ANALYSE - Woensdag gaf staatssecretaris Teeven het startsein voor vijf proeven met herstelbemiddeling in het strafrecht. Bijzonder, vanwege het draagvlak bij het OM en in de rechtspraak. En terecht, want bemiddeling is een bewezen manier van conflicten oplossen. Teeven verdient dan ook applaus.
Herstelbemiddeling – ook wel mediation of bemiddeling genoemd – is een vertrouwelijk gesprek tussen dader en slachtoffer, begeleid door een onafhankelijke bemiddelaar. De bemiddeling vindt alleen plaats als slachtoffer en dader dat willen, en op voorwaarde dat de dader zijn rol in de zaak erkent. Doel van het gesprek is het komen tot afspraken tussen de betrokkenen over gedrag en eventueel een schadevergoeding. Deze afspraken worden in de meeste gevallen vastgelegd in een zogeheten vaststellingsovereenkomst.
Een voorbeeld uit de praktijk: vanaf het eerste moment dat zij boven elkaar wonen, hebben M. en P. ruzie over lopen op de trap, harde muziek en slaan met de deuren. De ruzie escaleert in een scheldpartij en P. grijpt M. bij de keel, waarop deze aangifte doet. In plaats van de zaak te laten voorkomen, besluit het OM een poging tot bemiddeling te laten doen. Tijdens het bemiddelingsgesprek vertelt P. te zijn geschrokken van zijn gedrag; hij zegt geen gewelddadig persoon te zijn. M., die nu erg bang is in haar huis, geeft toe dat zij ook haar aandeel heeft gehad in de escalatie. P. biedt zijn excuses aan en zegt met een hulpverlener te willen praten over zijn reactie. Ook maken P. en M. afspraken over hoe elkaar op de hoogte te stellen van geluidsoverlast.
Het strafrecht heeft een beperking
Dergelijke zaken kwamen tot nu toe doorgaans bij de (al overbelaste) rechter terecht. Die doet alleen een uitspraak over de schuld van P. en geeft hem een boete. Vooral als mensen na een conflict weer met elkaar door moeten, is dat niet genoeg: de frictie blijft bestaan en de kans op recidive is groot.
Die beperking van het strafrecht wordt in Nederland gesignaleerd tot in de hoogste regionen. ‘Wat je wil, is dat het conflict wordt opgelost. Dat gedrag verandert’, zei procureur-generaal Annemarie Penn te-Strake onlangs in Opportuun, het personeelsmagazine van het Openbaar Ministerie. Plaatsvervangend hoofdofficier Paul van Beek zegt in hetzelfde interview: ‘We hebben strafrecht misschien te veel als hospitalisering van het slachtoffer gebruikt: ‘Gaat u maar liggen, ik ga wel voor u zorgen.’
Daders krijgen de kans hun verantwoordelijkheid te nemen
Een ander voorbeeld. K. (15) en G. (14) waren goede vrienden totdat K. een relatie kreeg met de ex-vriendin van G. Tijdens een gesprek hierover gaf G. een klap aan K., en brak daarbij zijn neus. Tijdens de bemiddeling vertellen de jongens over hun vriendschap en hoe zij dit incident hebben beleefd. G. verontschuldigt zich voor de klap. Er worden afspraken gemaakt. De officier van justitie en de rechter vinden seponering van de zaak echter een brug te ver, gezien de ernst van het incident. De rechter besluit tot schuldigverklaring zonder strafoplegging en baseert dat mede op de tijdens bemiddeling getoonde inzet van G.
Daders krijgen bij herstelbemiddeling de kans hun verantwoordelijkheid te nemen en hun slachtoffers onder ogen te komen. Waar mogelijk, kunnen ze de nadelige gevolgen van hun daad persoonlijk rechtzetten. Uit onderzoek van Lawrence W. Sherman en Heather Strang blijkt dat door deze confrontatie de kans op herhaling bij de dader afneemt. Voor slachtoffers biedt bemiddeling de mogelijkheid de dader in de ogen te kijken en te vertellen wat het delict met hen heeft gedaan. Niet zelden voelen ze zich daarna sterker.
Om die redenen wordt in het buitenland al jaren bemiddeld in strafzaken. Oostenrijk, België, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk hebben er goede ervaringen mee. Verder weg geldt dat ook voor Argentinië, de Verenigde Staten, Nieuw Zeeland en Australië.
De tijd is er naar: herstelrecht
In Nederland hebben al verschillende proeven met herstelbemiddeling plaatsgevonden, maar niet eerder met zo veel steun vanuit het OM. De tijd is er ook naar: in 2012 trad artikel 51h Wetboek van Strafvordering in werking, dat spoort OM en de politie aan tijdig naar bemiddeling te verwijzen.
Natuurlijk, een gesprek tussen dader en slachtoffer helpt niet altijd. Ook is bij sommige, ernstige delicten een uitspraak van de rechter – die spreekt namens de hele maatschappij – noodzakelijk; zonder bemiddeling uit te sluiten overigens. Maar in een gezonde strafrechtsketen is herstelbemiddeling onmisbaar; in plaats van, maar ook als onderdeel van het strafrecht.
Ik hoop daarom dat de proeven waarvoor staatssecretaris Teeven vandaag het startsein geeft, ertoe zullen leiden dat herstelbemiddeling ook in Nederland de normaalste zaak van de wereld wordt.
Sasha ter Hoeven is directeur van de Stichting Restorative Justice Nederland en mediator. Dit artikel verscheen eerder op Sociale Vraagstukken.
