Marcel Hulspas, auteur op Sargasso

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Laat ons het leven zaaien!

21 februari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - We gaan weer op zoek naar buitenaards leven. Het is klaar met al die speculaties over exoplaneten op honderden lichtjaren afstand, waarop wie-weet wat water te vinden is, en waarop wie-weet-wie-weet leven te vinden zou zijn. Nee, we gaan weer écht met een raket op weg naar een hemellichaam met een kansje op leven. Dat heeft even geduurd. De laatste keer was veertig jaar geleden, met Viking-Marslanders. En nu, afgelopen week, heeft NASA tijdens de jaarlijkse conferentie van de AAAS bekendgemaakt dat ze de komende decennia een reis wil voorbereiden naar de Jupitermaan Europa. De VS kan wel wat goed wetenschapsnieuws gebruiken. En ja, er is waarschijnlijk water op Europa – al zit dat verborgen in de grond. En leven? NASA wil een pakket van zo’n veertig kilo aan wetenschappelijke instrumenten op Europa doen neerdalen om daar achter te komen.

Een grote zorg, zo werd onmiddellijk duidelijk, was het volkomen steriel maken (en houden) van de ruimtelander. ‘Om Europa te beschermen,’ zo vertelden de NASA-vertegenwoordigers. En daarmee bedoelden ze de maan en haar mogelijke bewoners. Maar ook om verwarring te voorkomen. Zoals een deskundige meedeelde: ‘You don’t want to send a 2 billion dollar spacecraft somewhere to discover E. coli.’

Foto: Marco Derksen (cc)

De ‘bezorgde’ burger is vooral een verwende praatjesmaker

20 februari 2017 , 08:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Jan Dijkgraaf wordt nooit boos. Echt waar. Er is maar één uitzondering, schrijft hij in de eerste zin van de inleiding van zijn boekje: ‘als ik een boze burger wordt genoemd. Of: een boze witte man’. Dat vind hij niks. Nee, Jan wil ‘bezorgde burger’ genoemd worden. Dat dekt de lading veel beter, vindt hij. Want ‘bezorgdheid duidt op compassie met anderen.’

Vandaar dat zijn boekje ‘De bezorgde burger’ heet. En is Jan ook bezorgd? Nou, nee. We lezen regelmatig over zijn stijgende bloeddruk. Boos is zijn grondtoestand, zijn stijltje. Hij heeft dat gewoon niet meer in de gaten.

IJdelheid der columnisten

Jan Dijkgraaf lijdt aan een onder columnisten veel voorkomend euvel. Na jarenlang stukjes te hebben geschreven, over elk onderwerp waar ze maar zin in hebben, niet gehinderd door echte kennis, ook zonder behoefte aan verdieping, en ondertussen genietend van de ijdele status van het ‘columnist’ zijn, gaan veel columnisten denken dat zijn stukjes wérkelijk iets voorstellen. Dat het werkelijk intellectuele hoogstandjes zijn. Dat ze ‘gelijk’ hebben.

Ze gaan, kortom, naast hun schoenen lopen. En dan sta je weerloos tegenover vleierij. ‘De afgelopen jaren,’ schrijft Dijkgraaf zonder een spoortje ironie (p. 224): ‘hadden Kamerleden van meerdere partijen me gepolst of ik geen trek had in een Kamerlidmaatschap.’

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een vis in je hoofd

11 februari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Stress! Het is weer terug! U en ik dachten natuurlijk dat stress verdwenen was. Eerst opgevolgd door het fenomeen burnout en dat is, ten tijde van de kredietcrisis, in de vergetelheid geraakt. We hadden er geen tijd meer voor. Duizenden raakten hun baan kwijt, duizenden moesten in het onzekere bootje van de ZZP stappen – kut allemaal, maar klagen over stress? En nu is daar Van Big Bang tot burnout, van Wilma de Rek en Witte Hoogendijk. De stress is nooit weggeweest, zeggen de auteurs. Het is zelfs erger geworden. Door de sociale media, bijvoorbeeld. Dat is echt héél erg, als ik Hoogendijk mag geloven (in de NRC van afgelopen zaterdag):

‘Vroeger moest je voor een shellshock naar het slagveld. Nu wordt dat slagveld door de techniek aan huis beziorgd.’

