Overzicht

Marcel Hulspas

276 Artikelen
13 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: FaceMePLS (cc)

Duizend jaar Goedheiligman

, door

RECENSIE - Sinterklaas heeft zijn wedergeboorte te danken aan koning Willem II. Eeuwenlang was de figuur van bisschop Nicolaas die, vergezeld door een horde duivels of boemannen, de kinderen cadeautjes gaf maar ook angst en verwarring zaaide, een bekende verschijning geweest. Maar in Nederland was hij in de zeventiende eeuw uit het straatbeeld verdwenen. Elders is deze ‘wilde’ oerversie nooit naar huis gestuurd.

De protestantse elite moest niets hebben van dergelijke paapse praktijken. Vanaf dat moment dook Sint in de decembermaand nog wel hier en daar op in katholieke kring, maar de traditie leek in ons land op sterven na dood. Totdat Willem II in 1840 koning werd, en zijn geboortedag dus de nieuwe ‘koningsdag’ werd. Dat was 6 december: feestdag van Sint Nicolaas.

Willem, de ‘held van Waterloo’, was buitengewoon populair. Zijn koningsdag werd dus uitgebreid gevierd. Daarbij hoorden natuurlijk traktaties voor de kinderen. En laat dat nu traditioneel een klusje van de Sint zijn geweest.

Pakjesdag

Het startte aarzelend, maar na enige tijd kwam de Goedheiligman om in het werk. De verlichte hervormde elite zette zich al snel over religieuze bedenkingen heen. Sinterklaas was weliswaar paaps, maar toch ook een voorbeeld van christelijke liefdadigheid. Voor Gereformeerden is de Sint ondanks zijn vrijgevigheid echter altijd een verdacht type gebleven.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De dokter wanhoopt nooit

, door

COLUMN - Het is een ijzeren medische wet: de dokter blijft altijd optimistisch. Die wil altijd verder gaan. Die heeft altijd wel een andere aanpak, een experimenteel middel… maar opgeven, nee. Opgeven is het voorrecht van de patiënt. Pas als dié de handdoek in de ring gooit, mag de dokter berusten in het onvermijdelijke. Tot die tijd, blijft hij geloven in een goede afloop.

Een ultiem voorbeeld van deze onverwoestbare geestesgesteldheid was de uitspraak van de Utrechtse hoogleraar René Bernards nu drieënhalf jaar geleden in De wereld draait door dat ‘de meeste vormen van kanker’ over give or take twintig jaar chronische ziekte zouden zijn. De wetenschap had kanker zo’n beetje ontrafeld, vertelde hij (ongetwijfeld tot verbazing van veel collega’s) en het initiatief lag nu bij de industrie om al die kennis om te zetten in nieuwe therapieën. Het klonk fantastisch – en daarom zat hij daar ook.

Zijn woorden gingen vervolgens het land door als betrof het een zeer gewaagde uitspraak. En een keiharde belofte, want afkomstig uit de mond van een veelbelovende wetenschapper. Maar het hoeft geen betoog dat een dergelijke voorspelling nauwelijks iets voorstelt. Veel vormen van kanker waren drie jaar geleden al gedurende geruime tijd onder controle te houden. En als doktoren daar steeds beter in slagen (en mede gezien het feit dat verreweg de meeste kankerpatiënten, wanneer de diagnose wordt gesteld al een gezegende leeftijd hebben bereikt) wordt de kans dat een andere doodsoorzaak de kanker vóór zal zijn, niet denkbeeldig. Maar wat kan de farmaceutische industrie ons nog bieden? Is ze überhaupt op de goede weg?

Foto: PnP! (cc)

‘Het Westen is anders’

, door

RECENSIE - Gisteren verhaalde ik hoe de notie dat ‘Europees’, ‘blank’ en ‘westers’ samen zou vallen met dynamisch, kritisch en altijd in beweging – waartegen ‘Oosters’, ‘Arabisch’, ‘Semitisch’ dan synoniem zou staan voor stilstand, starheid, een volk zonder geschiedenis of toekomst – terug te voeren valt op de Europese kijk op en verwerking van de val van Constantinopel in 1453.

