Overzicht

Jona Lendering

629 Artikelen
15 Waanlinks
322 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Studeerde geschiedenis en vertelt er graag over. Scepticus, recensent, fietser, webmaster (LiviusOrg), Don Quichot, blogger (Mainzer Beobachter) en beheerder van GrondslagenNet. Reist regelmatig in het Midden-Oosten, schreef een paar boeken, gruwt van de zelfmoord van de geesteswetenschappen en droomt van een eigen huis in Downtown Beiroet.
Foto: De leeuw: het symbool van de evangelist Marcus én het wapen van Venetië. Gevelsteentje in Amsterdam (Stromarkt 7). copyright ok. Gecheckt 30-08-2022

Marcus en wetenschapsfraude: Geheime Marcus

, door

ACHTERGROND - In zijn rubriek over de volkscultuur ging Hans Overduin maandag in op de evangelist Marcus. Er is, voorzichtig uitgedrukt, nogal wat verdichting rond die Griekse auteur. En verdichting is er nog steeds. Zo is er het bizarre Geheime Evangelie van Marcus, waarmee ik me in een andere context heb beziggehouden. Het is misschien leuk er iets meer over te vertellen. Om met het begin te beginnen: wat is het Geheime Evangelie van Marcus?

Eerste antwoord: een oude tekst. Tweede antwoord: een vervalsing. Derde antwoord: we hebben geen idee. In elk geval: de tekst is uitsluitend bekend als citaat uit een brief van de vroeg-derde-eeuwse filosoof Clemens van Alexandrië aan een verder onbekende Theodoros. Die brief is verloren gegaan maar is in de achttiende eeuw in een Palestijns klooster overgeschreven op de laatste bladzijden van een zeventiende-eeuws boek. Dat is in 1958 gefotografeerd door de Amerikaanse oudheidkundige Morton Smith (1915-1991), die de vondst in 1973 publiceerde.

Het achttiende-eeuwse handschrift is voor het laatst gezien in 1983, toen ook nieuwe foto’s zijn gemaakt. Een poging in 2011 om het boek te traceren was succesvol maar op dat moment ontbraken de beschreven bladzijden. Hierdoor is een laboratoriumanalyse van de inkt onduidelijk. We kunnen niet bepalen of de tekst van de brief is geschreven in de achttiende eeuw.

Foto: Koning en bemiddelende goden copyright ok. Gecheckt 05-10-2022

Kunst op Zondag | Šamaš, de zonnegod

, door

ACHTERGROND - Het onderstaande reliëf uit Sippar in het noorden van Babylonië is misschien wel een van de bekendste kunstvoorwerpen uit het oude Mesopotamië. Niet zonder reden. Het is gebaseerd op de gulden snede en treft ons dus als harmonieus.

Tablet van Šamaš uit Sippar (British Museum, Londen)

Onder een baldakijn zit de zonnegod Šamaš (een naam die gewoon “zon” betekent) met in zijn hand een korte scepter en een ring. Beide zijn machtssymbolen; ik herinner me hoe de tweede lange tijd “ring of power” werd genoemd, tot die Tolkienfilms die uitdrukking voorzagen van onbedoelde bijbetekenissen, zodat wetenschappelijke jargontermen ineens populair werden (farshiang, kydaris). Deze Achaimenidische Ahuramazda en dat Sasanidische investituurreliëf zijn andere voorbeelden.

Hammurabi en de zonnegod (Louvre, Parijs)

De iconografie was, toen dit reliëf rond 860 v.Chr. werd gemaakt, al een millennium oud. Op de Wetten van Hammurabi (hierboven) wordt de zonnegod precies hetzelfde afgebeeld, met een ring en een staf in de hand en op zijn helm drie paar hoorns, waarmee is geïllustreerd dat het een hoge godheid is. Mindere goden hebben ook minder hoorns.

Stierenmannen

De troon van Šamaš is voorzien van twee wezens die oudheidkundigen aanduiden als de “bull-men”. Deze stierenmannen openen in de ochtend in het verre oosten de poort van de dageraad waardoor de zon opkomt. Hier zijn hun broertjes, een millennium ouder.

Closing Time | Et maintenant, on va où?

, door

ACHTERGROND - Ik ken weinig rauwere films dan Capharnaüm, waarmee de Libanese regisseuse Nadine Labaki twee jaar geleden internationaal de aandacht trok. Simpel samengevat: een jongen klaagt zijn ouders aan omdat ze hem geboren hebben doen worden. Welbeschouwd heeft hij een punt, omdat hij voorbestemd is voor een leven vol ellende. De film loopt goed af maar de ellende die de bioscoopbezoeker te zien krijgt garandeert een doorwaakte nacht.

