Mark Dijkstra, auteur op Sargasso

Foto: Duopolie

Duopolie | Predator

16 april 2014 , 15:30 , door Mark Dijkstra

COLUMN - In België concurreert Albert Heijn oneerlijk, tenminste volgens concurrenten. Zij zijn niet blij met de lage inkoopprijzen die Albert Heijn afdwingt en de lage prijzen die de supermarkt hierdoor aan de consument doorberekent. Premier Kris Peeters heeft Albert Heijn er inmiddels op aangesproken en de supermarkt heeft beloofd zich voortaan aan een vrijwillige Belgische gedragscode voor eerlijke handelspraktijken te houden.

Het is niet de eerste keer dat politiek zich bemoeit met oneerlijke concurrentie en het zal ook niet de laatste keer zijn. De Sherman Act uit 1890, die de basis legde voor mededingingswetgeving in de VS, kwam bijvoorbeeld deels tot stand doordat kleine bedrijven klaagden dat grotere bedrijven ze de markt uit drukten met lage prijzen.

Je kunt je hierbij afvragen wat er precies mis is met lage prijzen. In principe verwacht je dat lage prijzen vooral goed zijn voor de consument, en dus de welvaart verhogen. Problemen ontstaan pas wanneer concurrenten failliet gaan en er nog maar één bedrijf overblijft dat vervolgens hogere prijzen kan voeren. Deze strategie, waarbij een bedrijf prijzen voert onder de kostprijs om concurrenten de markt uit te drukken, wordt wel predatory pricing genoemd en heeft een dubieuze reputatie in de economische literatuur.

Foto: Duopolie

Duopolie | Bankier Barnier

2 april 2014 , 15:30 , door Mark Dijkstra

COLUMN - In de VS is gisteren de ‘Volckerregel’ tegen bankieren voor eigen rekening ingegaan. In het VK trad afgelopen december de Banking Reform Act in werking. Ondertussen schiet het in de rest van Europa nog niet echt op met het hervormen van de bancaire sector.

Michel Barnier, Eurocommissaris voor de interne markt, deed in januari weliswaar een voorstel, maar dat wordt niet behandeld door het Europees Parlement, omdat het te dicht op de verkiezingen ligt. Maar ook als het voorstel niet zo dicht op de verkiezingen had gelegen, was het de vraag geweest of de bancaire sector ook echt stabieler was geworden door het voorstel. Want wat staat er nu eigenlijk in?

Het belangrijkste aspect van het voorstel van Barnier is dat dertig grote banken in Europa voortaan een verbod krijgen op handel voor eigen rekening, ongeveer zoals de Volckerregel in de VS. Daarnaast mogen banken sowieso niet te veel handelsactiviteiten ondernemen, of die nu in het belang van de klant zijn of voor eigen rekening. Als de handelsactiviteiten boven een bepaalde grens uitkomen, kunnen toezichthouders de bank dwingen die activiteiten af te stoten.

Op zich is het wel begrijpelijk dat Barnier de regels maar voor dertig grote banken wil laten gelden, omdat juist die grote banken voor problemen zorgen wanneer ze in financiële moeilijkheden komen. Maar door de regels niet voor alle banken te laten gelden, worden soms vreemde scheidslijnen getrokken. Voor Nederland vallen bijvoorbeeld ING en Rabobank onder het voorstel, maar ABN AMRO niet. Dit terwijl de Nederlandse overheid ABN AMRO nationaliseerde toen de bank failliet dreigde te gaan. De keuze voor dertig banken lijkt redelijk arbitrair, en bepaalde banken ontspringen de dans, ook al zijn ze evident systeemrelevant in de ogen van nationale overheden.

Foto: copyright ok. Gecheckt 04-10-2022

Duopolie | In de stemming

19 maart 2014 , 15:30 , door Mark Dijkstra

COLUMN - Vandaag zijn de gemeenteraadsverkiezingen en als de opkomst aan de verwachtingen voldoet, brengt iets minder dan de helft van Nederland zijn stem uit. Diverse fractievoorzitters noemen deze opkomst laag, en volgens Alexander Pechtold is een opkomst onder de vijftig procent echt een probleem.

