Overzicht

Gastauteur

2.335 Artikelen
3 Waanlinks
25 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

ANONIEMPJE: Democratisch Appèl anno 2008

, door

In het kader van de lopende discussie over privacy hier een bijdrage van D66 Europarlementarier Sophie in ’t Veld.

ANONIEMPJE: Democratisch Appèl anno 2008

“Onschuldige mensen hebben niks te verbergen” zegt VVD Kamerlid Fred Teeven. Hij vindt dat we best nog méér privacy mogen offeren in de strijd tegen misdaad en terrorisme. Heel veel mensen zijn het met hem eens. En oppervlakkig gezien klinkt het inderdaad logisch: hoe meer controle, hoe groter de kans om booswichten op te sporen. Dus hebben burgers in de laatste jaren zonder morren toegestaan dat de overheid inzicht krijgt in elk intiem detail van hun privé-leven.

Maar de werkelijkheid is niet zo simpel. Het is een fictie dat we in ruil voor minder privacy en minder vrijheid automatisch meer veiligheid krijgen. En een gevaarlijke fictie bovendien. Een fictie die geen daadwerkelijke veiligheid schept, maar een schijnveiligheid.

Wat weet de overheid van ons?

De overheid weet wie we zijn, wie onze vrienden zijn, met wie we bellen en mailen en waarover, wat we eten en drinken, welke boeken we lenen uit de bieb, welke websites we bezoeken en wat we op Google zoeken, welke ziektes of psychische problemen we hebben, van welke politieke beweging of kerkgenootschap we lid zijn, dat we een partner zoeken op een datingsite of de Viva dildo bestellen, hoeveel geld we op onze bankrekening hebben en naar wie we geld overmaken. Door passagiersgegevens, OV chipkaart, kilometerheffing, camera’s in de publieke ruimte, Google Earth en RFID chips valt van minuut tot minuut vast te stellen waar we ons bevinden. Binnenkort zijn ook onze vingerafdrukken en DNA opgeslagen in centrale gegevensbanken. Als de regering haar zin krijgt worden in het electronisch kinddossier ook details over onze luieruitslag, kleuterdriftbuien en opvoedgewoonten van onze ouders bijgehouden. Intelligente camera’s en microfoons analyseren ons gedrag, en superscans kijken dwars door onze kleding of door de muren van onze woning heen. Dit is allemaal geen science fiction meer, het is werkelijkheid geworden. Kortom: het is voor een normaal mens vrijwel onmogelijk zich aan het Alziend Oog te onttrekken, behoudens misschien in je eigen badkamer of ver weg van de bewoonde wereld, diep in de bossen.

Wat gebeurt er met al die persoonlijke informatie?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Raadsfrustratie? Een voorbeeld uit de praktijk

, door

GeenCommentaar heeft ruimte voor gastloggers. Dit maal voor Selçuk Akinci, fractievoorzitter en gemeenteraadslid in Breda van GroenLinks.

Frustratie (Foto: Flickr/Cayusa)Ik zat met de laptop op schoot, in de commissie Onderwijs en Economie, te luisteren naar een discussie over bedrijventerreinen. Iedereen deed zijn woordje, maar niemand luisterde naar elkaar. Na drie uur vergaderen was de aandacht verslapt en de interesse verdwenen. De wethouder Economische Zaken las het Financieele Dagblad, de fractievoorzitter van Leefbaar tekende abstracte figuurtjes op zijn papier en de voorzitter trok verveelde gezichten. En ik had dus mijn laptop opengeklapt.

Commissievergaderingen zijn zinvol?
Commissievergaderingen zijn vaak oefeningen in geduld. Ellenlange bijdragen van anderen waar de collegae zuchtend en steunend naar luisteren. Slechts een enkele keer is een bijdrage interessant genoeg om de rug te rechten. Slechts op spaarzame momenten tikt de wijsvinger ongeduldig tegen de knop van de interruptiemicrofoon. Zelden is er een interessant interruptiedebat.