Zelden zal een groep oorlogsslachtoffers postuum zó diep vernederd zijn.

Maar het niet alleen aan de techniek, het ligt ook aan de biologie, beweren de auteurs. Ons brein heeft zich namelijk evolutionair niet aangepast. Diep in het brein is ooit iets stil blijven staan. Ik citeer weer uit de NRC van afgelopen zaterdag. Hoogendijk legt uit dat hij gepromoveerd is op een minuscuul stukje brein dat met de fight or flight respons te maken heeft. De angst-schrik-reactie dus. Dat onderzoek gaat vér terug, zo maak ik op uit de eerste zin:

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De scan spreekt u vrij!

7 februari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Misofonie. Ik had er nog nooit van gehoord. Het komt erop neer dat je werkelijk gek wordt van een bepaald geluid dat een ander maakt. Kauwen bijvoorbeeld, of slurpen, of gewoon ademen. Sommige mensen draaien op dat moment volledig door. En nee, ze kunnen er niks aan doen, want misofonie zit in de bedrading van het brein. Zeggen de deskundigen.

Die deskundigen verzamelden twintig mensen met extreme misofonie, en 22 mensen die daar geen last van hadden. Die rustig tv blijven kijken terwijl hun verkouden partner naast hen een winterwortel eet. Al die mensen gingen de scanner in. Ze kregen eerst neutrale geluiden te horen, daarna geluiden die iedereen vervelend vindt (kindergekrijs, sirenes) en daarna van die geluiden waar je gek van kunt worden. De eerste twee groepen geluiden lieten geen verschil in respons zien (of anders gezegd, toonden de normale respons bij dergelijke geluiden), en u raadt het al: bij de derde groep gingen de hersenen van de misofonielijders volledig op tilt. Met name (voor de liefhebbers) de anterieure insulaire cortex werd overactief. De onderzoekers zagen ook dat bij hen meer connecties waren tussen dit stukje cortex en de amygdala en de hippocampus, twee meer naar achteren gelegen hersendelen die (net als nummer een) veel te maken hebben met het reguleren van emoties.

Foto: Pete Edgeler (cc)

De verslagenen

6 februari 2017 , 11:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - De Vrede van Versailles uit 1919 staat niet bepaald bekend als een diplomatiek succes. Jarenlang beschouwde men dit ‘dictaat’ (de verliezers waren slechts na afloop welkom, om hun handtekening te zetten) als de voornaamste oorzaak voor de Tweede Wereldoorlog, die twintig jaar later uitbrak. De immens zware herstelbetalingen opgelegd aan Duitsland zouden de nazi’s de wind in de zeilen hebben gegeven.

Die verklaring wordt nauwelijks nog serieus genomen. De opgelegde betalingen bestonden grotendeels alleen op papier, de bedragen werden al vrij snel (ruim vóór de opkomst van Hitler) behoorlijk teruggeschroefd, en opeenvolgende Duitse regeringen hebben bovendien vrijwel niets betaald. Natuurlijk, de vernedering bleef, en die werd door de nazi’s vakkundig benut. Maar ‘Versailles’ is geen afdoende verklaring.

Gewelddadigste plek op aarde

En toch is de vrede schuldig. Zoals Robert Gerwarth in zijn boek ‘De verslagenen’ duidelijk maakt, was het niet zozeer Versailles, maar waren het vooral de andere vredesverdragen, getekend in de schaduw van het grote verdrag (de vredes van Saint-German, Trianon, Neuilly en Sèvres), die een veel grotere impact hadden op de toekomst van Europa.

