Apocalyptisch wereldbeeld van Breivik en Wilders heeft niets met Islam te maken

Moslims zijn vanouds niet anti-joods en anti-homo. De westerse agressie tegen hen mist elke grond, zegt Frits van Veen, journalist, gespecialiseerd in Noord-Afrika en het Midden-Oosten.

Het bloedbad dat de Noor Anders Breivik in juli in Oslo aanrichtte, is al weer vergeten. De door hem bewonderde Geert Wilders heeft vanuit de achterkamertjes, als gedoogpartner van een minderheidskabinet, een grote invloed op het bestuur van ons land.

Het “apocalyptische wereldbeeld” dat Breivik en Wilders destijds door veel commentatoren werd toegedicht, waart nog steeds door Europa, al wordt alle aandacht nu opgeeist door de financiele crisis. Samen kan dat een explosief mengsel opleveren. Zie de atoombomcrisis rond Iran.

Er zijn drie, steeds weer terugkerende onderdelen van dit wereldbeeld, die zich toespitsen op de islam. Is deze relatief  jonge wereldgodsdienst antisemitisch (Wilders zegt zelfs fascistisch), is de islam anti-homo en zijn de aanhangers van deze godsdienst, desnoods door terreur, uit op de wereldheerschappij?

Ik denk dat de eerste twee vragen beantwoord moeten worden met: vanouds niet, maar misschien is er een kentering. Het antwoord op de derde vraag is moeilijker. Opmerkelijk is op zijn minst dat wat we nu moslimextremisme noemen, begonnen is in de Palestijnse gebieden en dat twee prominente Palestijnse extremisten christenen waren.  

Antisemitisme

De koran gebruikt op sommige plaatsen nogal grove taal tegen christenen en vooral joden. Maar omdat joden en christenen uit dezelfde bron putten (het geloof in ‘e’en God, zoals geopenbaard door Abraham en Mozes), kregen zij als ‘mensen van het Boek’ een beschermde, zij het ondergeschikte status in de islam (dhimmi’s). Beide godsdiensten waren volgens de profeet Mohammed van het ware geloof afgedwaald. In de praktijk waren zij tweederangsburgers die aan allerlei beperkende, vaak vernederende voorschriften waren onderworpen.

Ten tijde van de opmars van de islam in de zevende eeuw, was het  joodse volk al over de hele, toen bekende wereld uitgewaaierd. Joodse minderheden leefden in Europa, het Midden-Oosten en Noord-Afrika – gebieden waar in die tijd het nog prille christendom met vreedzame middelen voet aan de grond had gekregen. De veroveringstochten van de islam waren vaak bloedig en riepen een halt toe aan de groei van het christendom. Maar uiteindelijk mochten joden en christenen hun geloof  blijven belijden. De wereld van de islam was dan ook altijd veelkleuriger, zowel etnisch als religieus, dan die van het christendom, waar alleen joodse minderheden leefden.

Joden verwelkomden de grote moslimrijken die in de loop der eeuwen ontstonden (dat van Bagdad, Cordoba en Istanbul). Zij hadden meer te vrezen van het radicaliserende christendom, dat zich door de komst van de islam in het nauw gedreven voelde. In Spanje kwam zelfs een bloeiende joods-islamitische cultuur tot stand onder het moslimkalifaat. En toen de katholieken het land in 1492  heroverden, stuurde de Ottomaanse sultan – inmiddels leider van het grootste moslimrijk – vanuit Istanbul een vloot naar Cadiz om de joden van de Inquisitie te redden.

Joden waren door hun internationale handelscontacten, talenkennis en deskundigheid op medisch gebied vaak de smeerolie van de maatschappij. Of, om het in bijbelse termen te zeggen: het zout der aarde.

Maar als zij te veel macht kregen of in tijden van crisis werden ook met regelmaat bloedbaden aangericht onder joden. Dat was bijvoorbeeld het geval in Marokko en Perzie (Iran), waar grote joodse gemeenschappen leefden, en ook in Spanje.

De haat tegen joden was volgens geschiedkundigen echter lang niet zo hevig als in het christelijke Europa. Ook in Europa kenden joodse gemeenschappen perioden van bloei. Maar de vervolging van joden was er stelselmatiger en mondde uiteindelijk in pogroms in Oost-Europa en Hitlers holocaust, waarvan de omvang eigenlijk nog nauwelijks te bevatten is.

De gezaghebbende islam-historicus Bernard Lewis gelooft dan ook dat antisemitisme een typisch christelijk verschijnsel is. ‘Anders dan het christelijke antisemitisme, is de houding van moslims tegenover niet-moslims er niet een van haat, vrees of  afgunst, maar eenvoudigweg van verachting’, zegt hij in The Jews of Islam.

In een ander boek, Semites and Antisemites, legt hij uit hoe het zionisme, de beweging die sinds de negentiende eeuw de terugkeer van joden naar Palestina bepleitte, een omslag teweegbracht in de Arabische wereld (Arabisch is de oorspronkelijke taal van de islam, die gesproken wordt in het kerngebied van deze godsdienst). Palestina was sinds de komst van de islam in de zevende eeuw een Arabisch land, waar altijd een kleine joodse gemeenschap was blijven wonen. Het zionisme bracht steeds meer Europese joden ertoe naar hun Beloofde Land te (r)emigreren.