Wat ik me dan ook afvraag, is of al die saaie bijdragen, meestal voorgelezen vanaf papier en vol met herhalingen van zaken die door anderen ook al zijn genoemd, nu zinvol zijn. Draagt dit nu bij aan een goede besluitvorming? Gaat de wethouder een letter veranderen aan zijn notitie? Gaat hij nu dingen doen die hij eerst niet wilde doen, of juist andersom? En als hij al nota wil nemen van de opmerkingen die gemaakt zijn in de commissie, hoe gaat hij van die brei aan informatie dan een coherente communis opinio destilleren?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Tofik Dibi zoekt de confrontatie over ?Kamervragen?

, door

GeenCommentaar heeft ruimte voor gastloggers. Ditmaal voor GroenLinks-Kamerlid Tofik Dibi na aanleiding van zijn ?kamervragen? die wat wenkbrauwen deden fronsen op GeenCommentaar.

Tofik Dibi (Foto: Arnoud Boer)Mijn ?kamervragen? riepen behoorlijk wat verbazing op. En als geenstijl je ?kamervragen? oppikt dan weet je dat je in ieder geval gehoord wordt. Wat later besteedde ook (onder andere) de Pers en Trouw er aandacht aan. Maar na de fase waarin de verbazing overheerste is het nu tijd voor de discussie en zal ik uit de doeken doen waarom ik deze vragen stelde. Want: als het mijn bedoeling was om een inhoudelijk antwoord te krijgen van de minister-president dan zouden deze Kamervragen inderdaad absurd zijn. Ik wil geen antwoord op de vraag of er aliens zijn of dat er welk complottheorie dan ook is rondom de moord op Fortuyn.

Ik wil het liedje van Lange Frans en Baas B gebruiken om politiek iets dichter bij de jongeren te brengen en jeugdcultuur dichterbij de politiek. Met de Kamervragen dwing ik de premier om toch even te kijken welk gevoel er onder andere heerst bij jongeren. Dat gevoel dat ik herkende uit het liedje is dat jongeren het gevoel hebben dat politiek niks voor ze betekent of kan betekenen. En dat vind ik diep triest. Ik wist heus wel dat mijn Kamervragen zouden leiden tot dit soort reacties, maar je kan pas na dit soort confrontatie echt de discussie opzoeken.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Ayaan Hirsi Ali in Parijs

, door

GeenCommentaar heeft altijd ruimte voor interessante gastloggers. Dit keer een stuk van semi-vaste kracht en GPD-journalist Olivier van Beemen van Parijsblog.nl. Zijn verslag van de memorabele bijeenkomst met Ayaan Hirsi Ali in Parijs verscheen eerder op zijn weblog.

Ayaan Hirsi Ali en Rama Yade - foto Olivier van Beemen - Parijsblog.nlVoormalig VVD-kamerlid Ayaan Hirsi Ali zou zich zeer vereerd voelen als zij het Franse staatsburgerschap krijgt aangeboden. Dat zei ze in een volle zaal van de prestigieuze school Ecole Normale Supérieure in Parijs, waar de Nederlandse regering er stevig van langs kreeg.

Hirsi Ali kreeg de ?Simone de Beauvoirprijs voor de vrijheid van vrouwen? uitgereikt, waaraan een geldbedrag van 20.000 euro is verbonden. Bij haar opkomst klonk een minutenlang applaus. Buiten stonden honderden belangstellenden voor wie in de zaal geen plaats was. Ze deelt de prijs met de schrijfster Taslima Nasreen uit Bangladesh, die net als Hirsi Ali met de dood bedreigd wordt door fundamentalistische moslims.

Een gemêleerd gezelschap van Franse politici en intellectuelen maakt zich sinds vorige week in het openbaar sterk voor de Nederlandse. Ze zijn vooral verontwaardigd dat ze bijna haar paspoort moest inleveren en dat Den Haag haar beveiligingskosten niet langer financiert nu ze in de VS woont en werkt.

Sommigen pleiten ervoor dat Europa die kosten op zich neemt, anderen vinden dat Frankrijk haar direct onder zijn hoede moet nemen. ,,Wij hopen dat u de Franse nationaliteit krijgt?, zei verliezend presidentskandidate Ségolène Royal.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Doen wij genoeg voor een betere wereld?

