De niet-burgers van Letland

ELDERS - In EU-lidstaat Letland zijn niet alle burgers gelijk voor de wet.

De president van Letland, Raimonds Vejonis heeft het geprobeerd. Hij wilde een eerste stap zetten naar de beëindiging van de discriminatie tussen groepen burgers in zijn land. Maar hij zag vorige week zijn voorzichtige poging stuk lopen op een conservatieve meerderheid in het parlement. Vejonis’ voorstel was om vanaf volgend jaar nieuw geboren kinderen van zogenaamde niet-burgers meteen de Letse nationaliteit te geven. Niet-burgers zijn inwoners van Letland die geen staatsburger zijn, in hoofdzaak mensen die zich in het verleden vanuit andere delen van de voormalige Sovjet-Unie in het land hebben gevestigd. De rechtse Nationale Alliantie, dreigde de regeringscoalitie op te blazen, als het voorstel zou worden aangenomen. Het leidde tot afscheiding van vier leden van een andere coalitiepartner, de Eenheidsfactie, die wel voor het voorstel van de president stemden. Het is tijd om een einde te maken aan de tijdelijke status van de niet-burgers en vooruit te kijken, aldus de voorstanders.

Het belangrijkste argument van de tegenstanders van Vejonis’ voorstel was dat de niet-burgers nu ook al hun kinderen eenvoudig Lets staatsburger kunnen laten worden, als ze dat zelf aanvragen. Ze eisten bovendien dat het Lets als enige taal op alle openbare scholen zou worden ingevoerd. Want alleen zo kun je werken aan een hechte samenleving, het argument dat Vejonis gebruikte in de toelichting op zijn voorstel.

De unieke status van de Letse niet-burgers is een erfenis van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Toen Letland op 21 augustus 1991 de onafhankelijkheid uitriep greep het land bij het bepalen van de nationaliteit terug op de situatie van 1940, het jaar waarin de Sovjet-Unie Letland bezette. Alle oorspronkelijke Letten plus inwoners die geen andere nationaliteit hadden en de Letse lagere school doorlopen hadden (en dus Lets spreken) werden beschouwd als staatsburgers. De inwoners afkomstig uit andere voormalige Sovjet-staten kregen een aparte status: de niet-burgers. Ze hebben een apart paspoort en veel rechten van gewone burgers, maar mogen niet stemmen. Ze kunnen wel visumvrij-reizen, zowel in de EU als naar Rusland. Niet-burgers (met uitzondering van voormalige militairen) kunnen het Letse staatsburgerschap verwerven als ze met goed gevolg een soort inburgeringsexamen hebben afgelegd. Daarbij moeten ze bewijzen dat ze de taal goed te spreken, het volkslied kunnen zingen en de juiste antwoorden kunnen geven op vragen over een sterk nationalistisch ingekleurde interpretatie van de geschiedenis.

Naturalisatie

Het percentage Letse niet-burgers is in de loop van de tijd sterk gedaald. In 1989 was ruim een derde van de Letse bevolking van Russische herkomst. Nu is het percentage niet-burgers ongeveer 11%. Veel van hen hebben gekozen voor het doorlopen van de naturalisatieprocedure, waarin zij onder meer moesten erkennen dat ze tot de bezetters hebben behoord, ook al woonden ze vanaf hun geboorte in het land. Voor sommige oudere Russen die sinds 1940 zelfstandig of met hun ouders -al dan niet gedwongen- naar Letland zijn verhuisd is die stap te groot. Zij leven in volledig Russische gemeenschappen in Dagauvpils en andere steden in het oosten. Kinderen krijgen daar onderwijs in scholen waar uitsluitend Russisch wordt gesproken. Een poging om het Russisch als officiële tweede taal erkend te krijgen mislukte enkele jaren geleden.

Veroudering

Het voorstel van president Vejonis zou het aantal niet-burgers langzaam verder kunnen afbouwen. Het zou, op z’n minst statistisch, ook een bijdrage hebben kunnen leveren aan de oplossing van een ander probleem in Letland: de toenemende veroudering. ‘Een land voor oude mensen‘ kopte deze week een nieuwssite boven een bericht over het toenemend aantal scholen dat wordt ingericht als bejaardentehuizen. Letland krijgt over niet al te lange tijd serieuze problemen door de snel toenemende veroudering van de Letse bevolking. Veel jonge Letten zoeken elders werk. In 2030 zal de bevolking voor de helft bestaan uit mensen boven de 50. Een kwart is dan al gepensioneerd. Het aantal werkenden dat de welvaart in het land, inclusief de pensioenen, moet verdienen daalt. Het openen van de arbeidsmarkt voor immigranten is echter voor de meeste Letten uit den boze.

Het verdorven westen

De Letse journaliste Inga Springe ergert zich aan het conservatieve culturele klimaat in Letland. Ze signaleerde een op Facebook veel gedeelde klacht van een Letse arts over het decadente westen dat gezinnen kapot maakt onder de titel “Democracy with the flavour of paedophilia”. Het bevatte met name een aanklacht tegen Noorwegen, een land waar ‘incest de sociale norm’ zou zijn. Springe ontdekte dat de bron van dit fakenieuws in Rusland lag bij een groep met de naam ‘Russische moeders’, opgericht door een vrouw die een wrok heeft tegen Noorse rechtbanken en sociale diensten. Wat verder gravend vond ze meer verhalen uit Rusland die het teloorgaan van de christelijke familiewaarden in westerse landen aan de kaak stelden. In 2015 werden ze in het parlement gebruikt om een Letse versie van Poetins homofobische wetgeving in te voeren. Deze propaganda splijt de Letse samenleving, schrijft Springe. En die is al zo gespleten door de discriminatie van de niet-burgers.

EU-Commissaris Timmermans meldde deze week dat hij bemoedigende berichten heeft gekregen uit Warschau inzake het conflict over de gewraakte aanpassingen van de Poolse rechtsstaat. Hij zei bereid te zijn naar Polen te reizen voor een dialoog. Als hij daar resultaten boekt kan hij het beste meteen doorreizen naar Riga.