan. Waarom hebben we niets geleerd van de misstanden van eind 19e begin 20e eeuw, toen het kapitalisme ook ongehinderd de vrije hand kreeg?
@14:
Het veranderen van de hiërarchische machtsstructuur, zou ik zeggen. Dit verschijnsel treedt namelijk overal op, waar een dictatuur gevestigd is, en zelfs binnen een democratie, als bepaalde partijen of groepen te lang aan de macht zijn. Binnen de economie is het zelfs nog helemaal normaal. Bedrijven en aandelen gaan over van vader op zoon, zoons van de directeur / eigenaar van een bedrijf komen gemakkelijker op hoge posities binnen het bedrijf, enz. Dat zijn allemaal vormen van hetzelfde verschijnsel.
@Pedro: het mechanisme klopt, maar ik zou niet willen overdrijven. Wij hebben nog een niet gemuilkorfde pers, een onafhankelijk Sargasso, een autonome rechtspraak en soms een egenwijze politicus.
Maar de kleptocratie in Rusland, de privatiseringen van Treuhand en de onbeschaamde zelfverrijking is daar toch wel wat erger.
Maar ik geef toe: we hadden een boel kunnen leren uit de geschiedenis. In het oosten wisten ze van niks, wij wel.
@17: dat het hier een stuk minder erg is dan daar, geef ik grif toe. Wij hebben ons daar met veel strijd gedeeltelijk aan weten te ontworstelen. Vandaar dat ik het zo gek vind, dat we hier langzamerhand terug naar soortgelijke systemen gaan en dat mensen hier zo onbeschaamd voor een terugkeer naar zulke systemen pleiten (slaat niet op jou, dus).
Bijna vergeten: schaliegas.
De Oekraïne bezit enorme schaliegasreserves.
De Oekraïnse bevolking wil aan de ene kant onafhankelijk worden van Gazprom. Maar aan de andere kant wil niemand dat er in zijn achtertuin geboord en gefrackt wordt.
De neoliberale regering in Kiev zal de Westerse oliemaatschappijen met open armen ontvangen om het schaliegas uit de bodem te halen. (Janoekovitsj heeft overigens vorig jaar al een schaliegas-deal met Shell gesloten)
Ik denk dat Greenpeace niet blij wordt, wanneer al die extra fossiele brandstof uit de aardkorst wordt getrild.
De Russen zitten trouwens niet te wachten op de vervuiling, die de schaliegas-industrie nu eenmaal met zich meebrengt.
@0
“een beetje meer Bismarck zou van mij mogen, schreef ik hier. Er is een revolte in de invloedssfeer van Rusland, er dreigt een scheuring van een cliëntstaat en een oprukken van het westen. Het is ouderwets gedacht, maar Poetin zag de ineenstorting van de Sovjet-Unie als ‘een geopolitiek drama’, dus we hoeven niet verbaasd te zijn dat hij door de gebeurtenissen nerveus wordt.”
Dat het valt te begrijpen waarom iemand in een bepaalde positie en met een bepaalde mentaliteit iets doet betekent niet dat die persoon automatisch het recht heeft om te doen wat ie wil doen. In dit geval is Rusland zowel volkenrechtelijk als ethisch fout bezig.