Bijstand, minimumloon, modaal: de cijfers

ANALYSE - Klokwerk was het jaloerse gewijs van links naar rechts en andersom meer dan zat, en zet de cijfers van de verdiensten van een moeder met twee kinderen met verschillende inkomens op een rij. Aan het eind van het artikel een suggestie voor een beter sociaal systeem.

Zoals ze zelf al dacht deed de column van Annemarie van Gaal in het Financieel Dagblad veel stof opwaaien. In die column becijferde ze hoeveel een bijstandsmoeder van twee kinderen aan geld ontving. Bijna tweeduizend euro!

Het werd ontvangen als de zoveelste rechtse-jaloeziecolumn.

Haar conclusie was in ieder geval dat er nodig wat gedaan moet worden aan de belasting op arbeid. Een beetje een rare conclusie, want haar rekensommetje ging alleen over iemand die niet werkt. Over belasting op arbeid noemt ze geen enkel cijfer. Om zo een conclusie te trekken zouden we toch op zijn minst een vergelijking moeten maken.

Nieuwsgierig als ik ben besloot ik daarom dat huiswerk dan maar te doen en snel de cijfers bij elkaar te zoeken: welk inkomen zou een alleenstaande moeder van twee kinderen op de middelbare school per maand hebben met bijstand, werkend voor minimumloon, en met een modaal loon. Hieronder de resultaten.

De cijfers

-> Gemeentelijke vrijstellingen kunnen lokaal nog wel wat verschillen. Er zijn daarvan verschillende inschattingen te maken, die in de bespreking en de conclusie terug zullen komen.

Ik hou mij aanbevolen voor verbeteringen in deze snelle rekensom: er zullen ongetwijfeld fouten in zitten. Correcties worden daarom zeer gewaardeerd, de cijfers worden in dit blogje aangepast, zo nodig met toelichting.

Om te beginnen: Op enige punten neem ik Annemarie van Gaal haar cijfers in goed vertrouwen over. Op andere punten kom ik op andere cijfers uit. Zo kom ik op een ander cijfer voor de kinderbijslag. Maar dat bedrag is in alle gevallen hetzelfde, dus maakt voor het resultaat niet veel uit (wel voor de verhoudingen uiteraard).

Het door Annemarie van Gaal genoemde bedrag van € 60 aan “bijzondere kinderbijstand” kon ik niet verifiëren, want ik kon niet achterhalen welke regeling zij bedoelde. Deze heb ik dus buiten de berekening gelaten. Eventueel gaat dat om een bedrag dat de werkende niet krijgt, en de bijstandsgerechtigde wel. Verder enige opmerkingen/correcties.

* De € 97 alleenstaande ouderkorting die in het stuk van van Gaal terugkomen worden afgetrokken van de bijstand. Daarom wordt deze post voor de bijstandsmoeder op nul gezet. De cijfers in de rest van de discussie werden hierop gecorrigeerd.

** In dit totaal zijn gemeentelijke voordelen zoals de kwijtschelding van gemeentelijke belastingen niet meegenomen, omdat ze lokaal verschillend zijn. Met dank aan reaguurder Bookie denk ik echter te kunnen inschatten dat deze voordelen op en nabij de 100 euro per maand zullen liggen. Veel van deze regelingen zijn echter ook voor mensen met een minimuminkomen beschikbaar. Bij de cijfers in de conclusie neem ik deze kanttekening mee.

*** Het blijkt dat het rijk gemeenten ook nog in staat stelt een ‘alleenstaande oudertoeslag’ van maximaal € 272 op het bijstandsbedrag te leggen. Lang niet iedere gemeente doet dat. Ook dit is doorgerekend in de conclusie. Verder is er een verschil in gemeentelijke lasten. De site ‘Das Kapital‘ (een dochter van GeenStijl) kwam met de wijsheid dat de gemeentelijke lasten in Amstelveen een verschil uitmaken van 160 euro tussen de minimumloner en de bijstandsmoeder. Zij wijzen erop dat dit het grootste verschil is dat ze hebben kunnen vinden.

*** Het gaat hier om het netto minimumloon. Daarom wijkt dit af van opgaven waarin meestal uitgegaan wordt van een bruto minimumloon. Met een bruto-nettocalculator kan is hier het netto maandloon uitgerekend. Hier was echter in het originele stuk wel een fout ingeslopen: dit is inmiddels gecorrigeerd. De cijfers in de conclusie zijn hierop tevens gewijzigd. De alleenstaande ouderkorting is apart gehouden in deze berekening, omdat deze ook in het stuk van van Gaal apart genoemd wordt (zie * ).

**** Het bedrag dat in de column van van Gaal genoemd werd 1083 euro, is hoger dan de uitkering volgens de rijksoverheid (999 euro). Het kan zijn dat een gemeente voor alleenstaanden of alleenstaande ouders de uitkering verhoogt, maar omdat ik benieuwd ben naar de landelijke regeling heb ik het basisbedrag aangehouden.

Een werkende dame kan eventueel aanspraak maken op een kinderopvangtoeslag tot € 472 per maand die de niet-werkende dame uiteraard niet krijgt. Maar er mag worden aangenomen dat deze toeslag weer opgaat aan kinderopvang. Vandaar dat ik dit bedrag niet heb meegeteld.

