Arabische Lente slaat Palestijnen niet over

Het leek haast alsof de Arabische Lente aan de Palestijnen voorbij was gegaan. Er waren tot nu toe geen massale protestbewegingen en evenmin aanwijzingen dat Palestijnen naar het voorbeeld van Tunesië, Egypte en andere Arabische landen aanstalten maakten om en masse te gaan ‘stemmen met hun voeten’. Afgezien van wat kleinere demonstraties was er slechts één opmerkelijke uitzondering: de marsen die Palestijnse vluchtelingen in Libanon en Syrië organiseerden naar de Israelische grenzen op en rond 15 mei, de dag van de Nakba. De tienduizenden die eraan deelnamen zorgden voor grote nervositeit aan de Israelische kant, die zich vertaalde in een bloedige reactie, waarbij een veertigtal demonstranten door de Israeli’s werd doodgeschoten en een onbekend aantal te gewond raakte.

Maar indirect is er intussen wel degelijk sprake van een invloed die uitgaat van de veranderingen in de Arabische wereld. Zo is het feit dat Fatah en Hamas in november het tussen hen bereikte verzoeningsakkoord van 4 mei 2011, dat een dode letter was gebleven, weer oppakten onder meer te danken aan verschuivingen in de Arabische regio. Vooral het verdwijnen van president Mubarak, die altijd trouw het Amerikaanse beleid uitvoerde, was daarbij een factor doordat het zorgde voor een andere klimaat in Egypte. De Egyptische geheime dienst pakte de verzoeningspogingen tussen Hamas en Fatah weer op, waar zij zich al eerder mee bezig had gehouden. En ook was er meer toenadering tussen Cairo en Hamas via een (in letterlijke zin) wat opener beleid ten aanzien van de grensovergang bij Rafah.

De situatie in Syrië was eveneens van invloed. Door de manier waarop het regime van president Assad optreedt tegen de oppositie, kwam Hamas, dat er sinds 1999 zijn hoofdkwartier heeft, in een lastig parket. Aan de ene kant wilde het niet met het repressieve regime worden geïdentificeerd – aan de andere kant kon het zich ook niet veroorloven er teveel afstand van te nemen. Zoiets zou zijn achterban en infrastructuur in Syrië kunnen blootstellen aan repercussies van Assad. Vandaar de berichten dat Hamas-leider Meshaal de Syrische grond te heet onder zijn voeten vindt worden en zijn hoofdkwartier naar elders wil verplaatsen. Families van de Hamas-mensen zouden het land al hebben verlaten en ook   Meshaal zelf zou besloten hebben niet meer naar Damascus te willen terugkeren. Onder die omstandigheden is het natuurlijk raadzaam nieuwe bondgenootschappen te zoeken. Cairo, waar de aan Hamas verwante Moslim Broederschap intussen een factor van belang geworden is, ligt voor de hand, al lijkt Meshaal er voorlopig de voorkeur aan te geven tijdelijk uit te wijken naar Qatar.

Een andere belangrijke reden die de toenadering een impuls geeft, is dat het zogenoemde ‘vredesproces’ al sinds meer dan een jaar op een volstrekt dood spoor zit – en wel zo heftig dat insiders zich intussen afvragen of het ooit nog wel in deze vorm kan worden gered. Dat was vooral voor Fatah een reden zich met de verzoening in te laten. Zonder vredesproces – en zonder dat Fatah’s vlucht naar voren in de vorm van een aanvraag van het lidmaatschap van de Verenigde Naties veel kans maakt – staat Fatah met lege handen. Dat kan de beweging zich niet goed veroorloven – vandaar dat zij gehoor geeft aan een groeiende roep van haar achterban om serieus te gaan werken aan Palestijnse eenheid.

