OPINIE - De Dichter, Denker en Theoloog ‘des Vaderlands’ hebben zichzelf omgedoopt tot Dichter, denker en theoloog ‘der Nederlanden’. Dit zou inclusiever en meer bij de tijd zijn. Het getuigt echter vooral van aanmatiging, postmodern narcisme en oppervlakkig denken.
Ben ik nou zo slim of zijn jullie zo dom? Het is de slagzin die eermalig bondscoach Louis van Gaal tot zijn handelsmerk maakte. Tevens een zin die vaak samenvat wat ik denk als ik weer eens iets absurds lees, hetgeen regelmatig voorkomt. Afgelopen week vernam ik dat de titel ‘Dichter des Vaderlands’ op aandringen van de huidige drager wordt veranderd in ‘Dichter der Nederlanden’. Want: inclusiever.
Dichter des Vaderlands
Toen de term ‘Dichter des Vaderlands’ in 2000 werd geïntroduceerd om de poëzie een nationale ambassadeur te bezorgen – met Gerrit Komrij in die rol – werd die titel bewust gekozen om z’n archaïsche bijklank. Een poet laureate, dat had men in landen als Frankrijk of de V.S., hier vond men dat eigenlijk flauwekul. Het was natuurlijk niet de bedoeling dat de uitverkorene werkelijk in z’n zalving ging geloven. Dat zou maar 19e eeuws gedoe opleveren. Niks voor Nederland, die dikdoenerij.
Die ironische lading zou volgens de huidige dichter des vaderlands, Babs Gons, niet meer worden begrepen. Het zou vooral verwarring oproepen. Gons wijst erop dat veel Nederlanders afkomstig zijn uit meer dan één land, en hun Nederlandse identiteit ook op meer lagen begrijpen:
Als Dichter der Nederlanden sta ik graag voor alle Nederlanden waaruit wij bestaan. We hebben een vaderland en een moederland, adoptielanden, tweede en derde landen. We zijn zoveel Nederlanden: Europese Nederlanden, Caraïbische Nederlanden, zeelanden, randstadlanden, plattelanden, enzovoorts. De titel refereert op een poëtische manier aan de landen in ons.
Uit de tijd
Andere ambassadeurs met variaties op de titel, zoals de Denker des Vaderlands Marjan Slob en de theoloog des vaderlands Mirella Klomp vinden de term ‘des vaderlands’ tevens te patriarchaal klinken.
„Waar zijn de moeders eigenlijk?”, vraagt Mirella Klomp. Marjan Slob merkt op: “Hoe draag ik bijvoorbeeld als vrouw deze titel? Ik sprak met Babs Gons en zij zei dat haar vader niet eens in Nederland is geboren.”
In overleg met de achterliggende organisaties is nu besloten om de titel te veranderen naar Dichter/ Denker/ Theoloog/ Fotograaf/ Vult u maar in… der Nederlanden’. De titel zou ‘open’ en ’tijdloos’ zijn en daardoor meer passen bij onze tijd, aldus NRC. (Merkt u de paradox ook op?)
De naamsverandering geeft volgens Marjan Slob meer ruimte om de titel vorm te geven voor verschillende soorten Nederlanders. “De titel is nog steeds heel plechtig, we gaan niet iets anders doen. De benaming kunnen we alleen makkelijker op ons nemen.”
Uitgaan van het zelf
Ik moest weer even denken aan het magistrale boek van Isolde Charim, Narcisme: Over vrijwillige onderwerping (2023) over hoe de huidige tijd met z’n nadruk op authenticiteit en zelfontplooiing gekenmerkt wordt door een voortdurend beroep op het narcistische zelf. We worden dan ook gekneed om voortdurend uit te gaan van het ‘ik’, de eigen beleving en hoogstpersoonlijke ontwikkeling.
‘Ja maar ík kan me niet vinden in…’, ‘Ja, maar ik voel me als vrouw ondergeschikt gemaakt aan mannen bij zo’n titel ‘des vaderlands’.’ ‘Ja, maar mijn vader is helemaal niet in Nederland geboren.’ ‘Ja, maar ik kan dit niet uitleggen aan buitenstaanders.’
Ja, nou èn?, zouden onze voorouders zeggen. Je hebt je gewoon te schikken in de traditie, en je die eigen te maken.