, door

Op Sargasso is plaats voor gastbijdragen. Christopher Baan (1986) studeert Internationale Ontwikkelingsstudies aan Wageningen Universiteit. In 2005-2006 fietste hij een half jaar door India, en is sindsdien via verschillende organisaties betrokken bij thema’s als ontwikkeling, jongerenparticipatie en internationale cultuur. Hij schrijft dagelijks op ‘// world citizen’, een Engelstalige blog. Een langere versie van dit artikel is hier te vinden.

Ondernemend idealisme voor een échte verandering.

Het huidige praktisch idealisme is voorbij. Grote delen van de hulpsector zijn inmiddels een ware industrie geworden, die er alle baat bij hebben om te blijven bestaan en om een leger aan ontwikkelingswerkers in functie te houden.
Een veranderende samenleving vraagt daarom om een nieuw idealisme en nieuwe ideologieën. Ik pleit hieronder voor een ondernemend idealisme, wat mijns inziens een duurzamer karakter heeft en meer kans van slagen heeft in een maatschappij die wordt gedomineerd door toenemende concurrentie. Het huidige praktisch idealisme schiet zijn doel voorbij door zich puur met betrokkenheid voor de minst bedeelden bezig te houden, en minder op samenwerking en ondernemerschap. De nieuwe social entrepeneurs willen niet de vis geven noch de hengel. Zij willen een ‘revolutie in de visindustrie’ teweeg brengen (1).

De nieuwe idealist is de ‘flower power generatie’ en John Lennon’s ‘Love not War’ ver voorbijgestreefd. Hij is rationeler geworden – of simpelweg wijzer. De ‘nieuwe jongere’ is ondernemend en is nog niet verpest door het verleden van de Koude Oorlog en Vietnam – inclusief alle pacifistische en feministische bewegingen. Anno 2008 is alles anders: de ondernemer is de nieuwe idealist. Blauw is het nieuwe groen. De Toyota Prius is de nieuwe Fiat 500. Handel is de nieuwe ontwikkelingshulp. En onderhandelen is het nieuwe actievoeren. De portemonnee is de nieuwe ballot box. Ineens is consumeren weer in, als je maar de goede dingen koopt…
Tenminste: dat is de blijde boodschap tegenwoordig. Was het maar zo. We verkondigen het overal, spreken met al onze vrienden over hoe goed het gaat met de verkoop van biologische producten en ‘ecofashion’. Maar: we blijven Nederlanders, en dus is de verleiding voor de kiloknaller in de winkel toch groter dan het dure stukje bio vlees uit de regio. En hoewel we graag in een tropisch land vakantie vieren om ‘vrijwilligerswerk’ te doen, moet het allemaal wel leuk blijven. Oftewel: de nieuwe ‘do good & enjoy’ generatie gelooft er heilig in dat consumeren en goed doen voor de wereld, samen kunnen gaan. Maar de stap tussen geloven en doen is soms nog ver weg… want: we blijven ‘zuunige Nederlanders’.
Wat is hier typerend aan? Bovenstaand betoog is niet nieuw. Het is een algemeen feit dat de kloof tussen wens en werkelijkheid erg groot is als we over Nederlands idealisme hebben. De problemen waar we het hier over hebben – klimaatverandering, armoede, conflicten – zijn vaak zo groot en ogenschijnlijk zo ver weg dat we onszelf machteloos voelen. Wat wél nieuw is, is mijn visie dat zelfs het huidige ‘praktisch idealisme’ zijn doel voorbijschiet en over een paar jaar waarschijnlijk niet meer dan een herinnering zal zijn. Daarom pleit ik voor een ‘nieuw idealisme’ – noem het social entrepeneurship – dat nauw is verweven met de creativiteit, ambitie en motivatie die inherent zijn aan het ondernemingsinstinct.
Een betere wereld begint wellicht bij jezelf, maar jijzelf mag absoluut niet het eindpunt van ontwikkeling zijn. Een begin aan een betere wereld kun je altijd zelf maken, maar je samen met anderen inzetten en concrete actie ondernemen, door elkaar te motiveren, te inspireren en samen op nieuwe ideeën te komen, kan soms werkelijk het verschil maken.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Meesterscout Piet de Visser

, door

Hieronder volgt een gastbijdrage van Marc Broere, hoofdredacteur van Lokaalmondiaal.