Juist die verdragen leidden direct na 1918 tot nieuwe oorlogen en conflicten, die alles bij elkaar ruim vier jaar aanhielden en waarbij nog eens vier miljoen slachtoffers vielen. ‘Sinds de dertigjarige oorlog van de zeventiende eeuw,’ aldus Robert Gerwarth, ‘was er in Europa geen reeks samenhangende oorlogen en burgeroorlogen geweest die zo embryonaal en dodelijk was als die in de jaren na 1917-1918.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Niks geen vrienden der natuur

31 januari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - De Aboriginals hebben het gedaan. Er bestond al zo’n donkerbruin vermoeden, maar een recente publicatie maakt de beschuldiging een stuk overtuigender. Ooit bestond er in Australië een indrukwekkende en unieke fauna. (Dat krijg je op zo’n continent dat zijn eigen evolutionaire gang kan gaan.) Maar dan ineens, 45.000 jaar geleden, is die fauna in een paar duizend jaar compleet verdwenen. Uitgeroeid. Door de Aboriginals, blijkt nu.

Er waren ooit vele soorten reuzenloopvogels, er waren schilpadden zo groot als Volkswagen Kevers, angstaanjagende vleesetende kangoeroes (sommige soorten besprongen hun prooi vanuit de bomen) en wombats zo groot als (om in stijl te blijven) een Ford Fiesta. En dan waren er de reuzenleguanen, zoals nu alleen te vinden op Komodo. Smakelijke hapjes voor die reuzenkangoeroes, dat begrijpt u. Kortom, Australië was tot zo’n 45.000 jaar geleden een continent vol fabulous beasts. En in een paar duizend jaar was het afgelopen. In die periode gebeurden er twee dingen: ten eerste, de mens arriveerde. Ten tweede, het klimaat schommelde in die millennia ook wel wat. Tientallen jaren lang werd er gediscussieerd over de vraag wat nu de oorzaak geweest zou kunnen zijn van het verdwijnen van die horror-sprookjes-fauna. Was het de mens of het klimaat? Beide opvattingen hadden hun voorstanders. De Aboriginals zeiden dat ze zich niks konden herinneren.

Foto: Jim Alden (cc)

Die arme managementgoeroes!

25 januari 2017 , 14:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Ooit verkondigde hij zelf het positief denken. De kracht van positief denken! Blijf optimistisch, blijf hopen, en het komt allemaal goed. Een light versie van het vertrouwde NLP, het ‘neurolinguïstisch programmeren’ waarbij werknemers geacht worden om anders te gaan denken om zichzelf te veranderen en hun kans op succes te vergroten. Maar het werkt allemaal niet.

Richard Engelfriet: ‘Als u met een auto zonder benzine langs de weg staat, kunt u positief denken wat u wilt, maar het schijnt beter te werken als u naar de bezinepomp gaat lopen.’

Dit korte citaat illustreert Engelfriets stijl én de kern van het betoog van zijn boekje ‘De Succesillusie’.

Succesformules: gebakken lucht

Engelfriet schrijft vrolijk (een erfenis uit zijn positieve periode, geeft hij toe) en helder, maar het komt er op neer dat al die zogenaamde formules voor succes die de talloze trainers, goeroes’s en consultants aan argeloze kantoorklerken en vertegenwoordigers opdringen, klinkklare onzin zijn.

Geloof ze niet. Niemand. Succes is géén keuze. Het is niet af te dwingen, Al die mooie theorieën kunnen de toets der wetenschappelijke kritiek niet doorstaan. En de voornaamste reden daarvoor is dat de toekomst nu eenmaal fundamenteel onvoorspelbaar is. En dat komt weer omdat die positieve werkers, met hun net verzonnen ‘missie-visie’, hun SMART geformuleerde doelen en hun ‘stip op de horizon’, nu eenmaal niet alleen op aarde zijn. Ze zijn afhankelijk van andere mensen die zich met hun succes bemoeien. Die verzinnen een beter product, willen iets anders, doen iets wat niet in de boekjes staat. En wég is het succes.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Repliceren? Doe maar niet!

