De filosofische baby

Met het krijgen van kinderen komt ook de goede raad. Familie en vrienden vertellen wat je moet doen en laten, waarna je al dat advies beleefd laat verstoffen. Voor de onzekere ouder staat ook een online leger klaar om op alle boertjes-, voeding- en slaapvragen antwoord te verschaffen. Populair zijn ook de hulpboeken, meestal geschreven in een quasi-grappig toontje. Ik heb me ook aan een paar gewaagd, maar na adviezen als ‘vader, zorg dat je genoeg eten in de vriezer hebt, want mama kan voorlopig niet koken’ haakte ik snel af. Uiteraard hebben wij ook het min of meer verplichte Oei Ik Groei in de kast staan, maar eerlijk gezegd word ik niet vrolijk van dat semi-wetenschappelijk geleuter over wat de ‘winkel van gebeurtenissen’ in deze fase weer in de aanbieding heeft.

The philosophical baby: what children’s minds tel lus about truth, love, and the meaning of life van de Amerikaanse neurowetenschapper en filosoof Allison Gopnik is daarom alleen al een verademing: je wordt op volwassen toon toegesproken. In dit boek stelt Gopnik dat we onze baby’s al millennia tekort doen. Baby’s zijn zelden een serieus onderwerp van onderzoek geweest, laat staan van filosofische bespiegelingen. Wat valt er ook te onderzoeken? Je wordt er vaak genoeg aan herinnerd dat baby’s immers niet veel meer doen dan kwijlen, slapen, eten, huilen en poepen.

Gopnik bepleit dat baby’s veel meer kunnen dan we denken. Sterker nog, sommige dingen kunnen ze beter, zoals leren. En ook hebben baby’s meer bewustzijn dan de grote gehaaste mensen die ze later worden, waarover zo meer. Probleem is dat we tot voor kort niets van baby’s wisten. Het ‘ongeschreven blad’ paradigma bleef daarom lang aantrekkelijk. Op het eerste gezicht lijken baby’s ook blanke koppies te hebben. Het empirisch onderzoek heeft het laatste decennium echter een enorme vlucht genomen, zodat we nu meer weten dan ooit tevoren. En, zo stelt Gopnik, we moeten ook onze waardering van baby’s veranderen.

Gopnik beschrijft ondermeer onderzoek waaruit blijkt dat hele jonge kinderen al normbesef hebben en onderscheid kunnen maken in verschillende gradaties van ‘slechtheid’. Een leugentje vertellen dat mag nog wel eens. Iemand slaan, dat nooit. Ook verhaalt Gopnik over onderzoek waaruit heel duidelijk blijkt dat reeds hele jonge kinderen, van nog geen jaar oud, wel degelijk causale verbanden kunnen leggen. Als je deze passages leest, ligt dat best voor de hand. Een kind huilt om iets gedaan te krijgen en heeft doet dat dus met een bepaalde verwachting. Dat weten we allemaal maar al te goed. Maar dit basale, dagelijkse besef heeft nooit weerklank gehad in de laboratoria en ook al niet in de wetenschappelijke literatuur.

Zo komen er wel vaker passages voor in het boek waarvan je denkt: waarom is het beeld van de nietswetende baby nauwelijks aangepast? Neem empathie. Zelfs hele jonge baby’s, van nog geen maand oud, gaan vaak door een fase waarin ze de gezichtsuitdrukkingen van een nabije volwassene imiteren. Het kind heeft zelf nog geen besef van sociale omgang, zo lijkt het, maar kan de glimlachen en verdrietige gezichten wel feilloos nabootsen. Het zijn dit soort alledaagse voorbeelden die het boek levendig maken.

Ronduit interessant is de passage die gaat over hoe het is een baby te zijn. Hoe nemen zij de wereld waar? Gopnik komt tot de conclusie dat baby’s meer bewust zijn van hun omgeving dan volwassenen. Baby’s missen het zogenoemde ‘zoeklicht’ dat het volwassen bewustzijn kenmerkt – de mogelijkheid om aandacht van het ene object naar het andere te verschuiven. Het bewustzijn van de baby is meer als een bouwlamp: het verlicht alles en neemt uiteindelijk ook van alles een beetje in zich op. Jonge kinderen kunnen helemaal opgaan in hun spel, maar ondertussen wel feilloos oppikken dat je een woord gebruikt dat je eigenlijk niet mag zeggen.

Volwassenen kunnen dit volgens Gopnik in één situatie goed nabootsen en zich zo inleven in de wereld van hun kleine kinderen. Ga op reis. Als je in een compleet vreemd land komt, waar je de taal niet kent, de letters vreemd zijn, je de geluiden en geuren niet kan thuisbrengen, dan voel je je wellicht zoals een baby doet. Vandaar dat ze zoveel slapen. Het is vreselijk vermoeiend.  Spelen is hard werken. Of zoals Gopnik het noemt: spelen is het verkennen van mogelijke werelden. Dat is niet niets.

Volgens Gopnik hebben baby’s als het op bewustzijn aankomt, het meeste al wat volwassenen ook hebben en soms dus zelfs een beetje meer. Wat ze missen is een innerlijke ik, een identiteit die alle ervaringen aan elkaar knoopt in een persoon die ze als de kern van zichzelf beschouwen. Dat komt pas met een jaar of drie, vier. Niet toevallig is dat ook het moment dat ze een geheugen krijgen dat hun ervaringen in één historisch verhaal giet.

The philosophical baby is een goed boek voor wie meer wil begrijpen van dat kleine mensje dat zich zo razendsnel ontwikkelt. De titel is wel wat verwarrend, dat is het enige jammere, want het boek gaat uiteindelijk over kinderen tot ongeveer vier jaar oud. Dat maakt de schoonheid, die in wetenschappelijke termen wordt onthuld, er niet minder op. Het boek is niet makkelijk en het is af en toe hard werken om er doorheen te komen. Maar dat is het opgroeien voor baby’s ook.

The philosophical baby is deze zomer in een paperback editie uitgekomen. Er is ook een Nederlandse vertaling beschikbaar. Hier nog een artikel in de New York Times van haar hand.

De kleine filosoof
Gopnik, A. & Gopnik, Alison