Recensie | Achter het front

RECENSIE - Het boek ‘Achter het front’ van oorlogsverslaggever Jan Eikelboom biedt een boeiende inkijk in de manier waarop het nieuws wordt gemaakt dat ’s avonds op onze televisieschermen verschijnt.

De titel van Jan Eikelbooms Achter het front. Mijn leven als oorlogsverslaggever dekt de lading van het boek prima. Eikelboom verhaalt van zijn belevenissen in Syrië, Libië en de Gazastrook. Maar ook is er aandacht voor zijn reizen naar landen als Egypte en Iran, waar weliswaar de nodige onrust heerste, maar van een oorlogssituatie geen sprake was. Misschien wel zijn professionele hoogtepunt was een persoonlijk interview met de Iraanse president Ahmadinejad.

Reportages maken in een oorlogsgebied is een bijzondere discipline. Er bestaat natuurlijk het nodige fysieke gevaar. Maar ook als er even niet wordt gevochten, is het geen beroep voor mensen met zwakke zenuwen: ‘[v]erkoolde lichamen, kapotgeschoten hoofden, opgezwollen lijken […] een stuk kaak in een plas bloed’ zijn zo van die dingen die je als verslaggever in een oorlogsgebied tegenkomt. Ongeveer dertig procent van de beroepsgroep lijdt aan posttraumatische stressstoornissen, meent hoogleraar psychiatrie Anthony Feinstein van de Universiteit van Toronto.

Daarnaast is het, op zijn zachtst gezegd, een uitdaging om als oorlogsverslaggever de waarheid (of zelfs maar een deel daarvan) boven water te krijgen. ‘[O]orlog is vooral verwarrend,’ schrijft Eikelboom. Iedereen liegt, maar niet altijd. En zelfs in een oorlogsgebied gaat het gewone leven altijd door. Het is daarom vaak onmogelijk te achterhalen wie burger, wie strijder, wie dader en wie slachtoffer is. Wat ook niet helpt is dat verslaggevers doorgaans worden vergezeld door een zogenaamde minder, die is aangewezen door een van de strijdende partijen en die bepaalt wat de aan hem toevertrouwde journalisten allemaal te zien krijgen. En zodra het echt gevaarlijk wordt, zijn er meestal helemaal geen journalisten meer aanwezig.

Hoe moeilijk het is om een goed beeld te krijgen van de situatie in een oorlogsgebied, illustreert Eikelboom onder meer aan de hand van de gebeurtenissen tijdens de Gaza-oorlog (eind 2008-begin 2009). Om te voorkomen dat de onvermijdelijke beelden van burgerslachtoffers de wereld zouden overgaan, weerde Israël internationale journalisten uit de Gazastrook. Palestijnse journalisten werden beschouwd als ‘propgaganda-instrumenten’ en actief aangevallen. Het onbedoelde gevolg van deze politiek was echter dat Hamas een volledig eenzijdig en daardoor onbetrouwbaar beeld van de gebeurtenissen kon schetsen, zo werd later ook door Reporters Without Borders geconstateerd.

Eikelboom beschrijft verder hoe journalisten in conflictgebieden doorgaans werken. Ze spelen vaak ‘kluitjesvoetbal’, meent hij. Ze verblijven met zijn allen in dezelfde hotels, reizen naar dezelfde locaties, tonen veelal dezelfde beelden. Daarnaast stellen journalisten hun hoofdredacteurs niet graag teleur: ‘Als die ze heeft gevraagd de rellen in Jakarta te verslaan, dan verslaan ze de rellen in Jakarta. Ook als die er niet zijn.’

Berucht is natuurlijk ‘de Nederlandse invalshoek’. Hoewel deze benadering de gebeurtenissen in verafgelegen land voor veel nieuwsconsumenten beter invoelbaar zal maken, draait het conflict in werkelijkheid natuurlijk niet om een toevallige Nederlandse toerist of expat. Maar dat is vaak wel wat de hoofdredactie meent dat kijkers thuis willen zien.

Eikelboom pleit er dan ook voor dat journalisten vaker met een lege agenda op pad gaan. Maar vooral ook dat ze daarvoor van hun hoofdredacties de benodigde ruimte krijgen. Ongetwijfeld zal die ambitie financieel onhaalbaar blijken te zijn.

Alles bij elkaar genomen, biedt Achter het front een boeiend inkijkje in de manier waarop het nieuws wordt gemaakt dat ’s avonds op onze televisieschermen verschijnt. Aan de ene kant word je er niet veel vrolijker van: de waarheid wordt namelijk zelden gevonden. Aan de andere kant, het alternatief – geen verslaggevers ter plaatse – is nog een heel stuk minder aanlokkelijk. Dan weet je in ieder geval zeker dat je alleen nog maar onversneden propaganda te zien krijgt.

Jan Eikelboom, Achter het front. Mijn leven als oorlogsverslaggever / ISBN 978 94 60037160 / paperback / € 17,95 / 254 pagina’s / ook als e-book verkrijgbaar