OPINIE - Mag een journalist actievoeren? Sjors van Beek, freelance journalist, begon een online petitie en dat komt hem op kritiek van vakgenoten te staan. Een journalist houdt zich verre van actievoeren vinden zij. Van Beek legt uit waarom hij toch de petitie startte.
En zo beland je dan als journalist ineens midden in een debat: “Mag een journalist actie voeren?”
Ik vind van wel, in uitzonderlijke gevallen. Sommige collega-journalisten vinden van niet. Laten we de verbale messen hier eens over slijpen.
Eerst wat achtergrond. Vorig jaar ben ik ontslagen als verslaggever van het blad Binnenlands Bestuur van uitgeverij Wolters Kluwer. De reden: het blad maakt slagzij, de winsten lopen terug, dus kosten omlaag en personeel eruit. CEO Nancy McKinstry van Wolters Kluwer kreeg later dat jaar een bonus van 6,5 miljoen euro – nadat ze de voorgaande jaren al zo’n dertig miljoen had gebeurd. Er is dus geen geld om de werknemers in dienst te houden maar wèl geld om de ‘topvrouw’ in tien jaar tijd 700 jaarsalarissen uit te betalen.
Dat vind ik onrecht en dat heb ik geventileerd in een ingezonden brief in de Volkskrant. Gestuurd als burger, ondertekend met ‘Sjors van Beek, journalist, Amsterdam’. TV-programma ‘Hollandse Zaken’ (Omroep Max) nodigde me vervolgens uit om de brief te komen toelichten in de uitzending, dat heb ik gedaan. Dat was voor Dagblad De Limburger (pdf) waar ik vroeger heb gewerkt weer aanleiding om mij, oud-provinciegenoot, te interviewen. Op de vraag van de interviewer wat ik aan het graaien dacht te dóen, antwoordde ik een Burgerinitiatief te overwegen, om de Tweede Kamer te dwingen tot actie.
De publiciteit leidde tot een vloed aan steunbetuigingen in mijn mailbox. Zo’n honderd mij onbekende mensen vonden me via Google – een journalist wil vindbaar zijn. Telkens kreeg ik de vraag: hoe kunnen we helpen, wat gaan we dóen?
Daarop besloot ik de daad bij het woord te voegen en ik startte een online petitie tegen de graaicultuur in het algemeen.
Deze week kreeg ik een mail van Bart Nijpels (Brandpunt, Reporter en akkoord met naamsvermelding). Hij meldde mijn petitie niet te ondertekenen omdat hij vind dat ik ‘als journalist een stap te ver ga’. Het openbaren van feiten, prima. Er op televisie over praten, ook goed. Maar actie voeren: ‘Dat vind ik voor een journalist onbegaanbaar terrein’.
Vandaag kwam een andere collega met kritiek. Columnist Gerard Kessels van Dagblad De Limburger noemt me in zijn krant ‘Sjors van de Rebellenclub’. Bij ons beroep ‘hoort distantie, neutraliteit, bezonnenheid. Anderen roepen, jij schrijft het op. Maar je houdt afstand tot het vuur. Ieder zijn plaats’. Ik moest kiezen: ben ik Sjors van de Journalistiek of Sjors van de Rebellenclub?
Ik waardeer oprecht het kritisch meedenken van mijn vakbroeders. Maar ik ben het niet met hen eens.
Dat wil zeggen: in algemene zin wel, uiteraard. Onafhankelijkheid is het grootste werkkapitaal van een journalist. Maar dat wil mijns inziens niet zeggen dat je nóóit in actie mag komen. Of dat je je onafhankelijkheid dan per definitie te grabbel gooit. Er zijn uitzonderingen denkbaar op de gulden regel.
Een extreem voorbeeld. Als het kind van een journalist wordt doodgereden door een dronken automobilist, mag die journalist als ouder en burger dan géén actie voeren tegen rijden onder invloed?
Of, kleinschaliger: mag een journalist een petitie voor verkeersdrempels bij school niet ondertekenen? Of moet hij dan angstvallig verbergen dat hij journalist is? Anoniem ondertekenen wellicht – zoals bij mijn petitie door mij bekende journalisten is gedaan? Ik vind het een tikje hypocriet voor de zelfbenoemde Verdedigers van Transparantie, maar dat terzijde.