24 januari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Het zou een Grote Schoonmaak worden. Het rommelige huis van de sociale psychologie zou eindelijk op orde worden gebracht. Dat waren de woorden die de deskundigen zo’n twee jaar geleden geregeld in de mond namen. En het was ook hoog tijd. Ze werden in die tijd toch écht ingehaald door het replicatieprobleem. Iedereen wist al jarenlang dat het vaak lastig was om onderzoeksresultaten te repliceren (en schandalen zoals die rond Diederik Stapel hadden het vakgebied nog eens extra verdacht gemaakt) dus toen een paar jaar geleden verschillende initiatieven startten om nu een systematisch replicatie-onderzoek te doen, was iedereen daar dolblij mee. De resultaten zijn inmiddels bekend. Pakweg zestig procent van de onderzoeken kwam niet ongeschonden door de herhaling. Vaak bleek het met veel aplomb gepubliceerde resultaat veel kleiner uit te vallen. Soms bleef er helemaal niks over.

Die povere resultaten waren reden voor een diepgaand zelfonderzoek. (Dat kun je aan psychologen wel toevertrouwen.) Buiten het vakgebied werden ze vooral gezien als het bewijs dat dit soort onderzoek grotendeels flauwekul is. Nepwetenschap, opgebouwd uit selecte steekproeven, knullige onderzoeksopzetten, verdachte statistiek en het masseren van de cijfers. Zoiets zou een serieuze tak van wetenschap toch niet overkomen! Of wel.

Foto: Hrag Vartanian (cc)

Krijgen we een populistische revolutie?

23 januari 2017 , 11:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Hans Wansink opent zijn boek De populistische revolutie met een bekentenis:

‘In mijn proefschrift De erfenis van Pim Fortuyn (2004) heb ik het populisme nog als een tijdelijke ontregeling van het politieke bedrijf getypeerd (…) Anno 2017 is duidelijk geworden dat het populisme veel duurzamer is dan de meeste waarnemers voor mogelijk hadden gehouden. Dat vraagt om nieuw onderzoek naar de bronnen (…) de vraag die zich opdringt is: is het populisme ‘het nieuwe normaal?’

Het zij hem vergeven. Vrijwel iedereen beschouwde de opkomst van Pim Fortuyn als een teken van ziekte van het politieke systeem. Hier werd een brede maatschappelijk onvrede vakkundig uitgebuit door een sluwe, charismatische raddraaier. Die beweging was ongetwijfeld een tijdelijk verschijnsel.

Tegen de tijd dat Wansink promoveerde, was Fortuyn al dood en was zijn LPF een zieltogende club. Alleen, de onvrede die Pim een stem had gegeven, die was niet verdwenen. Vijf jaar later was het Geert Wilders die op dezelfde akker oogstte. Het populisme bleek een blijvertje.

Merkwaardige mix

De voedingsbodem, zo ontdekte ook Wansink (p.9), ‘is te vruchtbaar’. En hij somt vervolgens een aantal hardnekkige vraagstukken op (integratie, de radicale islam, de recessie, de Europese integratie, stijgende sociale ongelijkheid) die zich in zijn ogen ‘duurzaam lenen voor politisering en agitatie’. Hij concludeert dat ‘onder de oppervlakte van populistische bewegingen met een korte levenscyclus zich een historische ontwikkeling afspeelt van een veel langere adem.’ En die dynamiek wil hij beschrijven met ‘een mix van analyses en beschrijvingen’.

Hulspas weet het | Zalig zijn de biologen

17 januari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Afgelopen week mocht ik, in een bovenzaaltje van een Utrechts café, een grote club studenten vertellen wat mij zoal was opgevallen in het wetenschapsnieuws van het afgelopen jaar. Er was goed nieuws geweest (het vaccin tegen Ebola), en ook slecht nieuws (de verkiezing van Trump) en er was spectaculair nieuws. De zwaartekrachtgolven. Was dat geen geweldige ontdekking geweest? Een compleet nieuw venster op de kosmos! En wie het belang van dat venster niet direct inzag, kreeg zijn domheid flink ingepeperd dankzij de mediastorm waarmee de ontdekking gepaard ging. Hier was iets groots geflikt!

