Sociale Vraagstukken, auteur op Sargasso

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Onderwijsexpansie veroorzaakt nieuwe ongelijkheid

20 november 2011 , 10:00 , door Sociale Vraagstukken

Ongelijkheid in het onderwijs blijft bestaan en wordt nog steeds doorgegeven aan de volgende generatie. Tegenwoordig is vooral de opleidingsrichting van ouders bepalend geworden voor de opleidingskeuze van hun kinderen. Gerbert Kraaykamp, Jochem Tolsma en Maarten Wolbers zijn sociologen van de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij betogen in deze gastbijdrage dat meer onderwijs niet meer gelijkheid brengt.

Steeds meer mensen zijn anno 2011 hoog opgeleid, ook de kinderen van laag opgeleide ouders. De opleidingskeuze van kinderen wordt steeds minder gestuurd door het opleidingsniveau van ouders. Maar de opleidingsrichting van de ouders is veel belangrijker geworden voor zowel de opleidingsrichting als het opleidingsniveau van hun kinderen. Zo is de kans dat kinderen van ouders met een juridische achtergrond ook een juridische opleiding kiezen twee keer zo groot dan een keuze voor een willekeurig andere opleiding. Bovendien volgen zonen van technisch opgeleide ouders tegenwoordig ruim anderhalf jaar meer scholing dan zonen van ouders in de zorg; voor dochters is dit verschil bijna een jaar.

Deze gegevens zijn afkomstig van de Familie-Enquête Nederlandse Bevolking, een grootschalig surveyonderzoek onder een representatieve groep Nederlanders dat elke vijf jaar wordt uitgevoerd door sociologen van de Radboud Universiteit. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van gegevens over onderwijsloopbanen en het gevolgde onderwijs van ouders van bijna negenduizend personen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Big Society of Big Brother?

16 november 2011 , 19:00 , door Sociale Vraagstukken

Philip Blonds pleidooi voor een Big Society vindt in Nederland gretig aftrek. Het past in de beleidsplannen van het huidige kabinet: de geluksmachine gaat uit. Mensen moeten het weer zelf gaan doen. Waar de samenleving zijn eigen sores oplost, kan de minister president rustig gaan slapen. Maar de facto wantrouwt de overheid zijn burgers, stellen Albert Jan Kruiter en Eelke Blokker, oprichters van het Instituut voor Publieke Waarden.

Big Society-founder Phillip Blond vindt het liberalisme maar een ‘ideologie van niets’. Het conservatisme van Burke daarentegen is de rock bottom van zijn revitalisering-van-de-samenleving gedachte. Burke hield van het middenveld en het gezin. Ze boden bescherming en een alternatief voor de almaar groeiende overheid. Het liberalisme daarentegen beschermde slechts de vrijheid van het individu. Verder niets. En waar het individu op de troon komt te zitten, ontbindt de samenleving.

Een ideologie van niets dus. Blond constateert dan ook dat de samenleving feitelijk niet meer bestaat. Scheidingen scheurden gezinnen uit elkaar en het middenveld is gedomesticeerd door de ‘Labour’-overheid. Grootschalige bedrijven vernietigden, aangejaagd door de neoliberale Tories, de lokale buurtsuper en daarmee de gemeenschap. En waar middenveld en gezin verdwijnen, ligt er een open zenuw tussen overheid en individu. Meer government gaat dat niet oplossen. Maar meer markt ook niet. Dus moet de samenleving het zelf doen. Na Big Government en Big Market is de Big Society aan de beurt. Blond in een notendop.

Foto: copyright ok. Gecheckt 24-10-2022

Hebben rijke Nederlanders wel AOW nodig?