Hierboven het filmpje dat collega André van der Stouwe samen met Willem Vissers van de Volkskrant heeft gemaakt. Het is een mooi portret van Piet de Visser geworden. De meesterscout van PSV en Chelsea heeft in zijn leven vijf bypasses en slokdarmkanker overleefd. Hij ziet voetbal als zijn belangrijkste medicijn. Als Piet het gras –of beter gezegd de stoffige veldjes- in Afrika en Brazilië weer ruikt, dan knapt zijn gezondheid zienderogen op.

En scouten kan hij: recentelijk ontdekte hij de Hongaarse speler Dzsudzak voor PSV die sindsdien bijna iedere wedstrijd belangrijke doelpunten maakt. Eerdere ontdekkingen van Piet waren de Brazilianen Ronaldo, Alex, Gomes, Leonardo en Farfan. Maar Piet is meer dan een scout alleen. Hij is ook een ontwikkelingswerker die op iedere reis ballen en schoenen voor jonge voetballers meeneemt en ze inspireert door te vertellen dat ze ooit ook een goede voetballer kunnen worden. Het was een genot om hem in de Ghanese stad Tema bezig te zien met de jongens van de Tema Allstars.

Ik herinner me een gesprek dat ik jaren geleden met Piet had voor het boek Afrika Voetbalt! In dit gesprek zette hij zich sterk af tegen louche spelersmakelaars die er helaas in Afrika ook te veel rondlopen. ‘Dat zijn stuk voor stuk figuren die proberen om jonge jongens snel een contract te laten tekenen voor kutbedragjes’, zei hij toen. ‘Dan geven ze bijvoorbeeld vijfhonderd dollar aan een speler. Dat is natuurlijk een ongelooflijk bedrag voor een jongen van zestien uit Afrika. Zoiets heeft hij nog nooit gezien. Zo’n joch wordt daar helemaal gestoord van en tekent alles.’

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Een embryo met drie ouders

, door

GeenCommentaar heeft ruimte voor gastloggers. Vandaag een stuk van Herman van Wietmarschen, dat hij ons toezond via de mail. Herman is wetenschapsjournalist en werkt o.a. voor ‘werkplaats biopolitiek‘.

embryo 9 weken (Foto:Flickr/euthman) Britse wetenschappers zijn erin geslaagd embryo’s te kweken met DNA materiaal van drie ‘ouders’. Een man en een vrouw leveren beiden de helft van het DNA van de celkern. Een andere vrouw levert een zogenaamde ‘lege eicel’, een eicel waarvan het kern-DNA is verwijderd. Echter in deze lege eicel zijn mitochondriën aanwezig die eigen DNA-materiaal dragen. Zo ontstaat er een embryo met DNA van drie personen.

Verschillende ziekten kunnen te maken hebben met veranderingen in het mitochondriaal DNA zoals diabetes, doofheid, epilepsie en leverfalen. Deze techniek is dan ook bedoeld om dragers van dergelijke mitochondriale ziekten gebruik te kunnen laten maken van wat we kunnen noemen een ‘mitochondriëndonor’. De Britse wetenschappers verwachten dat deze techniek binnen 5 jaar in de praktijk gebracht kan worden.

Hoewel wetenschappers voorspellen dat het mitochondriaal DNA geen uiterlijke kenmerken van de extra moeder aan het embryo zal toevoegen, is het toch de vraag welke invloed dit DNA heeft. Normaal gesproken zou het mitochondriaal DNA van dezelfde moeder komen als de helft van het nucleaire DNA. Wie weet welke relaties er bestaan, welke afstemming er is in het systeem, tussen het nucleaire en mitochondriale DNA? Regelmatig blijkt het beeld van de wetenschapper te simpel te zijn om de complexiteit van het leven te vatten, en kunnen er onverwachte dingen gebeuren. Zo bleken gekloonde zoogdieren toch niet zo gezond te zijn als gewone dieren.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Nederland: democratie of bananenrepubliek?

, door

GeenCommentaar heeft ruimte voor gastloggers. Vandaag een bijdrage van Catharina Bethlehem die eerder verscheen op haar log ‘Kletskous‘.