Kijk, zo hield ik de aanwezige studenten voor. Zo pak je dat aan. Nieuws bestaat niet, nieuws moet je máken. Bijvoorbeeld door een simpele bevestiging van een honderd jaar oud idee van Einstein te verheffen tot een geweldige doorbraak. Door van wetenschap een circus te maken. Dan ben je verzekerd van aandacht, dan weet iedereen dat jouw wetenschap de allerbelangrijkste is en kost het veel minder moeite om geld te verzamelen voor nóg grotere projecten. Want na zoveel heisa is dat de enige weg voorwaarts. De LIGO-detector kostte ruim een miljard. Dat bedrag is peanuts vergeleken met de plannen die dezelfde wetenschappers inmiddels al bedenken voor de komende decennia. En reken maar dat de grote geldschieters er straks wéér bij willen zijn, als de kurken knallen.

Hulspas weet het | Toen de wetenschap de baas leek

10 januari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Waar moeten we komend jaar bang voor zijn? Een korte rondvraag levert al snel een helder beeld op. De kleine satan heet Geert Wilders; de grote satan Donald Trump. Trump betekent oorlog, daar zijn velen heilig van overtuigd. Onder wetenschappers lijkt iets heel anders aan de hand. De populaire Britse website Buzzfeed vroeg aan tien populaire wetenschappers waar zij nou bang voor waren. De score is als volgt: twee zijn bang voor Brexit; twee voor Trump; vier voor klimaatverandering; een voor bezuinigingen in de zorg; een voor pessimisme.

Afgezien van lokale sores, blijkt er onder wetenschappers eigenlijk maar één angst te leven. Die voor klimaatverandering. De twee stemmen ‘voor’ Trump mogen we namelijk met een gerust hart optellen bij de vier die zich zorgen maken over het broeikaseffect. De president-to-be heeft vele opmerkelijke uitspraken over wetenschappelijke onderwerpen op zijn naam staan (mijn favoriet: hairspray met CFKs zijn onschadelijk voor de ozonlaag als je ze binnenshuis gebruikt), maar over één onderwerp is hij consequent en expliciet: al dat waarschuwen voor het broeikaseffect is onzin. Wetenschappers beschouwen zoiets als ongehoord; de politiek heeft de morele plicht naar de wetenschap te luisteren. Maar die stilzwijgende overeenkomst is verleden tijd. Trump is onderdeel van een generatie politici die over klimaatverandering de schouders ophaalt. En dat kan hij mede doen dankzij de wetenschap.

Hulspas weet het | Wanhopige wetenschap

3 januari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Mijn vorige column, over de gevolgen van een Facebook-verslaving, riep tot mijn verbazing veel reacties los. In verreweg de meeste gevallen kon men zich vinden in de conclusie (Facebook maakt ongelukkig) maar gaf men met een kwinkslag ook direct te kennen rustig door te gaan met Facebook. De kenmerkende reactie van de verslaafde. Enkelen verdedigden deze abjecte redenering nog met een relativerende opmerking in de trant van ‘wetenschap is ook maar een mening’.

En dat klopt natuurlijk. Wetenschappers denken daar ongetwijfeld anders over, maar ondanks vele eeuwen van wetenschappelijke doorbraken en opmerkelijke inzichten hebben wetenschappelijke resultaten in het dagelijks leven nog steeds de status van meningen. Het leven is nu eenmaal te leuk om door de wetenschap te laten verzieken.

Het aardige is dat deze volstrekt logische houding juist voor veel wetenschappers niet te bevatten is. Een mooi voorbeeld daarvan was te vinden de touwtje-uit-de-deur-preek van Jan Terlouw in DWDD. Jan had heel wat op zijn lever die avond, onder andere onze lakse houding jegens klimaatverandering. Waarom, zo vroeg hij zich hardop af (en hij keek er écht gepijnigd bij) doen we toch niks tegen het broeikaseffect? We weten hoe het probleem opgelost moet worden – laten we dan direct aan de slag gaan! Wat de ex-natuurkundige Terlouw vergeet is dat wetenschap op dat niveau behandeld wordt als een mening. Een die volstrekt niet opweegt tegen het genot van lang douchen, shoppen, vliegreizen, airconditioning en ga zo maar door.