12 november 2011 , 10:00 , door Sociale Vraagstukken

De AOW dreigt onbetaalbaar te worden door de stijgende levensverwachting en economische tegenwind. Hoog tijd dus voor maatregelen. Maar of verhoging van de AOW-leeftijd nu zo’n goed idee is, valt te betwijfelen. De gevolgen op de lange duur kunnen negatief uitpakken. Het is beter om te kijken of rijke Nederlanders wel AOW nodig hebben, zegt Jochen Mierau, universitair hoofddocent Financiering aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Rijksuniversiteit Groningen(RUG).

Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Henk Kamp heeft namens het kabinet voorgesteld om het pensioenstelsel aan te passen om de oudedagsvoorziening in de toekomst betaalbaar te houden. Als de Tweede Kamer ermee instemt, worden de AOW-leeftijd en de daaraan gekoppelde pensioenleeftijd per 1 januari 2020 verhoogd naar 66 jaar. Op 1 januari 2025 volgt een verdere verhoging tot 67 en in 2030 mogelijk tot 68 jaar. Bovendien wordt de pensioenpremie in goede tijden niet automatisch verlaagd en in slechte tijden niet automatisch verhoogd. De voorgestelde maatregelen moeten de pensioenen beter bestand maken tegen de vergrijzing en schommelingen op de financiële markten. Ze zouden volgens de rekenmeesters van het Centraal Planbureau (CPB) cruciaal zijn voor het gezond houden van de economie.

Verhoging van AOW-leeftijd leidt tot minder economische groei

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Zorgverlof zet werknemers voor het blok

9 november 2011 , 08:00 , door Sociale Vraagstukken

Werknemers nemen minder verlof op dan waar ze behoefte aan hebben. Reden is dat ze hun collega’s niet willen belasten. Dat zal des te meer gaan wringen nu het Pgb op de helling staat, schrijven Edith de Meester en Saskia Keuzenkamp (beide Sociaal-Cultureel Planbureau) naar aanleiding van het vandaag verschenen SCP-rapport ‘Verlof vragen’.

In de Wet arbeid en zorg (2001) is een aantal verlofregelingen gebundeld ter ondersteuning van werknemers die betaald werk en zorgtaken combineren. Op basis van de Enquête Beroepsbevolking (EBB) 2009 hebben we gekeken naar het gebruik van wettelijke verlofregelingen, vooral of er verschillen zijn tussen mannen en vrouwen. We hebben drie situaties onderzocht waarmee werknemers te maken kunnen krijgen: kortdurende zorg voor een ziek familielid, langdurende zorg voor een ziek of hulpbehoevend familielid en de dagelijkse zorg voor jonge kinderen.

Volgens de wet kan iedere werknemer in Nederland een beroep doen op een verlofregeling als ze moeten zorgen voor een zieke naaste. Dit betekent niet dat alle werknemers daar ook gebruik van maken. Vooral bij langdurende zorg nemen werknemers minder verlof op dan zij zouden kunnen of willen. Bijna 20 procent van de werknemers die langdurend een zieke naaste verzorgen en geen verlof opnemen, zegt daaraan wel behoefte te hebben. In een kortdurende zorgsituatie is het verschil minder groot (ruim 12 procent). De meest genoemde reden om geen verlof op te nemen, is dat iemand zijn collega’s niet wil opzadelen met een hogere werkdruk als gevolg van zijn afwezigheid. Bij ouderschapsverlof is de discrepantie tussen behoefte en gebruik met iets minder dan 11 procent het kleinst. Hier zijn de financiële gevolgen van verlofopname de belangrijkste reden om geen gebruik van het verlof te maken.

Foto: copyright ok. Gecheckt 02-03-2022

Wie krijgen de Nederlandse nationaliteit?

2 november 2011 , 14:00 , door Sociale Vraagstukken

Op dit moment zijn ruim 2000 mensen in Nederland staatloos. Zij kunnen geen verblijfsstatus opbouwen en dus geen verblijfsvergunning aanvragen. Internationaal krijgt deze problematiek geleidelijk meer aandacht. Het wordt dan ook tijd dat ook Nederland initiatief toont, zegt Laura van Waas, die recentelijk op het onderwerp van staatloosheid is gepromoveerd.