Maar al met al zijn de veranderingen bij Hamas het interessantst. Khaled Meshaal gaf na de bijeenkomst met Mahmoud Abbas in november een interview aan het persbureau AFP, dat nauwelijks aandacht kreeg, maar dat een belangrijke koerswijziging inhield. Meshaal vertelde daarin niet alleen dat de veranderingen in de Arabische wereld door de Arabische Lente – gekoppeld aan het onvermogen van het Westen om de Palestijnen recht te doen tegenover wat hij de ‘extremistische kliek’ van Netanyahu in Israel noemde – de Palestijnen dwong onder ogen te zien dat zij geen andere keus hadden dan nationale verzoening. Hij gaf er ook een recept bij om met alle andere Palestijns bewegingen op één lijn te komen, namelijk door te kiezen voor ‘volksverzet’, een woord dat in dit verband ‘ongewapend verzet’ betekent en dat de grootste gemene deler is van alle groeperingen.

‘Elk volk heeft het recht tegen bezetting te vechten op alle manieren, met wapens of anderszins,’ aldus Meshaal. ‘Maar in de huidige periode willen we met het volksverzet samenwerken. We geloven in gewapend verzet, maar volksverzet is een programma dat alle groepen gemeen hebben.’En hij meldde dat Abbas en hij tijden hun gesprek een document hadden goedgekeurd waarin werd vastgelegd dat zij zich vooral op deze vorm van verzet zouden toeleggen.

Een volgende stap was een bijeenkomst in december in Cairo waaraan alle Palestijnse fracties (en ook onafhankelijken) deelnamen. Het moest de opmaat worden tot een nieuwe start voor de Palestijnse koepelorganisatie PLO, waarin alle Palestijnen- ook die buiten het grondgebied van het voormalige Palestina – zijn vertegenwoordigd en die de laatste 15 jaar, na de Oslo-akkoorden, nogal in de versukkeling was geraakt. In de marge van de bijeenkomst had Meshaal, behalve afspraken met de leiders van de Egyptische Moslim Broederschap, ook gesprekken met de leider van de Islamitische Jihad, Ramadan Shalah. Dat was, verrassend genoeg, een inleiding tot een fusie van detwee bewegingen.

Wat daar weer op volgde was dat Meshaal onlangs bekendmaakte geen kandidaat te zullen zijn bij de komende leiderschapsverkiezingen van Hamas. Er werd gespeculeerd dat dit te maken zou hebben met onenigheid in de bweging over Meshaal’s keuze voor een strategie van geweldloosheid, maar dat werd door andere voormannen van Hamas ontkend. Het zou veeleer zo zijn dat Meshaal een gooi wil gaan doen naar het leiderschap van de PLO als daar een nieuwe voorzitter wordt gekozen.

En tenslotte was er dan het verrassende bezoek van Meshaal en vier andere leiders van Hamas, afgelopen zondag aan Jordanië. Meshaal, die werd vergeeld van de Qatari ’troonopvolger’ sheikh Tamim bin Hamad Al Thani die de ontmoeting geregeld had, sprak drie uur met koning Abdullah II, een deel van de tijd met de andere leiders van Hamas, onder wie de nummer twee, Moussa Abu Marzouq, erbij. Het was een duidelijke verzoening, nadat Meshaal, die nota bene de Jordaanse nationaliteit bezit,  en de andere Hamas-leiders in 1999 waren uitgewezen.

Het was, zoals in verschillende commentaren werd opgemerkt, mogelijk een verkenning van Hamas om te kijken of het hoofdkwartier wellicht naar Amman kan worden overgeplaatst, al werd dat van beide zijden ontkend. Het was wellicht ook een poging van koning Abdullah, die het moeilijk heeft met de Jordaanse Moslim Broederschap die al maanden lang actie voert voor meer democratie en betere lonen en arbeidsvoorwaarden, om met het uitnodigen van Hamas in een wat beter blaadje te komen staan. En het was ook zo dat de Moslim Broederschap het op waarde wist te schatten. Maar het belangrijkste lijkt toch dat beiden, de Jordaanse koning en Meshaal een gebaar maakten dat betekenis heeft voor de plaats van Hamas in een eventuele nieuwe setting van het vredesproces. Abdullah liet door Hamas te ontvangen duidelijk merken dat hij Hamas een aanvaardbare en wellicht onmisbare partner vindt in een eventuele regeling met Israel. En Hamas versterkte, door nu ook de steun te verwerven van het tweede Arabische land dat et Israel vrede heeft gesloten, zijn uitgangspositie en zijn imago van partij die uit is op een serieuze deal.