Die tweedeling keert in vrijwel zuivere vorm terug in ‘Het Westen onder vuur’ van Peter Knoope. ‘De haat verklaard’, luidt de ondertitel van dit boekje. Knoope wil namelijk een verklaring geven voor de opkomst van het jihadisme.

Hij constateert dat de gebruikelijke sociaaleconomische verklaringen niet voldoen, net zo min als dat er een ‘daderprofiel’ zou bestaan. We hebben ook weinig aan groepsdynamica en al helemaal niets aan de simpele constatering dat daders ‘gek’ zijn.

Knoope: “Laten we onszelf dwingen om voor even het idee los te laten dat we te maken hebben met duivels en demonen.” (p. 11) Het geweld komt voort, schrijft hij, uit de actuele situatie “die wortels heeft in de geschiedenis. Daarin zijn verklaringen te vinden voor dit verschijnsel dat ons bedreigt.”

Fundamentele cultuurverschillen

Wie vervolgens een geschiedenis van de jihad en het jihadisme verwacht, kom echter bedrogen uit. In plaats daarvan schetst Knoope in de eerste honderd pagina’s een portret van ‘wij’ westerlingen versus ‘zij’, de andere zes miljard wereldburgers. Westerlingen hebben een andere visie op tijd, beweert hij. Voor hen geldt: ’tijd is geld’.

Foto: Doux Alexios (cc)

Wortels van het Oriëntalisme

, door

‘Barbaros’, zo noemden de humanisten de Ottomaanse veroveraars. Barbaren. Zonder enig gevoel voor cultuur. En al vrij snel werd barbaren in die kringen een scheldwoord voor álle moslims. Die aanduiding werd in betrekkelijk korte tijd populair.

Zo rond 1450 was ze zeldzaam; rond 1500 wist iedereen wie er met ‘barbaren’ werd bedoeld.

De cruciale gebeurtenis was natuurlijk de val van de Byzantijnse hoofdstad Constantinopel in 1453. De verantwoordelijke sultan, Mehmed II, had zijn soldaten zoals gewoonlijk drie dagen de tijd gegeven om naar hartenlust te plunderen, en al spoedig bereikten de gruwelverhalen West-Europa.

Sic transit gloria mundi

De kerkelijke leiders schreeuwden moord en brand vanwege de moord op priesters en bisschoppen en het ontheiligen van kerken (de kerk van de Heilige Wijsheid met de moskee ‘Haya Sofia’); de humanisten spraken daarnaast schande van het vernietigen van oude boeken en manuscripten. Zelf hadden ze op dat moment eigenlijk nog maar nét kennis gemaakt met de Byzantijnse geleerdheid en met de Griekse bronnen die in Constantinopel te vinden waren. En nu werd alles in de as gelegd.

Byzantijnse geleerden die naar het Westen hadden weten te ontkomen, konden dat het beste vertellen. Zoals de beroemde kardinaal Bessarion1:

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Kansloze wetenschap

, door

COLUMN - Nee, het is niet een beetje. De frisdrankindustrie oefent niet een béétje invloed uit op het wetenschappelijk onderzoek naar de invloed van toegevoegde suiker. Zodra de wetenschap zich ermee mag bemoeien, neemt ze het onderzoek gewoon over. Het gaat niet om een beetje bijsturen, in de hoop dat de uitkomsten wat gunstiger zijn. Dat is het beeld dat wetenschappers graag geven: dat hun commerciële opdrachtgevers van alles proberen te regelen, maar uiteindelijk slechts beperkte invloed hebben op de uitkomsten, Dat ze op zo’n moment gewikkeld zijn in een dapper gevecht tegen de industrie. Niks van waar. De wetenschapper staat kansloos. En collaboreert.

Dat is de enige conclusie die je kunt afleiden uit een Amerikaans onderzoek dat vorige week verscheen in de Annals of internal Medicine. De onderzoekers vergaarden vijftien jaar aan onderzoek naar de schadelijke effecten van suikers in frisdranken, en kwamen tot de ontluisterende conclusie dat álle (26) onderzoeken waarbij de industrie een vinger in de pap had, of waarbij een onderzoeker banden had met de frisdrankindustrie, géén effect had gevonden. Terwijl álle (op een na) onderzoeken waarbij wél een negatief effect werd gevonden juist níét door de industrie werd gesubsidieerd.