Economisch gezien lijkt dit de omgekeerde wereld: met een economische bril op moet je enige moeite doen om te verklaren waarom de opkomstpercentages niet nog veel lager liggen. Dit omdat de kans dat je de uitslag beïnvloedt nihil is. Een stem verandert de verkiezingsuitslag alleen wanneer de uitslag op één stem beslist wordt. Zelfs wanneer de uitslag op twee stemmen hangt, of drie, of honderd, had je net zo goed thuis kunnen blijven.

En uitslagen worden vrijwel nooit beslist op één stem: Wikipedia geeft hier een lijstje van spannende verkiezingen en telt over de hele geschiedenis twintig keer een verkiezing die met nul stemmen of één stem verschil werd gewonnen (interessant genoeg voornamelijk in Canada). In Nederland is een voorbeeld bekend waarbij de ChristenUnie in Meppel in 2010 een gemeenteraadszetel verloor op één stem, en de restzetel via loting naar de PvdA ging. En in dat geval zou je de verkiezing alleen hebben beïnvloed als je ChristenUnie wilde stemmen, maar in plaats daarvan thuis bleef.

Foto: Duopolie

Duopolie | Welke robot schrijft de volgende Duopolie

5 maart 2014 , 15:30 , door Mark Dijkstra

COLUMN - Technologische vooruitgang zorgt ervoor dat we onze banen verliezen. Dat is de strekking van een recent artikel in Trouw, en was even daarvoor ook al de focus van een special issue van the Economist. Tegelijkertijd is het einde van de werkgelegenheid al vaker aangekondigd, zodat je je af kan vragen waarom nu ineens alle banen zouden verdwijnen terwijl dit eerder niet is gebeurd.

Op zich klinkt het logisch: machines worden steeds efficiënter en zijn steeds beter in staat om taken van mensen over te nemen, zodat mensen hun baan verliezen. Het gaat hier echter vooral om de verdeling van banen tussen sectoren in plaats van de totale werkgelegenheid. Nobelprijswinnaar Paul Krugman illustreert dit aan de hand van een modeleconomie: Stel dat je een economie hebt met zes miljoen inwoners, die elke dag een worstje of een broodje produceren. De helft van de inwoners maakt worstjes en de andere helft broodjes, zodat deze economie elke dag drie miljoen hotdogs produceert.

Nu vindt er een technologische doorbraak plaats in de broodjes-industrie, waardoor het maken van een broodje nog maar een halve dag kost. Als twee miljoen mensen in de broodjes-industrie blijven en vier miljoen in de worstjes-industrie gaan werken, produceert deze economie nu vier miljoen hotdogs, een miljoen hotdogs meer dan voor de technologische vooruitgang. In de broodjes-industrie werken minder mensen, en door alleen naar deze sector te kijken is het makkelijk te concluderen dat banen verdwijnen door technologische vooruitgang. Maar hier is alleen sprake van een verschuiving van arbeid naar andere sectoren, terwijl de gehele productie is toegenomen. Als je de broodjes-sector in dit model vervangt voor de industrie, en de worstjes-sector voor dienstensector, kom je ongeveer op het patroon waar in een groeiende economie de dienstensector steeds groter wordt ten koste van de industrie.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Duopolie | Minimumloon

19 februari 2014 , 15:30 , door Mark Dijkstra

COLUMN - De Wet Minimumloon is aangepast zodat nu iedereen die ouder is dan 23 tenminste het minimumloon moet verdienen. Dit tot verdriet van sommigen, zoals folderbezorgers die voorheen een vast (laag) bedrag kregen via een zogenaamde overeenkomst van opdracht en nu ontslagen worden omdat ze te duur zijn.

Voor een econoom lijkt dit in eerste instantie weinig verrassend. Al in je eerste college micro-economie leer je dat een minimumprijs leidt tot een aanbodsoverschot. In termen van de arbeidsmarkt: veel mensen willen werken voor een hoog minimumloon, maar weinig bedrijven willen mensen aannemen voor een hoog minimumloon, zodat werkloosheid ontstaat.