Aanmatiging
En misschien – heel misschien – ben je toch niet zo’n diep denker als je je zelf wel inbeeldt. En wellicht schiet je taalbesef gewoon te kort. Want laten we wel zijn, de titel ‘Dichter des Vaderlands’ had bewust enkel betrekking op Nederland. ‘Dichter der Nederlanden’ beslaat daarentegen ook Vlaanderen, en als we de titel betrekking laten hebben op het Koninkrijk der Nederlanden dan omsluit het ook Aruba, Curaçao en Sint Maarten.
Heeft iemand de Vlamingen echter gevraagd of ze ene ‘Babs Gons’ uit Utrecht en werkzaam in Amsterdam erkennen als hun nationale dichter? Heeft iemand bij de bevolkingen van Aruba, Curaçao en Sint Maarten geïnformeerd of zij in een witte mevrouw uit Giessenburg hun collectieve wijsgeer herkennen? Kan iemand uitleggen hoe een of andere Lutherse liturgiewetenschapper in Utrecht de geloofsbeleving op de Antillen inspireert of zelfs maar begrijpt? Nee hè?
Is dat niet heel koloniaal dan, om jezelf even vanuit Nederland uit te roepen tot ook hún denker of theoloog? Een voor de hand liggende vraag, die de dames kennelijk niet belangrijk genoeg vonden om ermee te worstelen. Men kijkt blijkbaar niet verder dan de eigen beleving, bevestigd door de eigen zeepbel van gelijkgestemden.
Poëtische versluiering
En wat zijn dat eigenlijk, ‘Europese Nederlanden’ en ‘randstadlanden’? Ik weet wat ‘het platteland’ betekent, maar ik kan me toch niet aan de indruk onttrekken dat onze nationale dichteres Babs Gons hier met taal goochelt om te verbloemen dat ze maar wat in de ruimte kletst. Als een kermisartiest die met wat rook en afleiding het publiek laat geloven dat een konijntje best in een bloem kan veranderen.
“We hebben een vaderland en een moederland, adoptielanden, tweede en derde landen.” Oké, en hoe werkt dat precies voor een Marokkaanse Nederlander, wiens (groot)vader uit Ouarzazate en wiens moeder uit Nador kwam? Valt Marokko tegenwoordig ook onder ‘de Nederlanden’? Zodra je twee tellen nadenkt, valt al dat zogenaamd poëtische geleuter al uit elkaar.
Het heeft namelijk geen logische inhoud, het doet een appèl op een vaagomlijnde beleving, en evenzoveel belevingen als individuen. Daar komt dat postmodern narcisme weer om de hoek kijken. Je zou denken dat een filosoof of zelfs een theoloog zo’n een en ander op dit punt kritisch zouden analyseren, maar in plaats daarvan dobberen ze volledig mee op de golven van de tijdsgeest.
Narcistisch ethos
Wij worden allen in beslag genomen door het voortdurend beroep dat uitgaat van een alomtegenwoordig narcistisch ethos, zou de filosofe Isolde Charim zeggen. Jammer dat deze Oostenrijkse geen Denker der Nederlanden kan worden.
Wellicht dat er in de toekomst een postje als Denker van het Continent in het verschiet ligt.
Reacties (12)
Iets der Nederlanden klinkt we heel erg ouderwets. Niemand spreekt meer van de Nederlanden. Dat was iets uit de goede oude tijd van de Bourgondiërs en de Habsburgers. Toen had je de 17 Nederlanden. In dit gebied sprak men meerdere talen; Nederlands, Fries, Frans, Oost-Nederlands en Duits. Maar een dichter des Vaderlands dicht voor zover ik weet in het Nederlands, de officiële taal van het land. Laat ons dan spreken van Neerlands dichter om dit taalgebruik te benadrukken en niet iets uit een ver verleden. Het is maar een idee.
Er is een vaderland en een moedertaal.
En verder blijf ik het jammer vinden dat het burgerinitiatief voor een Farao der Nederlanden het niet heeft gehaald.
De motivering ‘Niet meer van deze tijd’ wekt bij mij ongelooflijk veel weerstand op.
Waarom? Er is zoveel dat wordt vervangen omdat het niet meer van deze tijd is.
Het is een dooddoener waarop niet rationeel te reageren valt. Wat mij betreft is kapitalisme ook niet meer van deze tijd. And so what? Het pensioenstelsel zou ook niet meer van deze tijd zijn. Gelul zonder inhoudelijke argumenten.