Naar schatting zijn er twaalf miljoen staatlozen wereldwijd – waarvan enkele duizenden in Nederland. Zelfs de meest vanzelfsprekende zaken, zoals naar school gaan, naar de dokter, een baan vinden, of trouwen met je geliefde, kunnen zonder staatsburgerschap onmogelijk worden. Het wordt tijd dat we daar meer oog voor krijgen. Bovendien hebben staatlozen geen enkele zekerheid. Wie geen nationaliteit heeft, kan worden verjaagd, en kan vervolgens nergens terecht.

De problematiek van vluchtelingen kennen we. Met staatloosheid worden we echter nauwelijks geconfronteerd. In september 2011 wel, toen het gegoede echtpaar Igor en Galina afkomstig uit de voormalige Sovjet Unie, via televisieprogramma VARA Ombudsman hulp zocht bij het verkrijgen van een verblijfsstatus. Dat deden zij tevergeefs via de asielprocedure, omdat er voor staatlozen geen gerichte procedure is om rechtmatig verblijf – of zelfs erkenning van staatloosheid – te verkrijgen in Nederland. Maar ergens anders kunnen zij ook niet terecht. Zo kan er een pingpong-effect ontstaan tussen landen met staatlozen als machteloze slachtoffers.

Foto: copyright ok. Gecheckt 26-09-2022

Big Society past Nederland niet

1 november 2011 , 19:00 , door Sociale Vraagstukken

Nederlandse beleidsmakers en denkers lijken de Big Society te omarmen. Premier Cameron probeert met het gedachtegoed van Phillip Blond de problemen in het Verenigd Koninkrijk aan te pakken. Maar wat behelst het eigenlijk? En moeten we de Big Society wel in Nederland importeren? Dat lijkt niet zo’n goed idee, leggen onderzoekers Aletta Winsemius en Jan Steyaert uit in deze gastbijdrage.

Met het beleidsprogramma van de Big Society wil de Britse premier Cameron het eigen initiatief van burgers en hun verbanden versterken, de publieke dienstverlening hervormen en de eigen kracht van lokale netwerken versterken. Cameron laat zich inspireren door het werk van Phillip Blond.

Phillip Blond is één van de founding fathers van Big Society. In zijn boek Red Tory beschrijft hij drie problemen die een Big Society noodzakelijk maken: een economische crisis, een democratische en een sociale.

Wat er volgens Blond mis is in het Verenigd Koninkrijk
Economisch zijn in Groot-Brittannië de verschillen tussen arm en rijk de laatste decennia sterk gegroeid. Er is een concentratie van rijkdom bij een zeer klein deel van de bevolking; de onderste helft van de Engelsen beschikt over slechts 1 procent van de liquide middelen. De democratie heeft te lijden onder een zeer sterke machtscentralisatie in Londen, een groeiende onvrede onder de bevolking over het functioneren van de overheid en een sterke afname van het vertrouwen in politici. Sociaal heeft Groot-Brittannië te kampen met een gestage erosie van traditionele sociale netwerken: het gezin, de kerk, contact met buren, lidmaatschap van verenigingen. Blond koppelt deze ‘sociale recessie’ aan een groeiend onderling wantrouwen, de normalisatie van asociaal gedrag, meer geweld en onveiligheid op straat, toenemend gebruik van alcohol en drugs, afhankelijkheid van sociale uitkeringen en een toename van persoonlijke schulden. Hij vindt ook dat de maatschappelijke participatie sterk is afgenomen. Te weinig mensen zijn actief in vrijwilligerswerk of andere vormen van actief burgerschap.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

We waren altijd al nationalistisch

29 oktober 2011 , 10:00 , door Sociale Vraagstukken

Het lijkt de laatste jaren alsof Nederlanders steeds nationalistischer zijn geworden. Dit is echter een vergissing: de vroegere ontkenning van nationalisme is in zichzelf ook een vorm van nationalisme. Socioloog en filosoof Rogier van Reekum, bezig met een proefschrift aan het Amsterdam Institute for Social Science Research aan de UvA, betoogt dat het nationalisme in Nederland niet zozeer is toegenomen maar wel van logica veranderd.