Daarbij gaan we in dit sommetje uit van gelijkblijvende huurlasten. Als mevrouw modaal in plaats van te blijven huren een huis koopt dan kan ze al snel hetzelfde bedrag als de huurtoeslag terugwinnen via de hypotheekrenteaftrek. Verder wordt terecht opgemerkt dat niet iedere bijstandsmoeder in een sociale huurwoning zit.

Velen merken op dat werken ook kosten met zich meebrengt: reiskosten, kleedkosten en lunchkosten. Dat lijkt mij echter niet relevant. Niet iedere werkende maakt die kosten (fiets, alledaagse kloffie, broodtrommeltje) en in de meeste gevallen worden deze kosten als ze gemaakt worden door de werkgever vergoed. Bovendien kennen veel bijstandsgerechtigden ook al dan niet afgedwongen werkzaamheden die dergelijke kosten met zich meebrengen.

Opvallend: huurtoeslag, zorgtoeslag en kindgebonden budget blijven voor iemand in de bijstand en met minimumloon gelijk. Deze toeslagen dragen dus niet bij aan de armoedeval. En dat terwijl de toeslagen in het politieke debat juist om die reden onder vuur liggen.

Conclusies?

Uit de cijfers blijkt dat degene met het minimumloon dus per maand 31% meer te besteden heeft dan degene in de bijstand. De bijstandsmoeder die voor modaal inkomen gaat werken gaat er 51% in inkomen op vooruit.

1. De voordelen via gemeenteregelingen zijn in deze berekening niet meegenomen, maar uit de inschatting van een voordeel van 100 euro per maand zoals boven beredeneerd kunnen we opmaken dat in dat geval het voordeel voor iemand met een minimuminkomen en modaal kan krimpen naar respectievelijk 25% en 45%. Wanneer we uitgaan van het extreme voorbeeld in de gemeente Amstelveen ( € 160), dan komen we op een verschil van respectievelijk 21% en 37%.

2. Wanneer we uitgaan van het voorbeeld van Amstelveen, we nemen daarbij aan dat deze genereuze gemeente ook nog de maximale alleenstaande oudertoeslag van € 272 op de uitkering legt, komt de bijstandsmoeder in totaal op € 2083 ( 2000 euro-alarm! ) uit. In het geval dat de minimumloner dan ook nog eens op geen enkele toeslag aanspraak maakt, wint de minimumloner slechts 4%.  Jan Modaal wint dan 19% ten opzichte van de bijstandsmoeder. In praktijk heb ik overigens geen weet van situaties waarin dit het geval is, maar theoretisch is het mogelijk.

Of tweeduizend euro per maand voor een gezin van drie personen veel is of niet, dat laat ik aan ieder zelf over om te beoordelen. Of de gevonden verschillen van 21/31 en 37/51% genoeg zijn eveneens.

Het echte probleem is, lijkt mij, dat wanneer de bijstandsmoeder voor minimumloon niet full-time, maar 50% gaat werken, zij al haar verdiensten weer in rook ziet opgaan, omdat deze in mindering worden gebracht van de bijstandsuitkering. De cijfers in het bovenstaande staatje zijn in dat geval niet anders dan die van de bijstandsmoeder.

Daar zit naar mijn idee de écht zieke prikkel in ons systeem.

Basisinkomen

Systeemtechnisch zou ik er daarom voor pleiten het veel simpeler aan te pakken: geef iedereen een basisinkomen, dat vervangend is voor alle uitkeringen tot bijstandsniveau plus de toeslagen. Dit bedrag zouden werkende mensen dan ook ontvangen.

Deze uitkering zou kostenneutraal ingevoerd kunnen worden, doordat mensen die werken in ruil voor die basisuitkering evenveel meer aan belasting betalen. Het kost dus geen extra geld, en is dus een typische broekzak-vestzakoperatie, maar wel één met een aantal voordelen:

Ten eerste zal ondanks dat met name goedkope arbeid veel duurder wordt, ieder gewerkt uur lonen. We zijn definitief van de armoedeval af.

Ten tweede zijn we af van de scheve ogen, want iedereen ontvangt evenveel uit de staatsruif. En dat lijkt me in de zieligheids- en jaloeziecultus waar in Nederland zowel links (we zijn zo arm) als rechts (we betalen ons blauw) zo graag aan meedoet eerlijk gezegd een enorme verademing.

Bijkomende voordelen zijn een emancipatie van werknemers tegenover werkgevers, meer zelfstandigheid van niet-werkenden met zorgtaken (dus ook goed voor de emancipatie), en meer flexibiliteit voor werkgevers door het wegvallen van de noodzaak van zaken als minimumloon. En ten slotte is er een grote meevaller voor de maatschappij door een flinke bezuiniging op de uitvoeringskosten van de bijstand en andere uitkeringen tot op dat niveau.

Over de vormgeving en uitvoering van een en ander kan nog menig discussie gevoerd worden, maar eenmaal daar zou het discussies als deze een stuk simpeler maken.