Kunst op Zondag | Kunstenaarsroman

De kunstenaarsroman komt eraan! Het Huis van het Boek in Den Haag heeft vanaf eind van deze maand een tentoonstelling met 678 van dat soort romans. News from Nowhere, heet de tentoonstelling, naar de gelijknamige roman van William Morris (1834-1896), die de eerste vertegenwoordiger van het genre zou zijn geweest. Een kunstenaarsroman? Wat is dat nu weer voor woord? Het begrip in de neerlandistiek al langer bekend, maar met een andere betekenis dan in de tentoonstelling bedoeld wordt. Het Algemeen Letterkundig Lexicon omschrijft het als ‘die bepaalde soort ontwikkelingsromans waarin de groei van een artistiek personage wordt beschreven’. In het begrip zoals het het museum het hanteert, gaat de roman niet noodzakelijkerwijs over een kunstenaar, maar wordt het gemaakt door een kunstenaar. De kunstenaar is als het ware niet het lijdend voorwerp van het schrijven, maar het onderwerp. Is niet iedere romanschrijver automatisch een kunstenaar? De tentoonstelling laat zien dat er een eigenaardige dubbelzinnigheid is van het woord kunst. Een die iedereen wel aanvoelt, maar die in woordenboeken helemaal niet goed gedocumenteerd is. Aan de ene kant gaat het over, zoals Van Dale dat noemt, ‘het ver­mo­gen om dat wat in geest of ge­moed leeft of daar­in ge­wekt is, tot ui­ting of voor­stel­ling te bren­gen op een wij­ze die schoon­heids­ont­roe­ring kan ver­oor­za­ken’, en dat kan dan op allerlei manieren, zoals door op een trompet te blazen, een plissé te laten zien, een gedicht te schrijven of een schilderij te verven. Maar in de praktijk denken mensen vaak in de eerste plaats aan beeldende kunst. Kunst is zo een synoniem van beeldende kunst Op een kunstacademie (in Nederland) leer je in ieder geval altijd schilderijen en zo te maken, wie uitvoerend kunstenaar in de muziek wil worden gaat naar een conservatorium. Dichtersroman Het is ook die betekenis van beeldend kunstenaar die hier bedoeld wordt. Als voorbeelden van kunstenaars die romans schreven, noemt het museum Salvador Dalí, Yayoi Kusama en Andy Warhol, en verder merkt het op dat er steeds meer ‘beeldend kunstenaars’ romans schrijven. Wat daar dan weer mee bedoeld wordt is niet dat die kunstenaars zogeheten dubbeltalenten zijn, die zowel beeldend werk maken als literatuur (zoals in Nederland Jan Wolkers of Charlotte Mutsaers), maar mensen van wie op de een of andere manier is bepaald dat ze in de eerste plaats beeldend kunstenaar zijn en die dan als beeldend kunstenaar een roman schrijven. “Net als video of installatie”, zegt de toelichting op de website, “wordt het roman zo een medium voor die kunstenaars.” Deze romans zijn daarmee zelf beeldende kunst, zonder dat het geloof ik dan weer specifiek gaat over de typografie. De relatie tussen kunstenaar en roman in kunstenaarsroman is ook weer een andere dan die tussen dichter en roman in dichtersroman. Bij die laatste gaat het er vooral om dat je aan het proza kunt aflezen dat het door een dichter geschreven is, bijvoorbeeld doordat er een speciale aandacht is voor klankeffecten of doordat het proza heel gecondenseerd geschreven is. Maar ik geloof niet dat het voor een kunstenaarsroman nodig is dat je aan de tekst kunt zien dat hij door een beeldend kunstenaar geschreven is. Ieder object De roman a van Andy Warhol heb ik min of meer toevallig in mijn bezit. De Engelse Wikipedia beschrijft de tot stand koming ervan zo: Warhol wanted to write a “bad” novel, “because doing something the wrong way always opens doors”.Four typists were employed to transcribe the Warhol/Ondine tapes. Maureen Tucker, the drummer for the Velvet Underground, was an expert typist. However, she refused to transcribe the swear words and left them out. Het is in onze wereld misschien wel voorbehouden aan beeldend kunstenaars dat alles wat ze aanraken kunst geacht wordt te zijn. De foto’s van Hans van Maanen zijn geen choreografenfoto’s, zelfs als ze balletdansers laten zien. De Fuga a 4 voci in C van S. Vestdijk is geen romanciersmuziek. Het werk van Jeroen Krabbé rekenen we niet tot de acteursschilderkunst. Zij hebben gewoon iets gedaan, soms als amateur en soms als tweede beroep, dat naast hun andere werk stond. Dat beeldend kunstenaars zo’n bijzondere koning-Midas-achtige kwaliteit wordt toegedicht, heeft misschien iets te maken met de grote rol die authenticiteit precies bij beeldende kunst speelt speelt. Een kunstwerk is alleen wat waard als het echt van die of die persoon is. Bij andere kunstenaars is de lijfelijke aanwezigheid zo belangrijk dat authenticiteitsvragen zich niet voordoen (uitvoerend musici, balletdansers) of wordt het kunstwerk per definitie vermenigvuldigd (schrijvers, componisten) zodat er niet maar één ‘authentiek’ exemplaar van het kunstwerk is. In het geval van literatuur zijn veel mensen het er zelfs over eens dat de persoon van de auteur er niet toe doet, dat het gaat om de interpretatie van de lezer. Alleen bij beeldend kunstenaar is het van belang om te weten dat de hand van de meester dit ene werk heeft aangeraakt. En daardoor heeft het denken hierover zich zo kunnen ontwikkelen dat die hand van de meester ook van ieder object een kunstwerk kan maken. Van een pissoir. Van een banaan. Van een opgeblazen knuffel. En zelfs van een roman. Dit artikel verscheen eerder hier. Tentoonstelling 'News from Nowhere', 27 september 2025 tot 01 februari 2026 in Huis van het Boek, Prinsessegracht 30 Den Haag (10 min. lopen vanaf Den Haag Centraal Station.