Microsoft T-shirt (Foto: Flickr/Strangeless)Officieel hebben we in Nederland een democratie. Die is gebaseerd op het uitgangspunt dat de volksvertegenwoordiging het uiteindelijk voor het zeggen heeft.

Dan de praktijk:

In 2002 heeft de Tweede Kamer de motie Vendrik aangenomen over open source software en open standaarden. De motie droeg de regering op om ervoor te zorgen dat in 2006 alle door de publieke sector gebruikte software aan open standaarden moest voldoen en ambitieuze doelstellingen te formuleren voor het stimuleren van open source software in de publieke sector. De regering kan zo?n motie naast zich neerleggen maar dat hebben ze met de motie Vendrik niet gedaan.

In 2004 onstond er vervolgens commotie toen de overheid een exclusieve overeenkomst ter waarde van 147 miljoen euro wilde sluiten met Microsoft. Er was kritiek op het feit dat er geen aanbesteding werd gehouden en er geen aandacht was voor de motie Vendrik. Ondanks de stevige kritiek, is de overeenkomst in wat aangepaste vorm toch gesloten.

Eind 2007 verscheen dan eindelijk het actieplan Nederland Open in Verbinding. Hierbij werd onder andere vastgelegd dat het Rijk vanaf april 2008 open standaarden moest toepassen en bij gelijke geschiktheid voorrang moest geven aan open source software.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Rechterhand Michael Bloomberg bouwt spanningsboog

, door

Tot en met Super Tuesday nemen we hier af en toe postjes over van de BKB campagnebende. Zij volgende de voorverkiezingen een aantal dagen ter plaatse en interviewen betrokken personen.Obama, Clinton, McCain, allemaal leuk en aardig. Wie denkt nog in partijkandidaten als je ook een echt onafhankelijke president kunt kiezen? Dat is de boodschap die Kevin Sheekey op gezette tijden via alle kanalen de mediawereld inpulst. De Campagnebende kreeg nauwelijks vat op hem.

“Besturen gaat over twee dingen. Menselijk contact, en zorgen dat het politieke proces het nemen van besluiten niet compromitteert.” Sheekey laat er geen onduidelijkheid over bestaan: Bloomberg kan Amerika redden. Hem als onafhankelijke kandidaat meedoen aan de verkiezingen lijkt zijn grootste missie. In de Town Hall maakte hij een uur vrij om de BKB Academie te woord te staan.Kevin Sheekey werkt als deputy voor Michael Bloomberg, de huidige burgemeester van New York City. Hij is nu 41 jaar, getrouwd met een milieu-activiste en vader van een tweeling, maar vooral bekend als de politieke rechterhand van Bloomberg, voor wie hij sinds 1997 werkt. Eerst als lobbyist voor het media-imperium van de multimiljardair, en vanaf het moment dat hij gevraagd werd de burgemeestercampagne te organiseren vooral als persoonlijke spindoctor. Ondanks dat niemand hem een kans gaf wist Sheekey in 2001 Bloomberg aan een overwinning te helpen, en organiseerde vier jaar later ook met succes de herverkiezingscampagne. Gratis was het niet. De eerste keer liepen de kosten tegen de 74 miljoen dollar, de tweede keer verstookte hij nog tien miljoen meer. Geld lijkt echter geen belemmering, en aan iedereen die het horen wil laat Sheekey doorschemeren dat de mediamagnaat zonder problemen een miljard wil vrijmaken voor een eventuele presidentscampagne, meer dan de partijgebonden kandidaten bij elkaar.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Obama’s inner circle spreekt

, door

Tot en met Super Tuesday nemen we hier af en toe postjes over van de BKB campagnebende. Zij volgende de voorverkiezingen een aantal dagen ter plaatse en interviewen betrokken personen.

Wat zegt Ivo Daalder – een van Obama’s persoonlijke adviseurs en wellicht straks lid van de White House staff – over Obama’s kansen, kracht en capaciteiten?