Reacties (10)
Fred “wie niks verkeerd doet, heeft niks te vrezen” Teeven krijgt van mij geen applaus, ook niet voor deze ene zwaluw.
De dader kan gewoon “sorry sorry” zeggen en dan moet het weer goed zijn.
Ik heb dit een keer geprobeerd, nooit meer, echt nooit meer.
Want de dader krijgt zo het idee dat het gewoon altijd met een sisser afloopt.
Dit gun ik echt niemand.
Als de rechters overbelast zijn dan moeten ze eens een paar nevenfuncties laten vallen, of er moeten gewoon meer rechters komen.
Dit is ronduit weglopen voor je verantwoordelijkheid.
In mijn geval werd de dader nog net geen slachtoffer maar er mankeerde niet veel aan.
De zoveelste blunder van Teeven, kan die man niet gewoon een vak leren, zoals straatveger of iets dergelijks.
@2: De voorbeelden in het artikel lijken me wel goedgekozen als illustratie dat het niet altijd via de rechter hoeft. Het argument “de rechters hebben het te druk” vind ik persoonlijk ook wat zwak.
Het is mooi dat er naast rechtspraak ook mediation is. Maar juist in een tijd dat Teeven zoekt naar fikse bezuinigingsmogelijkheden is het een griezelig onderwerp.
Het moet onder strikte condities gebeuren.
Als een bemiddelaar met beide partijen praat om te starten met mediation, kan de klager al slachtoffer worden (intimidatie) van de aangeklaagde. Omdat ie met een klacht kwam.
Het voorbeeld van geluidsoverlast is bijna te mooi om waar te zijn. Beide partijen zoeken een deel van de schuld bij zichzelf en zijn bereid om via communicatie de situatie te verbeteren. De praktijk is niet altijd zo. Dan is er bijv. een overlastbezorger die de overlast ontkent en boos wordt op de klager. Volgens mediation moeten beide partijen water bij de wijn doen. Dat is in dit geval onrechtvaardig.
Dan is een mobiele rechter zoals de Rijdende Rechter veel rechtvaardiger. Die stelt zich ter plekke op de hoogte en spreekt recht waar beide partijen het mee moeten doen. Op die manier blijft het rechtsgevoel en het bewustzijn van een rechtstaat overeind.
Teeven moet ervoor zorgen dat het rechtsgevoel overeind blijft. Dat is nota bene een van de weinige pijlers waar een samenleving samenhang door krijgt.
Dan geef ik Teeven voor deze 1% procent van zijn daden een dikke pluim.
Voor het geval meneer hier toevallig meeleest: die overige 99%, denk daar nog eens heel, heel ernstig over na…….
@4
En laat dat rechtsgevoel nou aan alle kanten barstjes vertonen. Ik vind het een goed initiatief van Teeven (mits maar mits maar), maar na structurele afbraak van de samenhang binnen de samenleving komt dit op me over als een kerel die zijn vrouw slaat en dan met een bos bloemen thuis komt als cadeautje.
Bij de Rijdende Rechter blijft mijn rechtsgevoel ook niet in stand hoor… Dan voor mij toch liever John en Natasja.
@6, en dat bloemetje is ook nog op kosten van de vrouw zelf.
Mediation lijkt me in sommige gevallen zeer nuttig, voornamelijk in zaken waar het ‘uit de hand is gelopen’ en de dader berouw heeft.
Maar Teeven kan ik niet meer vertrouwen.
Dus wat zit hier achter? Ik moest meteen denken aan initiatieven om slachtoffers spreekrecht te geven in de rechtszaal. Die initiatieven komen vanuit de gedachte dat vergelding, niet recidivereductie, leidend moet zijn. Een initiatief als “laat slachtoffers meespreken over de schuldeis” kan ik niet anders interpreteren dan dat men de slachtoffers het gevoel wil geven dat zij de straf kunnen opleggen. Zuiver vergeldingsdenken: oog om oog, tand om tand. Dat strookt niet met mediation.
Mediation is een prima middel om een peperdure rechtszaak en hoge advocatentarieven te ontlopen…..
E N
Is een prima middels om ervoor te zorgen dat de overheid geen geld hoeft uit te geven aan rechtshulp e.d., dus een doodgewone besparingsmaatregel.
Hoewel het dus een win-win oplossing is, denk ik dat het laatste argument de enige reden is dat Teeven hiervoor kiest…want ons kent ons, en ons kent Teeven.
@6 Bedoelt u dat Teeven hier de klappenuitdeler is en vervolgens een bloemetje meebrengt? Daar zou ik ook geen genoegen mee nemen. Ik ben wel vergevingsgezind, maar dan op grond van een goed gesprek en reële voornemens.
@7 John en Natasja doen fantastisch werk. Dat mag best uitgebreid worden.
Toch blijf ik bij mijn punt dat de overheid dient te zorgen voor toegankelijke rechtspraak.
Er is bij mijn weten al veel mediation van burenruzies tot hoog in het bedrijfsleven.
Wijkenmediation wordt vaak gesubsidieerd door allerlei instanties met centrale aansturing door professionals en uitgevoerd door getrainde vrijwilligers. Dat lijkt me goed, mits binnen veilige en respectvolle kaders. Maar dan nog, moet er altijd de mogelijkheid blijven voor toegankelijke rechtspraak.
Bovendien kan bemiddeling (er zijn vele rangen en standen in mediation) ook wantrouwen opleveren. Hoeveel bedrijven kunnen criminele handelswijzen niet afkopen via bemiddeling?
Je kunt ook niet zeggen dat de dijken niet meer bewaakt kunnen worden omdat er x % bij die afdeling bezuinigd moet worden.