‘Deze industrie,’ schrijven de onderzoekers, ‘lijkt de uitkomsten van het huidige onderzoek te manipuleren.’ Dat mag gerust de understatement van het jaar worden genoemd. Een harder bewijs (afgezien van camerabeelden die bedrog aantonen) is nauwelijks denkbaar.

Foto: IISG (cc)

Partij buiten de rechtsstaat

, door

RECENSIE - Het zijn stuk voor stuk bizarre verhalen. De inlichtingendienst BVD die financiële steun verleent aan een afsplitsing van de CPN, om de communistische partij te verzwakken. Die in diezelfde jaren financieel steun verleend aan de minuscule communistische vakbeweging, de Eenheids Vak Centrale (EVC), om te voorkomen dat deze wordt opgeheven waardoor de leden zouden kunnen overstappen naar de nette socialistische vakbond NVV.

Die in 1959 een eigen ‘communistische’ partij opricht (de ‘Socialistische Werkers Partij’), alweer om de CPN te verzwakken, en later ook nog eens (onder de codenaam ‘Operatie Mongool’) een pro-Chinees communistisch partijtje. De BVD’ers/partijleiders gingen zelfs naar Peking, voor besprekingen. Ze werden er met alle egards ontvangen. (De Chinezen wisten hoogstwaarschijnlijk dat ze met Nederlandse geheim agenten van doen hadden.)

Jos van Dijk laat aan de hand van deze idiotie (eerder beschreven in de Geschiedenis van de binnenlandse veiligheidsdienst van Dirk Engelen, uit 1995) zien dat de BVD in die jaren volstrekt zijn eigen gang kon gaan en daarbij, net als haar Amerikaanse evenknie, de FBI, volstrekt geobsedeerd werd door het ‘rode gevaar’ van een partij die in feite al op zijn laatste benen liep.

Snuffelstaat

Dat laatste overigens met dank aan dezelfde BVD want naast dergelijke bizarre (tien jaar later zou men zeggen ‘ludieke’) acties deed de dienst werkelijk alles om communisten uit de samenleving te weren. Ze hield enorme kaartenbakken bij om alle ‘vertakkingen’ van het gevaar in de gaten te kunnen houden.

Foto: bertknot (cc)

De nuttige idioot van de marine

, door

RECENSIE - Was Van Speijk wel goed snik? Dat is de vraag die in dit boek centraal staat. En alhoewel het bewijsmateriaal ontoereikend is, staat de conclusie voor Ronald Prud’homme van Reine eigenlijk wel vast. De grote zeeheld, de man van ‘Dan liever de lucht in!’, had gevaarlijke depressieve buien en had dus nooit de verantwoordelijke positie mogen krijgen die hem werd toegewezen. Maar toen het kwaad eenmaal was geschied, was zijn wanhoopsdaad zeer bruikbaar.

Een dergelijke boodschap wordt niet overal even rustig ontvangen. Prud’homme van Reine vertelt hoe hij, beginnend redacteur van het Vriendenblad van het Scheepvaartmuseum, nadat een collega in het blad een lichtzinnige opmerking over van Speijk had gemaakt, geconfronteerd werd met een stroom woedende reacties van marinemensen. Van Speijk bleek in die kringen nog steeds onaantastbaar te zijn.

Wie in Den Helder het Maritiem Instituut betreedt, wordt in de ontvangsthal geconfronteerd met enkele vierkante meters olieverf, voorstellende de held omringd door uiteenstuivend scheepsvolk en bollende zeilen, met een geweer in de hand, op weg naar de kruitkamer van zijn schip. Maar vanaf het allereerste begin waren er critici die zich (zachtjes dan wel hardop) afvroegen of die zelfmoordaanslag nou wel nodig was geweest. Er sneuvelden op die gure vijfde februari 1831 in elk geval meer Nederlanders dan Belgen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een lot uit de kosmische loterij

, door

COLUMN - Zo’n anderhalf miljard euro heeft de eerste detectie van zwaartekrachtgolven gekost. En volgens vrijwel iedereen die er een mening over heeft, was elke euro daarvan welbesteed. Astronomen hebben nu een nieuw ‘venster op de kosmos’ (die metafoor kwam ontelbare malen voorbij) en kunnen nu nóg dieper doordringen in de Oerknal. En dat is dringend noodzakelijk.

