Hulspas weet het | Leren leven met het multiversum
COLUMN - We leven in een multiversum. Dat werd de NRC-lezer afgelopen zaterdag goed ingepeperd. Het stond op de voorpagina van de krant, op de voorpagina van de wetenschapsbijlage, en dan waren er twee pagina’s in de bijlage met een interview met Andrei Linde en zijn vrouw Renata Kallosh. Heel aardige mensen, deze beide wiskundigen, dat is duidelijk. En ze verkondigen het multiversum. Ons heelal is er slechts één uit vele. Oud nieuws, zult u denken. Zeker. Maar wellicht niet voor NRC-lezers.
Voor de goede orde, we zullen zo’n ander universum van Andrei en Renata nooit betreden, nooit zien, nooit kunnen bewijzen. Het betreft hier namelijk geen natuurkunde maar hogere wiskunde. Tijdens mijn studie natuur- en sterrenkunde leerde ik dat de wiskunde veel meer kan aantonen dan waar de natuurkunde behoefte aan had.
De wiskunde was n-dimensionaal, om maar een voorbeeld te geven, terwijl de natuurkundige er meestal aan vier genoeg had. Een wiskundige vergelijking kon vele wiskundige oplossingen hebben – de natuurkunde had er aan twee genoeg (die heetten dan ‘fysisch relevant’). Want het gaat er in de sterrenkunde niet om wat je kunt berekenen, maar wat je kunt meten. Wat je ziet. De theoretische natuurkunde is allemachtig prachtig (en krachtig), maar niet meer dan een hulpwetenschap, een onderdeel, van de echte natuur- en sterrenkunde, waarin theorie en waarneming hand in hand dienen te gaan. Wat op papier ontstaat, ontleent zijn waarde slechts aan wat je buiten ziet.
In Amerika ligt dat anders. Een zeer groot deel van de zwarte bevolking – zeker van dat deel van de bevolking dat afstamt van slaven – spreekt een eigen Engels. In zijn nieuwe boek Talking Back, Talking Black noemt de Amerikaanse taalkundige 
In plaats van uw tatoeage voor u te vertalen, kan Gzella u wél wat vertellen over het Aramees dus, liefst vierhonderd pagina’s lang is hij aan het woord over een taal waarvan u na afloop weet dat het geen taal, maar een hele taalfamilie is. Die taalfamilie heeft een lange geschiedenis. Die start rond het begin van het eerste millennium voor Chr. en loopt tot op heden door, beslaat dus zo’n drieduizend jaar. Gzella neemt u mee vanaf dat prille begin ergens in Syrië, schetst het beeld van een taal die begint als de taal van een aantal lokale, kleine Arameese stadsstaten, maar die zich al vrij snel weet los te zingen van zijn oorsprong en zich ontwikkelt tot een wereldtaal die gedurende de volgende drieduizend jaar in het hele Midden Oosten wordt gebruikt, terwijl de taal eigenlijk – en dat is behoorlijk uniek – geen “thuisland” meer heeft.
