Alles voor een goed uiteinde

ACHTERGROND - Het is goed als nieuwe medische inzichten snel kunnen worden vertaald naar behandelingen, of naar advies dat je helpt om gezond te worden of te blijven. Soms zijn bedrijven alleen wat té enthousiast met deze vertaalslag. Vaak is er geen duidelijk verband tussen enerzijds het aantal euro’s dat je neer moet tellen voor een revolutionaire test of miraculeus voedingssupplement en anderzijds het aantal wetenschappelijke studies dat het nut ervan onderbouwt. Dit zien we ook bij anti-verouderingsmiddeltjes en een eventuele rol van telomeren daarin.

Telomeren zijn de uiteinden van chromosomen: vaak worden ze vergeleken met die plastic uiteindjes van schoenveters die voorkomen dat de veters gaan rafelen en korter worden. Telomeren bestaan uit stukken DNA met een herhaling van steeds eenzelfde groepje nucleotiden. Bij iedere celdeling wordt een DNA-sliert iets korter. Van het repetitieve telomeer-DNA kun je wel wat missen. Vandaar dat het als bescherming fungeert tegen verlies van stukken DNA die wél informatie bevatten die belangrijk is voor het functioneren van de cel.

Als een telomeer tot een kritische lengte is ingekort, stopt de cel met delen; doorgaans een voorbode van de dood van die cel. Gelukkig plakt het enzym telomerase meestal weer wat nucleotiden aan de uiteinden van de chromosomen. Daardoor gaat het niet zo hard met het rafelen en kunnen lichaamscellen goed blijven functioneren.

Telomeeronderzoek is hip and happening: in 2009 ging de Nobelprijs voor de Geneeskunde naar onderzoekers die de functie van telomeren en telomerase hadden ontdekt. De lengte van telomeren blijkt een maat voor verouderingsprocessen in het lichaam: globaal is de tendens hoe ouder iemand is, hoe korter de telomeren zijn. Ook allerlei (ouderdoms)ziekten gaan gepaard met kortere telomeren. Maar: in kankercellen is telomerase juist actief. Door de telomeren op lengte te houden, kan een kankercel zich blijven delen. Het ligt dus iets genuanceerder dan dat zo lang mogelijke telomeren altijd het beste zijn.

Het lijkt er steeds meer op dat gedragsfactoren de lengte van telomeren in onze cellen kunnen beïnvloeden. In 2005 werd al beschreven dat vrouwen die roken of obees zijn, kortere telomeren hebben dan vrouwen voor wie dit niet geldt. Ook bij vrouwen die regelmatig suikerhoudende frisdrank drinken, zijn de telomeren korter.

Andersom lijken gezonde leef- en voedingspatronen gepaard te gaan met langere telomeren. Zo werd eind vorig jaar gepubliceerd dat vrouwen die zich meer aan het gezonde Mediterrane dieet houden, langere telomeren hebben. En Nederlandse onderzoekers vonden dat oudere, Griekse mannen langere telomeren hebben dan Hollandse jongens uit Zutphen.

Vorig jaar werd de eerste studie gepubliceerd die telomeerlengteveranderingen op de korte termijn onderzocht. Bij gezonde vrouwen werd telomeerlengte aan het begin en eind van de studie gemeten, en de lengteverandering na een jaar werd gerelateerd aan het aantal doorgemaakte stressvolle gebeurtenissen.

In eerder onderzoek werd alleen achteraf gekeken naar verbanden tussen telomeerlengte en leefstijl of gezondheid. Als deze vrouwen meer stressvolle momenten meemaakten tijdens de studie, bleken hun telomeren na een jaar korter geworden. Echter, het effect van stress op telomeerlengte was zwakker bij vrouwen die heel gezond leefden. Dus hoewel dit nog steeds geen bewijs is van een oorzakelijk verband tussen stress en telomeerlengteverandering, wijzen deze bevindingen wel in de richting van factoren die verkorting van telomeren voorspellen, en bovendien hoe dit kan worden beperkt.

Superinteressant, maar dat wil niet zeggen dat we nu op basis van de lengte van je telomeren kunnen voorspellen hoe oud je wordt, of welke gezondheidsrisico’s je loopt.

Dat is echter niet de indruk die het bedrijf Pregenius je wil geven: zij bieden testen aan om je telomeerlengte te meten. Liefst jaarlijks zodat je kunt zien of eventuele leefstijlveranderingen de lengte gunstig beïnvloeden.

Oh, en als het er slecht voor staat, dan hebben ze een tip: je kunt het supplement TA-65 nemen – waarvan ze claimen dat het telomerase activeert en dus je telomeren lang houdt (binnenkort ook beschikbaar voor huisdieren en paarden!). De studies die deze claims moeten onderbouwen zijn met name in reageerbuizen uitgevoerd en weinig overtuigend, maar een kniesoor die daarop let.

Even terug naar die kankercellen met hun lange telomeren. Recentelijk werden veelvoorkomende genvarianten die telomerase-activiteit beïnvloeden in verband gebracht met zowel het risico op glioom als met langere telomeren. Ik ben dus niet zo geneigd om lukraak mijn telomerase-activiteit te gaan boosten.

De Nederlandse distributeur van het supplement belooft toch alvast dat het een gunstige invloed heeft op ouderdomsverschijnselen. Wél zijn ze eerlijk over de forse prijs (€150,- per maand), ”maar een actief en bruisend bestaan tot op hoge leeftijd is nou eenmaal onbetaalbaar.”

Trap er niet in; dit soort testen en supplementen zijn voorlopig vooral gezond voor de boekhouding van de aanbieders.

Door Judith Brouwer