Sinds de jaren ’80 is er in Nederland steeds meer publieke aandacht gekomen voor nationale identiteit. Aanvankelijk draait het daarbij vooral om de definitieve vestiging van Mediterrane gastarbeiders, maar na het Verdrag van Maastricht, in 1992, gaat het ook steeds vaker over soevereiniteit. Vanaf 2001 is het onderwerp vervolgens niet meer weg te denken van het publieke toneel. Er ontvouwt zich een ontelbare hoeveelheid grotere en kleinere controverses rond het thema: moet er nu wel of geen canon van onze geschiedenis komen, moeten nieuwkomers zich primair identificeren met Nederland, mag Maxima zeggen dat dé Nederlandse identiteit niet bestaat, moet Nederland weer teruggegeven worden aan de Nederlanders? Wat is eigenlijk Nederlands en hoe kan dat vastgesteld worden?

Opvallend: de prominente rol van identiteit

Het opvallende aan het nieuwe nationalisme is de prominente rol van ’identiteit’ en vooral van ‘identiteitscrisis’. In de periode vóór 1980 werd het begrip ‘identiteit’ namelijk minder gebruikt – men had het toen nog over nationale karakters – en werd de vaagheid van de nationale beeltenis niet zozeer als een crisis, maar eerder als een verworvenheid ervaren. Bij het aanroepen van nationale identificatie dacht men toen vooral aan een als verouderd ervaren vaderlandsliefde en pseudo-wetenschappelijke karakterverschillen. Dat er zoiets zou bestaan als een Nederlands volkskarakter – godvruchtig, burgerlijk en proper – verloor langzaam haar evidentie. Een dergelijke spreekwijze riep herinneringen op aan een typisch Duits geachte agressiviteit. Naarmate het paternalisme van nationale elites – kerk en zuil – steeds nadrukkelijker werd aangevallen, werd ook het burgerlijke, volgzame en, niet te vergeten, godsdienstige karakter van de Nederlander in twijfel getrokken.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Rechters moeten ons niet de wet voorschrijven

26 oktober 2011 , 11:00 , door Sociale Vraagstukken

Onze democratische rechtsstaat juridiseert in toenemende mate. Rechterlijke interpretaties worden voor lief genomen en politici leunen graag op internationale verdragen. Parlementariërs moeten beseffen dat het hun taak is rechterlijke uitspraken te toetsen in plaats van deze volgzaam over te nemen, schrijft Patrick van Schie, directeur van de Telderstichting.

Onze rechtsstaat is geleidelijk in de geschiedenis tot stand gekomen. Een van de belangrijkste aspecten ervan is dat de politieke macht niet alleen regeert via wetten maar ook zelf aan die wetten gebonden is. Niemand staat boven de wet, dus ook niet degenen die de wetten maken of uitvoeren. De rechtspraak is in handen van onafhankelijke rechters, die zich in hun beoordeling of een wet is overtreden niet door instructies van politici, of van wie ook, mogen laten leiden.

De rechtsstaat moet dus de gecollectiviseerde macht binnen de perken houden. In een democratische rechtsstaat is het ontoelaatbaar als een oncontroleerbare, aan niemand verantwoording schuldig zijnde instantie macht over anderen kan uitoefenen. Onafhankelijke rechters begrenzen de macht van politici; zij mogen niet tot een eigen onaantastbare machtsinstantie uitgroeien. In een democratische rechtsstaat dienen immers de wetgevende, de uitvoerende en de rechtsprekende macht met elkaar in evenwicht te zijn. Indien een van deze machten steevast het laatste woord heeft, is er iets scheefgegroeid.