Door: Foto: © Huis van het Boek - News from nowhere over de Kunstenaarsroman

Closing Time | Nafas Khoramiyan

Nafas Khoramiyan was een muzikaal wonderkind dat zes verschillende instrumenten bespeelt en verschillende prijzen won in Iran.

Hier speelt ze de Tombak, een traditionele Iraanse drum.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Closing Time | The King Will Come

Wishbone Ash is een Britse hardrock/progrock-band die vier albums maakte in de jaren ’70 en grotendeels onder de radar bleef.

Desalniettemin hadden de heren invloed op tal van heavy metalbands, zoals Judas Priest, Metallica, Iron Maiden en noem maar op.

Closing Time | She Moved Through the Fair

_

Gastbijdrage van Gajes

‘She moved through the fair’ is een van de meest populaire Ierse folk songs. Het lied is meer dan 100 jaar oud en door vele artiesten gecoverd, zoals Sinéad O’Connor, Van Morrison maar ook bijvoorbeeld een Nana Mouskouri.

Er is wat onduidelijkheid over de origine van het nummer omdat folk songs vaak spontaan opkwamen, over een gebroken hart, een verkeerd gevallen boom whatever, en vaak zonder muzikale begeleiding.

Closing Time | Samael ft. Vibeke Stene

We hadden hier al een keer Samael (mocht je ‘em gemist hebben, ga luisteren, mooi!), en al een keer de onvolprezen Vibeke Stene, als zangeres van Tristania (mocht je ‘em gemist hebben, ga vooral luisteren, want nog mooier!). Maar die hebben dus ook een keer een samenwerkingsprojectje gedaan, kwam ik gister achter: het nummer Suspended Time. U raad het al: ga vooral luisteren, want… mooi!

 

Closing Time | It Feels So Good

Sonia Marina Clarke (alias: Sonique) begon haar zangcarrière op straat: ze was als 16-jarige dakloos en een maatschappelijk werkster suggereerde dat ze een goede zangstem had.

Wat volgde was een pad richting internationale roem, met bandjes en demo’s en hitjes. Zo was ze onder meer lid van acid house-formatie S’Express. Van DJ Mark Moore kreeg ze een set draaitafels en een mengpaneel, en zo werd ze disc-jockey.

In 1998 had ze een bescheiden hitje met een coverversie van ‘I Put a Spell on You‘ van Screamin Jay Hawkins. Jeugdvriend en DJ Judge Jules drong er op aan dat ze snel met een nieuw nummer moest komen. Sonique had nog wel wat op de plank liggen zei ze, en wees op een bak oude cassettebandjes met demo’s.

Closing Time | …And Justice for Jason

Metallica hoef ik jullie waarschijnlijk niets meer over te vertellen (maar als het geen bel doet rinkelen klink vooral hier of hier). Wat wellicht niet iedereen weet, is dat bij het het vierde album van de band, …And Justice for All, het volume van de basgitaar vrijwel volledig uit de mix is verwijderd. Op aandringen van bandleiders Ulrich en Hetfield, wil het verhaal, die de dood van voormalig bassist Cliff Burton niet hadden verwerkt en daarom de rol van de nieuwe bassist, Jason Newsted, zo minimaal mogelijk wilden houden. Voor meer over die controverse zie hier.

Closing Time | Mercyful Fate

1983 is inmiddels een tijdje terug, maar damn wat werd er mooie muziek gemaakt in die tijd. Mercyful Fate was een invloedrijke band in het vroege begin van de heavy metal. Vanwege de hoge uithalen van zanger King Diamond en de occulte thema’s van hun teksten waren ze ook serieus van invloed op de ontwikkeling van de latere black metal. Héérlijk gitaarwerk ook. Melissa was het debuutalbum van de band.

Closing Time | Naar Sargasso en terug

Een zeemensliedje gemaakt voor de EuroFISHion Song Contest, bij de viering van de Wereld Vismigratiedag 2020.

Dit liedje beschrijft de levenscyclus van de paling, een trekvis die naar de Sargassozee zwemt om aldaar nakomelingen te verwekken, die terugzwemmen naar het ouderlijk leefgebied.

Evenals andere trekvissen (denk aan de zalm, houting, fint, spiering, zeeprik, zeeforel, steur) wordt de migratie van de paling gehinderd door dammen, stuwen en sluizen. En mede door vervuiling door stedelijk en industrieel afvalwater is het aantal trekkende zoetwatervissen is tussen 1970 en 2020 wereldwijd met meer dan 80% afgenomen.

Closing Time | Rebels Without Applause

Rip-Hop Soulcore Crush, dat klikt toch megavet? Naar ik begreep zijn dit de bandleden van de ter ziele gegane metalbands Znowhite en Cyclone Temple, en damn dit klinkt echt heel anders… meer funky, wat meer groove. Ik heb eigenlijk geen flauw idee hoe ik dit zou moeten noemen, qua stijl. Boeit ook niet, want het is leuk. Gaat dat luisteren!

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Volgende