Niet omdat zoiets nieuwe onverwachte praktische toepassingen gaat opleveren (uitvinders hebben de komende eeuw meer dan voldoende aan de ontdekkingen van de vorige eeuw), maar om een steeds nijpender probleem op te lossen. Nijpend voor astronomen – maar daarom niet minder dramatisch. Sinds een aantal jaren begrijpen ze namelijk niks meer van het heelal.

Twee onoplosbare problemen

Twee problemen blijken onoplosbaar. Ten eerste (in niet-chronologische volgorde) is daar het fenomeen dat de uitdijing van het heelal niet langzaam vertraagt, zoals je zou verwachten (ten gevolge van de aantrekkingskracht van de kosmos) maar juist versnelt. Iets ‘duwt’ de expansie naar grotere snelheden. Dat probleem is mathematisch snel op te lossen door een enorme dark energy in de vergelijking te stoppen die deze stuwkracht kan leveren. Simpel en mathematisch doeltreffend – maar in fysisch opzicht is zo’n ingreep natuurlijk heel lelijk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een schril contrast met oeverloos geklets

, door

COLUMN - Ze zullen zich wel lullig gevoeld hebben, die Europese gentechnologen, daar in Vancouver. Wandelend te midden van collega’s die veel meer mogen dan zij. Collega’s vol doldrieste plannen, waar zij niet aan mogen denken. Dankzij de recent ontdekte (en met een Nobelprijs bekroonde) crispr-techniek kan het ‘zoek-en-vervang’ van genen sinds kort nog veel vlugger dan ooit voor mogelijk werd gehouden. De wildste ideeën zoemden rond, tijdens die internationale bijeenkomst. Maar ondertussen mogen Europese onderzoekers op dit vlak veel minder dan hun Amerikaanse vakbroeders (om over de cowboys in andere landen maar te zwijgen). Ze willen vooral dolgraag meespelen op het terrein van de kiembaangentherapie: dat zijn ingrepen in het DNA van eicellen of de embryo’s, zodat niet alleen het kind genetisch verandert, maar óók zijn nageslacht. Op die manier kun je ziekten voor eens en altijd verwijderen.

Dat kan zo niet langer, vinden ze natuurlijk, en om te voorkomen dat er een onoverbrugbare kloof ontstaat tussen de Europese genwetenschap en die wetenschap elders, deden de Europese embryologen en vruchtbaarheidsdeskundigen vanuit Vancouver een oproep om de Europese regels te verruimen. Een ‘alles mag’ vinden ze niet nodig, enige ethische controle moet er zijn, maar met een vergunningstelsel, gekoppeld aan complete transparantie komen ze al een heel eind. De NRC van zaterdag, waarin deze oproep werd gepubliceerd, meende echter dat er sprake is van (nog) een ander schril contrast:

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Wetenschap voor homohaters

, door

COLUMN - Het meest interessant aan de anti-homo-flyer die afgelopen weekend in Amsterdam-West werd verspreid, is natuurlijk dat de makers ervan niet alleen de wetenschap maar ook drie godsdiensten gebruiken om homoseksualiteit te veroordelen. Christendom, Jodendom én islam veroordelen homoseksualiteit, zo moeten drie citaten (uit Romeinen, Leviticus en de Koran) duidelijk maken. Zoiets is nogal verwarrend. Wie zat hier achter? Waarschijnlijk gaat het om aanhangers van de Turkse creationist Harun Yahya, zo ontdekte de volkskrant. Dat is een vriend van Erdogan met zijn eigen zender, waarop hij vrede predikt en Darwin aanvalt. Yayha (ook een fel tegenstander van homo’s) kopieert graag het bekende Amerikaanse creationistische foldermateriaal – en daar heeft die flyer uit Amsterdam-West veel van weg.  En hij schrijft ze ook braafjes over. Dat merk je aan de wetenschappelijke data in de flyer: 29 procent van de kinderen die door homostellen worden opgevoed, worden misbruikt. Homo’s hebben 50 procent meer kans op een depressie en twee keer zo’n grote kans om zelfmoord te plegen.