Foto: copyright ok. Gecheckt 28-09-2022

Worden wij de Grieken van de woningmarkt?

25 oktober 2011 , 10:00 , door Sociale Vraagstukken

We leven te veel op krediet. Wat we de Grieken verwijten, doen we zelf ook. Nederland heeft in relatieve zin de grootste hypotheekschuld van de wereld. We weten wat voor risico’s dat heeft, maar er wordt niets aan gedaan. Prof. dr. Dirk Brounen is hoogleraar Real Estate Economics aan de Tilburg University, in deze gastbijdrage legt hij uit waarom het tijd is dat de overheid de aftocht blaast uit de woningmarkt.

Als het gaat om de subsidiering van sociale huurwoningen staat Nederland op de blacklist van Europa. Europa creëert druk, maar we hebben nog geen straf gekregen. Dus is ook hier de hervorming niet dringend. Maar wat lang duurt, komt soms te laat.

Uitstelgedrag, daar hebben wij allemaal wel eens last van. Zo ‘pieken’ studenten graag vlak voor het tentamen en wachten docenten vervolgens tot het einde van de termijn met het nakijken ervan. Niets menselijks is ons vreemd. Maar sommige zaken kun je beter niet uitstellen.

Neem nou de discussie over het hervormen van de Nederlandse woningmarkt. Dit is een schoolvoorbeeld van Nederlands overheidsbeleid dat van kabinet tot kabinet wordt doorgegeven als een hete aardappel. Terwijl een flinke koerswijziging nodig is om dit belangrijke dossier binnen onze economie weer vlot te trekken. Is het woningmarktdebat echt te ingewikkeld, of zijn de electorale belangen te groot?

Het tirannieke gevaar van sociale media

24 oktober 2011 , 20:00 , door Sociale Vraagstukken

Sociale media ondermijnen het onderscheid tussen de privésfeer en het publieke domein. Het persoonlijke verwordt tot publiek bezit en publieke zaken worden steeds meer in het privaat-persoonlijke domein getrokken. Het is de vraag wat dit betekent voor een levensvatbare democratie, zegt Hans Schnitzler, sociaal-cultureel filosoof.

Hyves, Twitter en Facebook produceren aan de lopende band intiem kapitaal: de stilering van het persoonlijke profiel, het uiten van particuliere gedachten of interesses wordt in toenemende mate het product waarmee men zich een plekje op de publieke markt tracht te veroveren. Aan het Facebook-profiel, en aan het aantal volgers of vrienden natuurlijk, leest men het maatschappelijke aanzien en het succes van iemand af. Daar komt bij dat zodra men zich in de virtuele ruimte begeeft, al dan niet met webcam, er nog weinig obstakels schijnen te bestaan ten aanzien van het prijsgeven van intieme informatie aan een potentieel miljoenenpubliek. Particuliere ervaringswerelden krijgen zo publiek gewicht en ondermijnen daarmee de sfeer die van oudsher, en niet zonder reden, het al te persoonlijke buiten de deur hield: de publieke ruimte. Het gebruik van mobiele telefoons is een voorbeeld bij uitstek van een vorm van privaat verwijlen in de publieke ruimte. Men is niet meer betrokken op de ander, maar trekt zich als het ware terug in de eigen privésfeer. Zodra iemand een twitterende scholier in de klas of bellende burger in de trein op zijn of haar gedrag aanspreekt, blijkt men dit meer dan eens als een inbreuk te ervaren. Er bestaat welhaast geen betere illustratie voor de teloorgang van en verwarring over de merites van een publiek domein.

