Darwinjaar | The trains that never shall meet

Ik had er meer van verwacht. Van het Darwinjaar, bedoel ik. Alle publiciteit tot nu toe beperkt zich voornamelijk tot een eindeloos herkauwen. Het leukste vind ik de open brieven aan Darwin in de Volkskrant. Ik heb ze niet allemaal gelezen, maar ik heb nu wel de indruk dat ieder zijn eigen obsessie met de evolutietheorie heeft. Aan de grens van dit obsessieve spectrum bevinden zich de creationisten. Een aanhanger van deze stroming uit Urk deed een foldertje het licht zien dat hun zaak mijns inziens geen goed deed, zo knullig was de argumentatie.

Wat uit de talrijke historische beschouwingen duidelijk naar voren komt, is hoezeer Darwin midden in de tijdgeest stond. Dat blijkt niet alleen uit het feit dat Wallace een vrijwel identieke theorie opstelde, maar ook uit de talrijke discussies die in die tijd gevoerd werden over bijvoorbeeld de overeenkomsten tussen fossielen en levende dieren, over het idee van een selectieproces en over het concept van mutaties als oorzaak van de waargenomen variatie binnen populaties. Darwin was degene die het allemaal met elkaar verbond. Het aardige van die tijdgeest is echter dat we ook zonder Darwin nu de evolutietheorie zouden hebben. In die zin is de ophemeling van Darwin een tikkie overdreven. Maar ik geef onmiddellijk toe: Darwinjaar klinkt een stuk beter dan Evolutietheoriejaar.

Het is zonneklaar dat de evolutietheorie ons het immens populaire concept van de evolutie heeft gebracht. Tegenwoordig wordt vrijwel alles door een evolutionaire bril bekeken en niet altijd terecht. Maar veel belangrijker dan het evolutieconcept is de existentiële dimensie van Darwins theorie. Door te stellen dat de mens een ontwikkeling uit oervormen is net zoals de andere hedendaagse levensvormen heeft Darwin de mens met beide voeten op de grond gezet. Ineens waren de apen onze neven. Daar is heel wat over afgelachen in zijn eigen tijd, maar de conclusie was onontkoombaar. De mens was niet langer een speciale schepping van God, een kroon op het scheppingswerk, met een semi-goddelijke status geparachuteerd in het voor hem gemaakt pretpark van Eden, maar gewoon een dier onder de dieren, zij het wel een bijzonder dier. Net zoals Galileï een eind maakte aan het geocentrische wereldbeeld heeft Darwin een einde gemaakt aan het homocentrische wereldbeeld. Zonder Darwin hadden we nu misschien geen Partij voor de Dieren gehad.

Na de introductie van de evolutietheorie heeft langzaamaan het idee postgevat dat de veranderingen in de levende natuur met heel kleine stapjes gaan en zich over eonen uitstrekken. Nemen we ons oog als voorbeeld, dan zou dat in vele honderden miljoenen jaren heel geleidelijk geëvolueerd zijn van een lichtgevoelige plek tot een met vloeistof gevulde bol met een lens en een diafragma. En dat is volgens de creationisten (en veel biologen) toch echt onvoorstelbaar. Lang heeft dit idee van een eindeloze reeks kleine stapjes de evolutionaire biologen dwarsgezeten en koren op de creationistische molen gegooid. Gelukkig kwamen Crick en Watson in een ander tijdgeestavontuur met de oplossing: het DNA als drager van de erfelijke eigenschappen. En juist in de structuur van het DNA zit de basis voor enorme sprongen. Als er eens ergens binnen een gen een CG door een TA vervangen wordt blijkt dat als regel gerepareerd te worden door speciale eiwitten. Maar soms treedt er gelijktijdig een aantal wijzigingen in de codevolgorde op (een mutatie) die door de reparatie-eiwitten als legaal bestempeld wordt. Zo kan er dus best in één keer een lensje bovenop de lichtgevoelige plek zijn ontstaan. Een volgende mutatie toverde het vochtlichaam ertussen. En ziet, het moderne oog was zomaar een eind op weg.

Dat is de tijdgeest die ons nu om de voeten spoelt. Dat er niet oneindig veel mogelijkheden zijn die allemaal een keer geprobeerd worden, waarna er vervolgens door natuurlijk selectie iets overblijft dat stand houdt, maar dat er slechts een beperkt aantal (evengoed nog steeds een heel groot getal) mogelijkheden is dat überhaupt in aanmerking komt om tot expressie te komen. Het zijn de stabiele toestanden die door de bewakings- en reparatie-eiwitten als toelaatbaar bestempeld worden. En nou niet gaan jammeren dat er veel meer aan de hand is, het gaat mij alleen maar om de mogelijkheid van sprongsgewijze ontwikkeling. Het is niet zo dat er tienduizend verschillende giraffen zijn geweest met telkens een paar mm langere nek, totdat alleen de huidige giraffe overbleef die de ideale nek bleek te hebben. Er zijn hooguit een paar verschillende lengtes nekken ontstaan en alleen de huidige giraffe trad niet in voedselconcurrentie met andere dieren en bleef dus over. Hij paste perfect in zijn omgeving.

Het idee dat mutaties stabiele toestanden zijn, stabiele expressies van de genen, is natuurlijk takken op het vuur van de creationisten. Want wie kan dat nou toch bedacht hebben, zo’n intelligent systeem met ook nog eens reparatie-eiwitten? Tja, daar valt niet tegen op te roeien. Het laat maar weer eens zien dat de treinen van de evolutie en de religie elkaar nooit zullen ontmoeten.