Foto: Poort van het paleis van de Bey van Tunis copyright ok. Gecheckt 12-10-2022

Kunst op Zondag | De deuren van Tunesië

, door

ACHTERGROND - Wie door Tunesië reist kan er niet aan ontkomen: ze hebben in dat land verschrikkelijk mooie deuren. Geef een Tunesiër een huis en hij leeft zich uit op het beschilderen en bespijkeren van zijn voordeur. Vrolijke kleuren verf en patronen van spijkers, en vaak ook prachtige deurlijsten. Getuige de verkoop van ansichtkaarten, posters met les portes de Hammamet, en brievenbussen in de vorm van een deur hebben de Tunesiërs wel door dat toeristen er gecharmeerd van zijn. Het is een beetje vergelijkbaar met de kerststallen van Napels of de gevelsteentjes van Amsterdam: het is een kleine kunstvorm die de handboeken kunstgeschiedenis nooit zal halen, maar evengoed waardering verdient.

Deur in Sidi Bu Ali

De foto boven dit stukje nam ik in Sidi Bu Ali, een kunstenaarsdorpje op het terrein van wat ooit Karthago was. Als u goed kijkt ziet u helemaal bovenaan twee halve manen (liggend, zoals in Tunesië gebruikelijk), in het tweede register twee davidssterren en daaronder enkele kruisen. Iemand heeft hier heel bewust de symbolen van de drie monotheïstische religies willen samenbrengen. Andere gebruikelijke motieven zijn de vis en de cipres, symbolen van de vruchtbaarheid. De eerste leeft immers in het element dat leven geeft en de ander is altijd groen. Ook de hand van Fatima is moeilijk te missen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Mest en stront

, door

ACHTERGROND - Even een vies praatje over mest en stront. We hebben het over hondenstront, kattenstront en varkensstront. Maar we hebben het over paardenmest, kamelenmest, kippenmest, koeienmest en olifantenmest.

In een gesprek zaterdag attendeerde iemand erop dat stront smeriger ruikt en dat dit komt doordat het gaat om vleeseters. De uitwerpselen van planteneters zijn niet werkelijk welriekend maar een stuk beter te verdragen.

We zochten naar voorbeelden en tegenvoorbeelden. Het varken lijkt in beide categorieën te vallen, hij produceert mest en stront, maar dat is dan ook een omnivoor. We hebben niet te lang naar voorbeelden gezocht want we gingen aan tafel. Ondertussen ligt de vraag er: maken we in ons taalgebruik een op geur gebaseerd onderscheid tussen vleeseters en planteneters? (Het verwarwoordenboek biedt geen uitkomst.)

Bonusvraag: is het inderdaad plantenetersmest die, eenmaal gedroogd, het beste brandt?

Closing Time | Wagner

, door

Na Hans Overduins stukje, eerder vandaag, over mensen naar de andere wereld helpen, inclusief de opmerking dat er wat hindernissen te overwinnen zijn en behandeling van de noordse mythologie, lag voor de hand dat Closing Time vandaag gewijd zou zijn aan de Walküre. De bovenstaande beelden zijn te bekend, te berucht, te smakeloos om nog van commentaar te voorzien.

Closing Time | Black M

, door

Als je ouders je een prachtige naam als Alpha Diallo hebben meegegeven, heb je geen artiestennaam meer nodig, maar de Parijse rapper gaf de voorkeur aan Black Mesrimes (een woordspeling op Jacques Mesrine) en toen de lol van dat grapje af was aan Black M. Hij is niet onomstreden – denk aan beschuldigingen van homofobie en antisemitisme – maar dat laat onverlet dat Sur ma route (2014) een fijn nummer is dat in Frankrijk één stond in de hitparade. Mooi clipje ook.

Foto: Een afbeelding van een godheid die een pot heeft gedragen, ongeveer 4000 v.Chr., uit Oltenita (Nationaal Museum voor de Geschiedenis van Roemenië, Boekarest) copyright ok. Gecheckt 14-10-2022

Kunst op Zondag | Oud Roemenië

, door

ACHTERGROND - Roemenië is misschien niet de eerste vakantiebestemming waaraan u denkt en het is ook wel wat ver weg. Tongeren en Luik, beide op fietsafstand van Maastricht, zijn dichterbij en in die steden zijn momenteel twee exposities over het verre verleden van Roemenië. Die in Luik is in het Musée GrandCurtius en is gewijd aan de Prehistorie (“Racines, les civilisations du Bas-Danube”), die in Tongeren is in het Gallo-Romeins Museum (“Dacia Felix”) en is gewijd aan de vroegste geschiedenis.