Natuurwet Bleker is niet uit te leggen

21 oktober 2011 , 08:00 , door Sociale Vraagstukken

Aandachtige lezing maakt helder dat er één kernprobleem is met de voorgestelde nieuwe natuurwet: de wet is niet uit te leggen. Niet aan rechtenstudenten, niet aan ondernemers en zeker niet aan kinderen. De nieuwe wet maakt veel inzet uit het verleden ongedaan en mist respect voor dieren, stelt Kees Bastmeijer hoogleraar natuurbeschermings- en waterrecht aan de Tilburg University.

Een uitgangspunt van de natuurwet is dat het Nederlandse natuurbeschermingsrecht niet verder mag gaan dan het Europese recht. Niet uit te leggen aan studenten die wij juist vertellen dat de Europese natuurwetgeving niet is bedoeld om het nationale recht geheel te vervangen: het gaat vooral om die zaken die beter op bovennationaal niveau geregeld kunnen worden. Aanvullend nationaal natuurbeschermingsrecht blijft noodzakelijk om natuurwaarden goed te beschermen. Door dat aanvullende recht te schrappen maakt Bleker van Nederland een achterblijver op het gebied van natuurbeleid.

Zo wil Bleker de waarden als weidsheid, ongereptheid, stilte en donkerte vannatuurgebieden als de Waddenzee, de Biesbosch en de Gelderse Poort geen bescherming meer bieden via het natuurbeschermingsrecht. Weliswaar kan het ruimtelijke ordeningsrecht een beschermende rol vervullen, maar dit spoor laat veel ruimte voor afwegingen en politieke invloeden. Lange termijnbescherming is dan minder gewaarborgd. Hoe moet dit worden uitgelegd aan de burger die juist deze bredere natuurwaarden zo waarderen?

Sterke arbeidsbescherming leidt tot hogere werkloosheid

20 oktober 2011 , 11:00 , door Sociale Vraagstukken

De werkloosheid in Nederland is relatief laag, maar dat is geen enkele reden om achterover te leunen. Het starre arbeidsbestel vormt een ernstige bedreiging voor de toekomst. Invoering van het Deense ‘flexicuritymodel’ kan die bedreiging verminderen en de arbeidsparticipatie ten goede komen, stelt J.Paul Elhorst, bijzonder hoogleraar Regionale Economie aan de Universiteit van Groningen.

Met een percentage van 4,2 heeft Nederland de laagste werkloosheid in de Europese Unie. Op het eerste gezicht lijkt dat alle reden om tevreden te zijn. Maar: de jeugdwerkloosheid is in Nederland met meer dan 7 procent hoog en de werkloosheidsverschillen tussen de Randstad en andere landsdelen, vooral Noord-Nederland, zijn zeer aanzienlijk. Daarnaast ligt vanwege de eurocrisis een wereldwijde recessie op de loer die de werkloosheid gemakkelijk kan doen oplopen tot in dubbele cijfers.

Sommige zaken lijken zo vanzelfsprekend dat ze geen uitleg meer krijgen. Vaak leidt dat tot onbegrip en misverstanden. Dus voordat ik vertel waarom Nederland zijn voordeel zou kunnen doen met het Deense flexicuritymodel, eerst even de basics. Een werknemer levert voor het verhuren van zijn arbeidskracht vrije tijd in. In ruil daarvoor ontvangt hij een salaris. Met dat loon kan hij voorzien in de kosten van zijn levensonderhoud én andere goederen en diensten kopen en consumeren. Het salaris dat een werknemer ontvangt, vormt maar een deel van de totale kosten die een werkgever bereid is te maken zolang deze door verkopen uit productie worden goed gemaakt. Bij tegenvallende verkopen, bijvoorbeeld door een terugval van de economie, kan het voorkomen dat de verdiensten niet langer opwegen tegen de kosten en dat de werkgever zijn werknemers wil ontslaan. Dat laatste kan in Nederland niet zomaar, want werknemers genieten arbeidsbescherming. Als ontslag vanwege de arbeidsbescherming niet mogelijk blijkt, wordt een werkgever dus gedwongen in te teren op zijn financiële reserves.