‘Licht is het beste medicijn tegen de donkere achterkamertjes’

COLUMN - Een groot deel van het archief van de Bijlmerramp van 1992 is onnodig lang geheim gehouden zegt het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (Acoi). De ramp met het Israëlische vrachtvliegtuig dat op 4 oktober 1992 in de Bijlmer neerstortte kostte 43 mensen het leven. Tot op de dag van vandaag bestaan er bij nabestaanden vele onzekerheden. Volgens het Acoi draagt de openbaarheidsbeperking op het archief van de Raad voor de Luchtvaart tot 2068 bij aan de geheimzinnigheid en de beeldvorming. Het vertrouwen in de overheid wordt daardoor geschaad.  Openbaarmaking van het grootste deel van het archief maakt het mogelijk dat mensen het handelen van de betrokken autoriteiten zelf kunnen beoordelen. Niet alle vragen zullen beantwoord kunnen worden, staat in het rapport Geen afgesloten hoofdstuk van het Adviescollege. Op voorhand dempt het rapport verwachtingen omtrent nieuwe informatie, bijvoorbeeld over de lading van het vliegtuig. Maar openbaarheid kan bij de nabestaanden de nog altijd sluimerende onrust wegnemen, volgens het Acoi. ‘Licht is het beste medicijn tegen de donkere achterkamertjes.’

De aanpak van de ramp door de overheid is niet vlekkeloos verlopen, weten we uit eerdere pogingen meer duidelijkheid te krijgen over oorzaak en gevolg van de ramp. ‘Er was weinig aandacht voor de menselijke kant van de ramp, die was vooral gericht op het technische aspect.’ ‘Dit heeft bijgedragen aan de mystificatie van de ramp en een groeiend wantrouwen over het overheidsoptreden. Met name PvdA-Kamerlid Rob van Gijzel heeft zich na de ramp in de materie vastgebeten. In 2018 zei hij naar aanleiding van een onderzoek van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid: ‘Veel betrokkenen van de Bijlmerramp hebben die gebeurtenis nog steeds niet verwerkt (…). En dat komt (…) uiteindelijk niet door het ongeval zelf, maar door hoe de overheid is omgegaan met de mensen in de Bijlmer. (…) Met louter technisch onderzoek neemt het wantrouwen van de slachtoffers (…) meestal juist toe.’ Het is een leerpunt voor de overheid dat niet alleen geldt voor deze ramp.

Druk opvoeren

Of dat leerpunt in Haagse kringen goed begrepen wordt is de vraag. De gereserveerde reactie van veantwoordelijk minister van Infrastructuur en Waterstaat Mark Harbers geeft te denken. Het is niet zeker of hij alle adviezen van de Acoi zomaar gaat overnemen. Hij ziet knelpunten. En dan bedoelt hij niet de knelpunten van de Bijlmerslachtoffers. En daar zit precies de boodschap van het Adviescollege: denk eens vanuit de betrokken burgers bij het handhaven van regels.

Vanuit deze invalshoek doet het Adviescollege in antwoord op een Kamerbreed aangenomen motie van Omtzigt en anderen uit mei 2023 een aantal praktische handreikingen. Daarvoor zijn de juridische mogelijkheden verkend en de conclusie van het college is: het kan. Maak openbaar wat zonder bezwaar nu al openbaar gemaakt kan worden, is het eerste advies. En verder: splits archieven in een openbaar en een beperkt openbaar deel. Regel een inzagerecht dat uitsluitend geldt voor betrokkenen en nabestaanden. Maak een uitgebreidere inventaris en een onderzoeksgids die mensen bij inzageverzoeken kunnen helpen.

Het kan allemaal. Maar wil de overheid dit ook? Tot nu toe is openbaarheid van overheidsinformatie vooral een hoofdpijndossier waar weinig vooruitgang in zit. De motie-Omtzigt werd Kamerbreed gesteund (ook Bosma en Baudet behoren tot de ondertekenaars). Het zou goed zijn als Omtzigt al die ondertekenaars opnieuw bij elkaar zou kunnen krijgen om op basis van het rapport Geen gesloten hoofdstuk de druk op de regering op te voeren. Als hij daar nu de tijd voor kan vinden…..