Soms raak je als journalist nu eenmaal ergens persoonlijk bij betrokken. Dan word je het speelveld opgetrokken en kùn je niet aan de zijlijn blijven staan.
Ook een journalist heeft rechten als burger. Hij dient daar prudent mee om te gaan, prudenter wellicht dan de ‘gewone’ burger. Maar dat impliceert volgens mij geen absoluut ‘njet’. Een zijsprongetje naar de politiek: stemmen mag, actief lid zijn van een politieke partij niet.
De vraag is dus niet òf een journalist mag actievoeren, maar in welke gevallen, en hoe. Of mijn petitie binnen de grenzen valt, mogen anderen beoordelen. Ik heb er geen spijt van en voel me een even onafhankelijk journalist als voorheen.
En: je hebt actievoeren en actievoeren. Collega Bart Nijpels stipte het in zijn mail aan mij al aan: de Amerikaanse journalist/actievoerder Michael Moore (‘Bowling for Columbine’) zit aan het uiterste – wellicht bedenkelijk – einde van een spectrum. Michael Moore voert actie onder het mom van journalistiek. Hij zet journalistieke technieken in om een bepaald doel te bereiken. Dat is ook voor mij een brug te ver. Als ik journalistieke stukken had geschreven over de graaicultuur bij Wolters Kluwer, en nog erger: de lezer had onthouden dat persoonlijke betrokkenheid of zelfs rancune mijn drijfveer was, dàn hadden mijn collega’s een punt gehad. Maar dat heb ik niet gedaan. Omdat mijn onafhankelijkheid mij, zelfs Mij van de Rebellenclub, te dierbaar is.
Laat mijn vakgenoten maar een oordeel vellen. En in een uiterste geval kunnen ze altijd actie voeren tegen actievoerende journalisten.
Reacties (24)
“Open en bloot” actie voeren lijkt mij geen probleem.
Gluiperige stukjes schrijven, die in het geniep het eigen belang promoten, is een geheel andere zaak.
Ik heb het idee dat ‘professionele distantie’ op veel te veel plekken een excuus is om maar niet wat te doen. Dat is jammer en doet veel schade.
Journalisten zien zichzelf graag als onafhankelijk en ethisch hoogstaand maar die objectiviteit die ze willen bestaat niet. Journalisten maken keuzes, zijn niet slechts onafhankelijke reporters maar zijn fundamenteel subjectief en veranderen de wereld ook (ik denk aan Haren, aan Geert Wilders en aan wat Joris Luyendijk heeft beschreven in ‘het zijn net mensen’ en ‘je hebt het niet van mij…’)
Het logische gevolg is wat mij betreft dat je er goed over na moet denken als journalist hoe en wanneer je die invloed inzet. Doen alsof dat niet aan de orde is, door je te verschuilen achter abstracte concepten is te makkelijk en ook niet realistisch. Open zijn over je beweegredenen is volgens mij een betere weg.
En inderdaad. Met het opstarten van een petitie met heldere beweegredenen en onderbouwing is niks mis en het gaat volgens mij niet in tegen het werk als journalist. Go Sjors!
Tja, wat is actie voeren? Bart Nijpels en Sven Kockelman van Brandpunt voeren op hun manier ook actie, hun reportages en manier van journalistiek/interviewen/editen hebben een groot Telegraaf gehalte: sturend, vaak de onderbuik kietelend en hun eigen mening zo brengen dat het de enige waarheid lijkt. Ik vind zelf hun manier van jourmalistiek lijken op die Bart nijpels zlf te ver vindt gaan: die van Michael Moore. Beetje pot en ketel.
“Onafhankelijke journalistiek in Nederland”
Wat klopt hier niet?
a) “Onafhankelijke”
b) “journalistiek”
c) “Nederland”
d) mijn e-mail adres
@4: Je emailadres. Wat is je punt? Dat a,b en c wel kloppen?
Dat u mogelijk meer heeft dan één optie.