Bij deze abstracte weergave van de werkelijkheid past enige nuance. Tegenwoordig bestaat er onder economen geen consensus over wat de effecten van kleine verhogingen van het minimumloon op de werkloosheid zijn. Een van de meest aangehaalde studies op dit gebied is die van David Card en Alan Krueger, die werkgelegenheid vergelijken tussen fastfoodrestaurants in New Jersey en het oosten van Pennsylvania. Zij laten zien dat de werkgelegenheid in New Jersey en Pennsylvania gelijk blijft nadat New Jersey in 1992 het minimumloon verhoogt. Waarom er geen werkloosheid ontstaat is moeilijk aan te wijzen, en waarschijnlijk gaat het om een combinatie van factoren, zoals doorberekening in de prijs, productievere werknemers en minder verloop.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Duopolie | Piraterij

5 februari 2014 , 15:30 , door Mark Dijkstra

COLUMN - Het gerechtshof in Den Haag gaf Ziggo en XS4all gelijk in een rechtszaak tegen stichting Brein: de internetproviders mogen hun blokkade van de Pirate Bay opheffen. Eigenlijk was deze uitspraak grotendeels een non-issue, omdat de slimme downloader via andere sites aan zijn torrents kan komen, bijvoorbeeld door ironisch genoeg de directeur van Brein, Tim Kuik, te googlen.

Het gelijk van Ziggo en XS4all doet de vraag opkomen wat de welvaartsimplicaties van softwarepiraterij zijn. Een paar jaar geleden becijferden TNO, SEO en IViR dat het effect per saldo positief is. Opmerkelijk, omdat elke keer dat ik een DVD wil kijken, eerst een filmpje van ongeveer een minuut me vertelt dat softwarepiraterij hetzelfde is als diefstal. En diefstal associeer je meestal niet met een positief effect op de welvaart.

In dit geval heeft het alles te maken met het consumentensurplus: het verschil tussen wat je wil betalen voor een product en wat je er daadwerkelijk voor betaalt. Stel dat je bijvoorbeeld een DVD wil kopen van het laatste seizoen van Geer en Goor Over de Vloer en dat je daar 30 euro voor over hebt. Als die DVD nu 20 euro kost, heb je 10 euro aan consumentensurplus verdiend. Door het consumentensurplus mee te nemen, compenseer je het welvaartsverlies wanneer de DVD wordt gedownload in plaats van gekocht: omdat je er 30 euro voor over hebt, en het downloaden 0 euro kost, heb je 30 euro aan consumentensurplus verdiend, waarmee de 20 euro die Geer en Goor mislopen wordt gecompenseerd.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Duopolie | Bankieren tussen de regels

22 januari 2014 , 15:30 , door Mark Dijkstra

COLUMN - In zijn Nieuwjaarstoespraak betoogt Chris Buijink dat er niet teveel nieuwe regels aan het bankwezen opgelegd moeten worden. Aangezien Buijink voorzitter is van de Nederlandse Vereniging voor Banken is dat geen al te verrassende boodschap. Maar het neemt niet weg dat Buijink een punt heeft: de gangbare gedachte is dat de financiële crisis is ontstaan door onvoldoende regelgeving, en dat de oplossing dus moet zijn om banken extra te reguleren. Maar meer regels betekenen niet hetzelfde als strengere of betere regels. Sterker nog, het kan net zo goed andersom zijn: meer regels betekenen juist slechtere regels.

Een mooi voorbeeld van financiële overregulering is de Dodd-Frank Act die naar aanleiding van de crisis is aangenomen in de Verenigde Staten en zo’n 848 pagina’s dik is. Ter vergelijking: de Glass-Steagall Act uit 1933 (voorganger van Dodd-Frank), beslaat 37 kantjes. En dan zijn we er nog niet: Dodd-Frank geeft alleen nog maar instructies voor het opstellen van regels, de echte regels moeten dan nog gemaakt worden. Een voorbeeld is de Volcker-regel, die stelt dat banken niet voor eigen rekening mogen handelen. Dodd-Frank behandelt de Volcker-regel in elf pagina’s, maar deze wordt in de praktijk een regel van 71 pagina’s, met 850 pagina’s aan introductietekst.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Duopolie | Pensioen en hypotheek