Er is prima rationeel op te reageren, toch? En het wordt uitgelegd met argumenten waarom het niet meer van deze tijd is.
Niet meer van deze tijd is een gevoel. De rationele onderbouwing ontbreekt. Als we het pensioenstelsel als voorbeeld nemen. Is het dan zo dat gepensioneerden tegenwoordig geen geld meer nodig hebben? Zijn de uitvoeringskosten nu buitensporig en kan dat dan efficiënter? Kunnen we niet meer concurreren? Daar kan ik op ingaan. Op niet meer van deze tijd niet.
Ik ben het wel met je eens hoor maar shit wat klink je elitair.
Dit staat op de website van de Dichter de Nederlanden (gevonden na 10 seconden googelen):
Het ‘der Nederlanden’ slaat dus op het koninkrijk. Niet op de historische Nederlanden.
Nee. Maar mij hebben ze ook niks gevraagd. En die Lutherse liturgiewetenschapper snapt vermoedelijk ook niks van mijn (onbestaande) geloofsbeleving. Het zijn namelijk geen openbare verkiezingen.
Je hebt behoorlijk hard moeten zoeken naar gelegenheidsargumenten, zo lijkt het. En niet overdreven veel moeite gedaan om je wat beter te informeren. Vooralsnog heb ik de indruk dat de organisaties van Dichter/Filosoof/enzovoort der Nederlanden hier een stuk beter over hebben nagedacht dan Prediker. Ondanks diens enigszins arrogante:
Misschien moet je dat boek van Isolde Charim nog maar eens lezen, Prediker. Het is knap ingewikkeld. Ik heb ook nog niet het idee dat ik het in al zijn finesse doorgrond na één keertje lezen.
Zou ‘Nationaal Dichter’, of De Nationale Dichter ‘ neutraal genoeg zijn? Want in Nederland / Nederlanden / Nederlanders en Vaderland kan kennelijk niet iedereen zich in vinden, is besmet, of is niet inclusief genoeg.
Ik hoop dan wel dat een titelwijziging betere gedichten gaat opleveren..
Gaan we ons nou echt beroepen op traditie voor het aanpassen van een titel die nog geen 25 jaar geleden – zoals je zelf al claimt – ‘ironisch’ was? Ikzelf heb die ironische lading inderdaad nooit gezien, en met mij ongetwijfeld velen, dus zo bezien is die conclusie niet gek. En wat is minder traditioneel aan de term ‘der Nederlanden’? Zelf die twee woorden wel eens gebruikt in een normaal gesprek? En dat het gek is voor iemand om iets met ‘des vaderlands’ te zijn als je vader niet uit Nederland komt? Net zoals die van meer dan 10% van de bevolking? En dat dan narcisme noemen? Waar maak je je in godesnaam druk over? Ga toch weg.
Dus welke traditie moeten ze zich eigen maken? Eentje die in 2000 is bedacht? Ik word een beetje ziek van al die omdraaiingen, waarbij pogingen om iets inclusiever te maken ‘kolonialisme’ of ‘racisme’ te noemen. Beproefd concept op rechts en jammer dat hier te lezen. Net als de term postmodernisme. Makkelijk en goedkoop.
No shit, Sherlock.
En natuurlijk, per definitie identificeert niet iedereen zich met een enkele persoon ‘der Nederlanden’. Maar het lijkt me een mooi vooruitzicht dat iemand uit een van onze overzeese gemeentes ook een ‘der Nederlanden’ kan worden. Het is een titel voor twee jaar dus, waarom niet? Horen die delen niet bij Nederland?
De rest is gewoon een oude-mannenrant, waarbij grote woorden en concepten gebruikt worden om het feit te maskeren dat je gewoon niet zo voor verandering bent.
Ik ben vooralsnog wel benieuwd naar de bron van je claim dat de titel ‘bewust werd gekozen om zijn archaïsche bijklank”. In het bericht wat je linkt staat een link naar het NRC-stuk waarin staat dat de ironische (niet archaïsche) lading al snel verloren ging omdat het er steeds meer werden (zie https://archive.ph/KPjc5). Ik zie nergens anders ook maar een verwijzing.
Bolke Big, commenter des Vaderlands.