#2 merkt terecht op dat “Bij ons beroep ‘hoort distantie, neutraliteit, bezonnenheid.” weinig te maken heeft met de realiteit (niet alleen in Nederland) en dus alleen een smoes van Kessels kan zijn om zijn oud-collega aan te vallen. Je hoeft maar een Telegraaf open te slaan om te zien dat journalisten niet pogen neutraal te zijn (of afstand te houden dan wel zich te bezinnen eer ze met typen beginnen). Bij andere media (bv. RefDag) ligt het subjectieve standpunt zelfs al besloten in de naam.
Aktie voeren “in uitzonderlijke gevallen”?
Is een “kommentaar” ook niet een vorm van aktie voeren, door de feiten selektief te verzamelen en te tonen?
Soms – in sommige media vaak – is onduidelijk of een stuk een bericht is of een commentaar.
Actie voeren lijkt me te passen binnen onze grondwettelijke rechten, zoals vrijheid van meningsuiting, van vergadering, en van petitie.
Het gevaar met aksievoerende journalisten is dat ze maar al te vaak in een narcistische waan belanden en hierdoor compleet kunnen ontsporen. Misschien zat het al in hun karakter, misschien is het hun klapvee, misschien is het de tegenstand waar ze tegen aan lopen. Voorbeelden te over van dit soort gevallen.
Sjuul Paradijs vind zijn krant een actiekrant, dus waarom nu opeens zoveel ophef? (http://sjefstek.blogspot.nl/2011/05/telegraaf-actiekrant.html)
Beetje elitair gedacht wanneer je als journalist niet dezelfe rechten (en plichten) zou hebben als ieder ander persoon. De ’tegenstanders’ van de auteur doen net alsof ze een soort opperwezen zijn op deze manier.
Uiteraard mag elke persoon in zijn privé-sfeer doen wat hij wil. Dat geldt in principe voor alle beroepen. Daar heeft zijn baas en/of beroepsgroep verder geen bal mee te maken en daar valt actie voeren ook onder. Staat iets dergelijks niet ook in de grondwet?
@11:
Die Sjuul Paradijs(slang) toch ;-)
Staat er in de beroepscode van journalisten ook iets over het kritiekloos en zonder enig eigen onderzoek overschrijven van mededelingen van de overheid en het bedrijfsleven, gedaan via het doorgeefluik dat in Nederland ANP heet?
Vermoedelijk niet, want dan konden ze de boel wel sluiten.
Het streven naar afstand en objectiviteit is een lovenswaardig streven, maar zoals in jou geval blijkt, kun je niet altijd op afstand toe kijken. Als je een kind ziet verdrinken pak je ook niet je kladblokje of je fototoestel om onafhankelijk en objectief een reportage te maken.
Pretentie van objectiviteit kan ook een keuze zijn voor een bepaalde kant – de keuze de andere kant op te kijken en onrecht niet te benoemen.
Ook als journalist ben je immers mens en wie dat ontkend is een slecht journalist.
Taibbi:
http://www.rollingstone.com/politics/blogs/taibblog/hey-msm-all-journalism-is-advocacy-journalism-20130627
Hededaagse journalistiek heeft een groot probleem. Het probleem is dat ze aan vertrouwen en geloofwaardigheid hebben ingeboet juist omdat ze niet meer als onafhankelijk gezien worden.
Veel stukken staan bol van van de niet-onafhankelijke persoonlijke stellingnames, al dan niet door een hoofdredacteur afgedwongen. Een hoofdredacteur bepaalt uiteindelijk wat er wel of niet gepubliceerd wordt en zelfs HOE het dient te worden opgeschreven.
Er bestaat dus niet zoiets als een objectieve graadmeter voor onafhankelijke journalistiek. Met de commerciele belangen van tegenwoordig is nieuws dat wat de verkoop van de oplage bevordert.
De integere journalisten zouden er wat dat betreft goed aan doen bij zichzelf te rade te gaan in hoeverre ze als organisatie objectief en geloofwaardig kunnen berichtgeven als ze iedere dag weer per definitie selectief omgaan met het cureren van welke onderwerpen zij wel, maar ook vooral welke onderwerpen zij niet wensen te behandelen.