8 januari 2014 , 15:30 , door Mark Dijkstra

COLUMN - Het Financieel Dagblad berichtte begin dit jaar dat pensioenfondsen niet genoeg rendement behalen. Tussen 2006 en 2011 hebben de grootste vijftig pensioenfondsen gemiddeld zo’n vier procent rendement gehaald, wat minder is dan de stijging van hun verplichtingen. Niet zo gek dus dat pensioenfondsen op zoek zijn naar nieuwe manieren om geld te verdienen, zoals het opkopen van hypotheekobligaties. En dat zou best lucratief kunnen zijn: over de periode 2006-2011 was de gemiddelde hypotheekrente zo’n 4.8 procent. Maar het investeren van pensioenfondsen in hypotheken lijkt een omslachtige manier om hetzelfde te bereiken als wanneer je mensen hun pensioenopbouw laat gebruiken voor het afbetalen van hun hypotheek.

Pensioenfondsen financieren zich met premies die werknemers verplicht betalen. Daarna is het (binnen bepaalde regels) in principe aan het pensioenfonds hoe deze de premies wil beleggen, bijvoorbeeld door aandelen of obligaties te kopen, of door te beleggen in hypotheken, wat nu ook al op kleine schaal gebeurt. Het pensioenfonds geeft dan geld aan een bank, die in ruil daarvoor belooft hypotheekbetalingen aan het pensioenfonds te geven. Nu ontstaat een bijzondere situatie: werknemers leggen spaargeld in bij hun pensioenfonds, en het pensioenfonds koopt vervolgens via de bank de hypotheek van de werknemers. De werknemers financieren dus als het ware hun eigen hypotheek via het pensioenfonds, en betalen zichzelf terug via hun hypotheekaflossing die ze ontvangen in de vorm van pensioenkapitaal.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Duopolie | Bitcoin

25 december 2013 , 15:30 , door Mark Dijkstra

COLUMN - Kerst is een tijd van geloven, bijvoorbeeld in de kerstman of in vrede op aarde. En zolang iedereen gelooft dat de aarde wat vrediger is tijdens kerst, is het ook echt wat vrediger. Wat dat betreft verschilt dit niet zoveel van de Bitcoin, een virtuele valuta die waarde kent zolang men gelooft dat deze geld waard is.

Interessant aan de Bitcoin is het model dat gebruikt wordt om geld te creëren. Grofweg kun je zeggen dat degenen die Bitcoin-transacties faciliteren via hun computers beloond worden met de uitgifte van nieuwe bitcoins. Zij ontginnen (minen) op deze manier nieuwe bitcoins, waarbij vooraf is vastgelegd dat er ongeveer elke 10 minuten een nieuwe bitcoin wordt gemaakt. Qua model doet dit nog het meest denken aan de gouden standaard, waarbij de waarde van elke munt gekoppeld is aan een bepaalde hoeveelheid goud. Via de beschikbare hoeveelheid goud staat dan steeds vast hoeveel geld er in omloop is. En door het (in dit geval letterlijk) ontginnen van goud wordt de geldhoeveelheid ook steeds een stukje groter. En net zoals je een externe harde schijf vol bitcoins kan verliezen, kan je goud verliezen wanneer bijvoorbeeld een schip vol goudstaven naar de bodem van de oceaan zinkt.

Duopolie | Onafhankelijk

11 december 2013 , 15:30 , door Mark Dijkstra

COLUMN - In een speech stelt Charles Plosser, directeur van de Fed van Philadelphia, dat de Federal Reserve zich voornamelijk met prijsstabiliteit moet bezighouden en niet met financiële stabiliteit. De speech komt op een mooi moment, omdat de ECB en Duitsland op ramkoers liggen over de invulling van de bankenunie. De ECB wil één onafhankelijke autoriteit voor het afhandelen van failliete banken, terwijl Duitsland een netwerk van gezamenlijke lidstaten wil.

Je kunt je afvragen wat eigenlijk het voordeel is van onafhankelijkheid. Dit vindt zijn oorsprong in een idee waar Finn Kydland en Edward Prescott in 2004 de Nobelprijs voor ontvingen. Zij betogen dat onverwachte inflatie voor werkgelegenheid zorgt doordat arbeid goedkoper wordt door onverwachte inflatie. Dit geeft prikkels aan politici om de geldkraan flink open te draaien: meer geld is meer inflatie, wat meer werkgelegenheid oplevert en hopelijk extra stemmen.