Die laatste twee cijfers die de flyer noemt, zijn weinig opmerkelijk. Ik geloof ze graag. Homoseksualiteit wordt voor het overgrote deel van de homo’s op aarde als een zware beproeving ervaren, dus dan liggen depressiviteit en suïcidale neigingen op de loer. Maar dat ’29 procent wordt misbruikt’ is uiteraard een opvallend gegeven. Het risico misbruikt te worden ligt dan ongeveer een factor vijftig hoger dan bij andere adoptieouders. De flyer geeft geen bron, maar een korte speurtocht leidt al snel naar een van de vele studies van de Amerikaanse psycholoog Paul Cameron en zijn zoon Kirk (P. Cameron and K. Cameron, Homosexual Parents, Adolescence, 31; 1996).

Foto: ছায়াশিকারী (double-A Apu) (cc)

Complotdenken met Machteld Zee

, door

RECENSIE - Ach kijk, daar is het dan: taqiyya. Op pagina 64. Letterlijk betekent het: verdedigen. In de islam betekent het zoveel als: liegen over je geloof om aan de vijand te ontkomen. Binnen de islam speelt het begrip nauwelijks een rol, en wordt taqiyya meestal afgekeurd, maar in een boekje over de gevaren van de islam mag dit begrip niet ontbreken. Om duidelijk te maken dat moslims gewoon niet te vertrouwen zijn. Ze mogen immers liegen van hun geloof.

Ooit was dat een bekende antisemitische opmerking; tegenwoordig wordt het gezegd van moslims. Zo ook in ‘Heilige identiteiten’ van Machteld Zee. Na enige voorbeelden van verhullend islamitische taalgebruik, zoals de bewering dat de islam toch zo vredelievend en tolerant is, schrijft Machteld Zee: ‘Dergelijke double speak wordt theologisch gerechtvaardigd op grond van taqiyya.’ (Dat is dus onzin.)

Ze vervolgt: ‘Ik hoop niet dat ik te veel het idee geef dat er sprake is van een sinister complot, maar taqiyya houdt in dat moslims toestemming hebben om ongelovigen te misleiden.’ Zee hoeft zich helemaal geen zorgen te maken. Het idee dat ze zegt niet te willen geven, dat er een sinister islamitisch complot bestaat, ligt er in haar boekje duimendik bovenop.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Het waren honderd mooie jaren

, door

COLUMN - We worden niet ouder dan 115. Een enkeling mag door dat plafond schieten, maar dat zijn de uitzonderingen die de regel bevestigen. Dat beweert Jan Vijg van het Albert Einstein College of Medicine. Vijg analyseerde enorme hoeveelheden gegevens over leven en sterven in de westerse wereld, en constateerde dat de gemiddelde leeftijd waarop mensen sterven nog steeds langzaam omhoog kruipt, maar dat er ook duidelijk een limiet in zicht komt. Die ligt dus rond de 115 jaar. Meer mogen we van het leven niet verwachten. En alhoewel er hier en daar knorrige reacties te horen waren, is zijn publicatie (in Nature) over het algemeen met stemmige berusting ontvangen. Het zat erin. Hoe gezond we ook leven, op een gegeven moment stapelen de afvalstoffen en de genetische fouten zich in de cel zó hoog op, dat de gebruikelijke schoonmaakploegen het werk niet meer aankunnen. En dan wordt het tijd om plaats te maken, zoals Montaigne zei.

Als Vijg gelijk heeft, dan betekent dat het einde van een opmerkelijk economisch tijdperk. Het tijdperk waarin we steeds ouder werden én welvarender. Want dát, zegt econoom Robert Gordon van de Princeton University, was het geheim van de economische groei van de afgelopen honderd jaar. In zijn dit jaar verschenen (en zeer geprezen) boek The Rise and Fall of American Growth beschrijft Gordon de hoogte- en dieptepunten van de Amerikaanse economie, en hij constateert dat de periode 1870-1970 een ‘special century’ was. Een periode die gekarakteriseerd werd door een ongekende economische groei, aangejaagd door een aantal cruciale uitvindingen, en een bijbehorende verbetering van de menselijke levensstandaard.

Vorige Volgende