Tot die tijd vindt er een commodisering plaats van de informatievoorziening waarbij de waarde van de informatie alras het nulpunt benadert. Amateur journalisten met uitgesproken meningen vinden vaak meer gehoor dan afgewogen politiek correcte stukjes, juist omdat zij wel authenthiek zijn in hun berichtgeving.
Authenticiteit wordt zwaar onderschat, en doorgeredigeerde artikelen op hun gebrek hiervan door het publiek afgerekend en beloond met irrelevantie.
Dat is tenminste wat ik om heen zie gebeuren.
Sjors, ik vind jouw actie een voorbeeld waar “grote” jongens als Pauw en Witteman (maar ook anderen) nog een voorbeeld aan zouden kunnen nemen.
Onder het mom van onafhankelijkheid en onpartijdigheid zijn veruit de meeste journalisten verworden tot slappe mijnheren die niet durven te bijten. Misstanden worden niet aan de kaak gesteld, ik vind dat het merendeel van onze journalisten (in ieder geval de mainstream) nauwelijks meer verdienen zich de waakhond van de democratie te noemen.
Kudos voor je actie en ik hoop dat je weer snel aan de bak komt.
Alleen jammer dat Sjors suggereert dat de werkwijze van de Amerikaanse journalist/actievoerder Michael Moore, die aan het uiterste einde van het spectrum opereert, “bedenkelijk” zou zijn.
Denken mag, denken moet, een kritische houding eveneens, ook tav Michael Moore. Maar “bedenkelijk”, alsof hetgeen Moore doet onethisch zou zijn, dat lijkt me wat te ver gaan.
@17:
Hededaagse journalistiek heeft een groot probleem. Het probleem is dat ze aan vertrouwen en geloofwaardigheid hebben ingeboet juist omdat ze niet meer als onafhankelijk gezien worden.
Het is nooit anders geweest.
Alleen zijn er door technische en andere ontwikkelingen steeds minder kranten.
In de goede oude tijd kon een ieder de krant kopen die zijn of haar vooroordelen bleef bevestigen.
@17 Dus de mainstream media boeten aan vertrouwen en geloofwaardigheid in omdat ze niet objectief genoeg zijn, en de bloggers zijn authentiek omdat ze zo duidelijk stelling nemen? Wat is het nou?
Dat mag best maar hier gaat het niet om een journalist maar om een werkeloze burger. Of is JP nog steeds premier en bea koningin?
@22: Is een freelance journalist geen journalist..?
@kevin
Precies juist. Stellingname is niet erg zolang dat transparant en vooral ook authentiek en gemeend is. Dat dwingt respect bij de lezer af.
Een doorgeredigeerd artikel met verholen stellingnames die duidelijk niet van de journalist zelf komen is niet authentiek en zal hoon oogsten.
Het komt simpelweg oo eerlijkheid en integriteit neer als je geloofwaardig wilt zijn. Dat kun je niet blijvend veinzen, en terecht dat je daarmee keihard faalt.
@objectief
Mooi gezegd, is tot op zekere hoogte zeker waar. Behalve dat de objectiviteit door de kranten zelf nog steeds geveinsd werd / wordt terwijl de lezer zelf al lang beter weet, en duidelijk de voorkeur blijkt te hebben voor authenticiteit, ook al is die niet objectief.
Het hoor/ wederhoor principe is wat dat betreft ook al jaren met voeten getreden, en dan zijn er nog het voorlichterscircus en de gepolijste press releases, allen niet geloofwaardig want niet authentiek. Werkt niet, mensen geloven het simpelweg niet meer.
Bedenk eens dat voordat er iets nieuws kan worden neergezet er eerst iets ouds moet worden afgebroken. Dat loslaten, daar ontbreekt het nogal eens aan. De krachten van wie je de meeste vernieuwing verwacht zijn vaak juist diegenen die het meeste baat hebben bij het vertragen van de vernieuwing, zij houden innovatie tegen, simpelweg omdat ze risico mijdend opereren.