In 1948 besloten de Verenigde Naties (toen nog gedomineerd door de koloniale Europese machten, de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie) het belangrijkste deel van Palestina aan  het joodse volk  toe te wijzen: Israël. Zo’n thuisland was hun al na de Eerste Wereldoorlog door de Britten beloofd, die Palestina toen beheerden. En er was ook geen andere uitweg meer na de holocaust. Maar het zou de verhouding tussen moslims en joden definitief verstoren. Voor het eerst in hun lange geschiedenis werden joden veroveraars, zegt Howard Fast in The Jews, story of a people.

Homoseksualiteit

De steden Sodom en Gomorra staan in zowel de joodse thora, de bijbel als ook de koran symbool voor seksueel liederlijk gedrag (sodomie), waartoe ook geslachtsverkeer tussen mannen wordt gerekend. Maar waar thora en bijbel de doodstraf in het vooruitzicht stellen, blijft het in de koran bij een verbod; een straf wordt niet genoemd. Over de uitwerking van dit verbod zijn de verschillende geloofsrichtingen het niet eens. Bij getrouwde mannen wordt het als overspel beschouwd, waarbij de straf uiteenloopt van zweepslagen tot de doodstraf. Voor ongetrouwde mannen is de wet soms minder streng . En er moeten altijd vier getuigen zijn.

Van grootschalige vervolging van homoseksuelen in de wereld  is weinig bekend tot in de late Middeleeuwen, toen in Europa de eerste ‘sodomieten’ op de brandstapel belandden. In de achttiende eeuw bereikte de homofobie in Europa een hoogtepunt. Zo werd in Utrecht rond 1730 een landelijk netwerk van sodomieten ontdekt, wat uitmondde in de executie van tientallen mannen. Onder invloed van de Verlichting en de Franse Revolutie nam de vervolging af, maar homoseksualiteit bleef  tot in de vorige eeuw in veel Europese landen strafbaar.

Over de vervolging van homo’s in de islam is tot in de vorige eeuw nog minder bekend. Homoseksuele gevoelens spelen een grote rol in de moslimwereld. Vooral de liefde van mannen voor jongelingen wordt soms in bijna sacrale termen beschreven (zie onder meer: Van alle tijden, in alle culturen, wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit, Nieuw Amsterdam Uitgevers). Vele eeuwen voor onze Gerard Reve dat deed, werd de knapenliefde bezongen door de beroemde Arabische dichter Abu Nawas. In Tunesi’e is zelfs een grote hotelketen naar hem vernoemd. En Nawas was niet de enige.

Het laatste grote moslimrijk, dat van de Ottomaanse Turken, legaliseerde homoseksualiteit in 1858 en liep daarmee voorop in de wereld. Alleen Frankrijk, Nederland en België waren eerder.

De liberale houding van de Ottomanen werd echter niet overal overgenomen na het uiteenvallen van hun rijk na de Eerste Wereldoorlog. In bijna de helft van alle landen in de wereld is homoseksualiteit nog steeds verboden. Maar de zeven landen waar er de doodstraf op staat, zijn allemaal islamitisch, al woont er maar een klein deel van alle moslims.

Overigens kent een handvol christelijke, hindoeïstische en boeddhistische landen nog de levenslange gevangenisstraf voor homoseksualiteit.

Dergelijke zware straffen werden echter nog zelden opgelegd, tot in 1979  in Iran de fundamentalistische ayatollah Khomeini aan de macht kwam. Geschat wordt dat sindsdien meer dan vierduizend mensen in dat land de doodstraf hebben gekregen wegens homoseksuele uitingen.

Buurland Irak kende onder  Saddam Hussein nog een tamelijk levendige gay scene – veelzeggend geconcentreerd rond de Abu Nawas Straat in Bagdad, het plaatselijke uitgaanscentrum. En nog steeds is homoseksualiteit er niet strafbaar. Maar sinds de verdrijving van de dictator in 2003, hebben shi’itische milities (de shi’ieten zijn een radicale minderheidsstroming in de islam, maar zij vormen de meerheid in Iran en Irak) honderden, vooral vrouwelijk uitziende homo’s vermoord, zonder dat de regering er iets tegen deed. De heksenjacht eindigde pas toen hun leider Moqtada Sadr in 2009 verklaarde dat homoseksualiteit weliswaar moet worden uitgeroeid, maar niet met geweld.

Deze bloedige vervolging van homo’s, die vooralsnog beperkt is gebleven tot de shi’a-tak van de islam, is ongekend in de moderne wereld. Er is in de geschiedenis maar één precedent voor: Hitlers razzia’s onder homo’s.

Wereldheerschappij

De moslimcultuur raakte in een neerwaartse spiraal nadat de Ottomanen in 1683 waren teruggeslagen bij Wenen, door de daarop volgende periode van Britse en Franse kolonisatie, en het opknippen van hun rijk in de huidige staten na de Eerste Wereldoorlog. De vestiging van de staat Israël gaf de genadeslag. Joden uit Arabische landen emigreerden massaal naar Israël en de Verenigde Staten. Vaak herinneren alleen hun synagogen en kleine, verouderende gemeenschappen nog aan hun bestaan.