Tot zover gaat alles goed: als de werknemers maar gewoon een laag loon zetten, en de politici de geldkraan flink opendraaien, dan komt het wel goed met de werkgelegenheid. De toevoeging van Kydland en Prescott is nu dat werknemers de prikkels van politici anticiperen, en een hoger loon eisen om te compenseren voor de verwachte inflatie. Nu zitten de politici gevangen: inflatieverwachtingen zijn hoger, en het creëren van inflatie verlaagt de werkgelegenheid hierdoor niet. De oplossing is het oprichten van een onafhankelijke centrale bank die geen stemmen hoeft te werven en geen prikkel heeft om extra geld bij te drukken.

Duopolie | Leefbaar loon

27 november 2013 , 15:30 , door Mark Dijkstra

Minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Lilianne Ploumen pleitte op een internationaal congres voor een leefbaar loon. Ploumen vindt dat alle bedrijven een leefbaar loon zouden moeten betalen en schuwt er niet voor om de namen en rugnummers te noemen van de bedrijven die dit niet doen. Coolcat-directeur Roland Kahn reageerde met een paar (letterlijk) gevleugelde uitspraken die vrij vertaald inhouden dat Coolcat geen invloed uitoefent op de salarissen van lagelonenlanden, maar dit overlaat aan de vakbonden.

Wie heeft er gelijk? Duidelijk is in ieder geval dat het willen verhogen van het inkomen van arme werknemers een nobel doel is. Maar het is sterk de vraag of een leefbaar loon hier effectief in zal zijn. Het is even waarschijnlijk dat de goede bedoelingen averechts werken en juist voor meer werkloosheid en daardoor een lager inkomen zullen zorgen.

Vanuit de economische theorie geldt dat het loon van een werknemer in principe gelijk is aan zijn productiviteit, door vraag en aanbod. Wanneer de productiviteit hoger is dan het loon, vraagt een werkgever meer arbeid, waardoor het loon stijgt, net zo lang tot het loon gelijk is aan de productiviteit. Deze theorie gaat niet één op één op in de echte wereld, doordat bijvoorbeeld vakbonden de loonvorming verstoren. Maar de theorie biedt een plausibele verklaring: lonen in lagelonenlanden zijn laag omdat werknemers in lagelonenlanden weinig productief zijn, bijvoorbeeld door een laag opleidingsniveau en een gebrek aan investeringen in kapitaal. En grof gezegd komen die investeringen niet op gang doordat lagelonenlanden instituties (een breed begrip dat een samenraapsel is van wetten en sociale normen) kennen die ondernemerschap in de weg staan.

Duopolie | Kap op kapitaal

13 november 2013 , 15:30 , door Mark Dijkstra

Banken moeten meer eigen vermogen aanhouden. Geen drie procent, zoals nu het geval is, maar eerder twintig tot dertig procent. Dit voorstel komt van Anat Admati, een hoogleraar aan Stanford die binnenkort een seminar geeft in Amsterdam. Samen met Martin Hellwig schreef Admati een boek over kapitaaleisen voor banken, waarin zij voorstelt dat banken veel meer eigen vermogen moeten aanhouden. En gaat het niet goedschiks, dan maar kwaadschiks: Admati pleit voor een verplichte kapitaaleis van zo’n twintig tot dertig procent. Ter vergelijking: de voorgestelde kapitaaleis van Basel 3 is drie procent, het niveau waar grote Nederlandse banken nu ook ongeveer op zitten.

Kapitaal betekent in dit geval eigen vermogen, ofwel aandelenkapitaal. Het gaat dus niet om reserves en in principe hoeven kapitaaleisen dan ook niet te betekenen dat er minder geld uitgeleend kan worden door banken. Kapitaaleisen maken wel uit voor de manier waarop leningen door de bank gefinancierd worden. Bij een kapitaaleis van drie procent wordt elke lening die een bank uitzet voor gemiddeld drie procent gefinancierd met aandelen, en voor de rest met schuld. Maar de manier waarop een lening gefinancierd wordt maakt in principe alleen uit voor de samenstelling van de financiering, en niet voor de hoeveelheid financiering.