Hij ging liever bridgen dan naar het debat kijken, want de strijd tussen Hillary en Obama is volgens hem niet zozeer inhoudelijk maar draait om visie en leiderschap. Hillary mag goed zijn in korte samenvattingen en scherpe responses maar Obama staat voor een nieuwe generatie, nieuw leiderschap en dat is hard nodig, zegt Daalder. Hij heeft Obama anderhalf jaar geleden uitgebreid gesproken tijdens een diner en daar raakte hij overtuigd van zijn kracht, intelligentie en mogelijkheden. Voor Daalder, zelf geen Nederlands staatsburger meer, is Obama letterlijk het gezicht van de hele wereld en de beste kandidaat voor het Amerikaanse presidentschap.

Ondanks zijn duidelijke leiderschapskwaliteiten zal zijn gebrek aan ervaring hem misschien de das om doen. En dat is precies wat Hillary Amerika wel te bieden heeft. Zij staat voor zekerheid en kennis van zaken, na al acht jaar in het witte huis te hebben gewoond en de ins en outs van het presidentschap mee te hebben gemaakt. Maar als manlief Bill het over ervaring heeft tijdens de campagne gaat dat, volgens Daalder, niet om de Senaat maar om de tijd van zijn eigen presidentschap. Hillary’s kracht is dan ook vooral dat ze weet hoe het niet moet. De eerste twee jaren van het Clinton regime waren vreselijk, zelfs fataal te noemen en daardoor een goeie leerschool.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Superkapitalisme vraagt om meer democratisering

, door

GeenCommentaar heeft ruimte voor gastloggers. Vandaag een bijdrage van Dick Pels die eerder in zijn geheel verscheen op slow management en in de Volkskrant. Dick is auteur van het boek ‘De economie van de eer‘ en schreef mee aan het Sociaal-Kapitalistisch Manifest.

New York Stock Exchange (Foto: Flickr/Bert van Dijk)Het is hypocriet om het bedrijfsleven de schuld te geven van de uitwassen van het kapitalisme, stelt de Amerikaanse oud-minister van Arbeid en hoogleraar Robert Reich in zijn nieuwe boek Superkapitalisme.

Karl Marx wist nog zeker dat het kapitalisme aan zijn inwendige tegenstellingen ten onder zou gaan. De voornaamste was die tussen kapitaal en arbeid, en de arbeidersklasse was geroepen om het kapitalisme af te schaffen en een nieuwe socialistische maatschappij te vestigen, waar de arbeid naar zijn werkelijke waarde zou worden beloond.

Het kapitalisme van nu
Maar gaandeweg werden twee dingen duidelijk. Ten eerste dat de sociaaleconomische tegenstelling tussen arbeid en kapitaal eigenlijk een andere vorm was van de morele tegenstelling tussen goed en kwaad. De ?uitwendige? klassenstrijd bleek ook een inwendige strijd te zijn tussen de arbeider en de kapitalist in onszelf.

Ten tweede bleek het kapitalisme helemaal niet aan zijn eigen contradicties te bezwijken. Integendeel: het kon daardoor steeds weer boven zichzelf uitstijgen en zichzelf opnieuw uitvinden. Als geen ander stelsel is het kapitalisme in staat gebleken om zijn eigen antibewegingen en tegenculturen te absorberen en te vercommercialiseren. De 19de-eeuwse bohème en de popcultuur van de jaren zestig zijn daar de belangrijkste voorbeelden van.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

BKB Campagnebende in de VS

, door

De mensen van de BKB academie zijn weer op pad. We konden hier eerder meegenieten van hun verslag over de Franse presidentsverkiezingen. Dit keer zijn ze een aantal dagen bij de voorverkiezingen voor de presidentskandidaten in de VS. Tussen nu en Super Tuesday zullen we af en toe wat stukken alhier overnemen. Het eerste stuk ging over het bezoek aan de Nederlandse ambassade. Het tweede stuk was een vraaggesprek met pollster Anna Greenberg, dat is hieronder integraal overgenomen.

We hebben zojuist gesproken met Anna Greenberg van Greenberg Quinlan Rosner Research. Zij is pollster en heeft dus veel invloed op het verkiezingsproces. Ons gesprek met haar gaat over haar mening over hoe de voorverkiezingen toe nu toe verlopen en wat ze nog verwacht vanuit haar perspectief als belangrijke pion in het proces. Het gesprek staat hier in al z’n volledigheid, opgenomen door Salem.






Vorige Volgende