De toestand van politieke, sociale en economische malaise waarin de meeste islamitische landen op dit moment verkeren, lijkt geen ideale uitgangspositie om de wereld te veroveren – iets waar de profeet annex krijgsheer Mohammed wel naar streefde. Moslims maken bovendien maar een betrekkelijk klein deel (twintig procent) van de wereldbevolking uit. En alle grote militaire machten – de Verenigde Staten, Europa, de Sovjet-Unie en China – staan op voet van oorlog met moslims; de eerste twee in Irak en Afghanistan, de laatste twee met hun eigen moslim-minderheden.

Een nieuwe opmars van de islam zou op den duur dan ook alleen kunnen slagen door de demografische factor (als moslims om te beginnen een meerderheid zouden worden in West-Europese landen), door terrorisme of met atoombommen (waarover vooralsnog alleen Pakistan beschikt) en andere enge wapens. Of een giftige cocktail van de drie – inderdaad een apocalyptisch visioen.

Maar misschien is het raadzaam eerst een nuchter feit onder ogen te zien. De golf van wat we nu ‘moslimterrorisme’ noemen, is begonnen in de Palestijnse gebieden. Dat gebeurde niet onder de vlag van de islam. Twee prominente terroristische leiders waren christenen. Het was de tijd waarin een links Arabisch nationalisme hoogtij vierde, geinspireerd door de Egyptische president Gamal Abdel Nasser, de laatste charismatische Arabische leider. Godsdienst deed er niet toe.

In 1968 en 1970 werden vijf vliegtuigkapingen uitgevoerd door een radicale splintergroep onder leiding van de christelijke Palestijn George Habash – door het Amerikaanse weekblad Time ’Terrorism’s Christian Godfather’ gedoopt. En het was een andere christelijke Palestijn, Nayef Hawatmeh, wiens groep in 1974 een school in het Israëlische Ma’alot gijzelde, om de vrijlating te eisen van Palestijnse gevangenen. Dat eindigde in een bloedbad, waarbij 22 kinderen omkwamen.

Het laat zien wat een diepe wond de vestiging van de staat Israël heeft geslagen in de harten van de Palestijnen, die er sinds mensenheugenis woonden. Israël was geen ‘land zonder mensen voor een volk zonder land’, zoals wel beweerd werd. Het was een vaak bloedige veroveringstocht van de overlevenden van de pogroms en de holocaust in Europa. Een veroveringstocht die tot op de dag van vandaag voortgaat, met de onteigening van huizen van in Israël achtergebleven Palestijnen en de bouw van nederzettingen in gebieden die in de oorlog van 1967 op de Arabische buurlanden werden veroverd.

Het valt de hun hele geschiedenis lang vervolgde joden van Israël zelf eigenlijk niet kwalijk te nemen. Maar de (inmiddels in sneltreinvaart geseculariseerde) ‘christelijke’ wereld zou beter moeten weten. Zij laat de Israëli’s begaan, al sinds 1948, en steunt hen daarbij economisch en militair. Tot waar? Ook de opbouw van een kernwapenarsenaal werd gedoogd – in strijd met het internationale recht. Wat voor apocalyptisch wereldbeeld heeft dat in de Arabische buurlanden van Israël doen ontstaan?

De rijke Saoediër Osama bin Laden bracht een deel van zijn kinderjaren door in de regio, in Libanon en Syrië. Zijn moeder was Syrisch, evenals zijn eerste vrouw. Het is ongetwijfeld van invloed geweest op zijn latere ontwikkeling. Zijn grote leermeester was een Palestijn, Abdullah Azzam, bij wie hij islamcolleges volgde aan de universiteit van Djedda in Saoedi-Arabië. Deze haalde hem eind 1979 over samen het verzet in Afghanistan te gaan helpen tegen de toenmalige Sovjet-bezetters. Ook de andere kopstukken van Al Qaida kwamen uit directe buurlanden van Israël.

Nog geen jaar nadat in Iran ayatollah Khomeini aan de macht was gekomen, tilde nu ook de Arabier Bin Laden de strijd naar een hoger plan. Moslims werden wereldwijd opgeroepen de strijd aan te binden met de tot heidendom en decadentie vervallen christelijke wereld – met Amerika als de Grote Satan – en met hun eigen ‘ongelovige’ moslimregeringen. Israël werd een bijzaak. En wie weet zou deze gewelddadige opleving van de islam er ook wel zijn gekomen zonder de verovering van dit voor alle drie godsdiensten heilige land.

Er lijkt in ieder geval sprake van een patroon. Zoals het christendom ten tijde van de opmars van de islam radicaliseerde en zijn nogal onchristelijke kruistochten begon, lijkt nu ook een deel van de moslims in de ban van zo’n jihad die weinig met geloof te maken heeft. Of die jihad op veel steun onder de bevolking kan rekenen, zal pas zichtbaar worden als de Arabische Lente tot democratisch gekozen regeringen leidt.