De eerste landbouwers

Het oostelijke Balkanschiereiland – om een naam te gebruiken die geen anachronisme is – was de plaats in Europa waar de eerste landbouwers woonden, afkomstig uit wat nu Turkije heet. Ooit werd gedacht dat de landbouw zich verspreidde door imitatie, dankzij de DNA-revolutie weten we dat het gaat om migranten. In Europa ontwikkelde zich een nieuwe cultuur, die niet lijkt op wat eraan vooraf ging, noch in Azië, noch op de Balkan. Dit is het thema van de Luikse tentoonstelling. Het aardewerk is beeldschoon – zie boven – en ik heb gefascineerd gekeken naar het onderstaande beeldje, dat is gevonden bij Cernavoda en dateert uit de eeuwen tussen 5000 en 4600 v.Chr.

Closing Time | Charles Aznavour

, door

ACHTERGROND - Op 7 december 1988, morgen eenendertig jaar geleden, werd het noordwesten van Armenië getroffen door een verschrikkelijke aardbeving. Wie de cijfers wil kennen: de eerste schok was 6,9 op de schaal van Richter en duurde bijna vijftig seconden; daarna was er een naschok met een kracht van 5,4. In de volgende twee weken volgden nog eens 1500 schokken, gelukkig allemaal veel minder heftig. Maar dat zijn er dus wel honderd per dag en u kunt zich de paniek van de bevolking voorstellen. Of beter: hopelijk kunt u het zich niet voorstellen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Waarom we humaniora hebben

, door

COLUMN - De historische wetenschappen werken met allerlei soorten begrippen: de wezensdefinitie, de omschrijvende definitie, de typen, de ideaaltypen, de extreemtypen, de familiegelijkenissen. Daar wil ik het eens over hebben.

Een wezensdefinitie is mogelijk als er een benoembare essentie is die bij alle beschreven objecten en alleen bij de beschreven objecten voorkomt. GW-Basic is een computertaal met een bepaalde grammatica, die we niet aantreffen bij andere computertalen. Een bonobo heeft een eigen DNA dat andere dieren niet hebben. Slavernij is het als iemand anders jou bezit. Water bestaat uit twee atomen waterstof en één atoom zuurstof. Als het zo precies niet lukt, zullen we zaken moeten beschrijven door middel van omschrijvende definities of een van de andere soorten begrippen.

En dan gaan we het nu – zucht – hebben over Zwarte Piet.

Welles nietes

Eerst even dit: ik ben een traditionalist. Dat betekent dat ik weet dat het Sint-Nikolaasfeest allerlei historische transformaties heeft ondergaan (lees maar) en nog zal ondergaan. Ik heb dus geen enkele moeite met aanpassingen en heb in de jaren negentig zowel zwart als blauw gepiet. Roetveegpiet en Stroopwafelpiet zijn niet werkelijk mijn ding, maar zijn me ook geen crisis waard. Ik zie niet in wat er tegen is om een beetje rekening te houden met andermans gevoeligheden.

Foto: Kleio, de muze van de geschiedwetenschap copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Natuur- en geschiedwetenschap

, door

COLUMN - Het is algemeen bekend dat, als het gaat over het verleden, iedereen het beter weet dan historici. Hun opleiding dient immers nergens toe. Linkse hobby. En de overbodigste historici, dat zijn die van continentaal Europa, die vakken hebben als geschiedtheorie, waarbij ze de kentheoretische basis van hun wetenschappelijke vakgebied leren kennen. Professionalisering, dat moeten we niet willen. Als je dan toch moet praten met een historicus, spreek je liever met een Amerikaan of een Brit, want die beschouwen geschiedenis tenminste slechts als scholarship. Maar beter is het natuurlijk om helemaal niet met historici te praten. Als je een Nationaal Historisch Museum wil stichten, kun je ook wel twee kunsthistorici benoemen als directeur. En voor academisch onderwijs over de Oudheid kun je net zo goed een classicus inzetten. Want kunsthistorici en classici weten het beter dan historici. Iedereen weet het immers beter dan degenen die ervoor zijn opgeleid.

Omdat iedereen het altijd beter weet, krijg je als historicus ook voortdurend advies. Momenteel ligt op mijn bureau een boek dat ik écht moest lezen over de plek waar Jezus zou zijn gestorven (Pakistan). En onlangs kregen historici de goede raad zich eens wat meer te verdiepen in de natuurwetenschappen.

Dat ik daar nou nooit zelf op ben gekomen.

Vorige Volgende